Saturday, July 28, 2012

Technology i cihcih bang hi peuhmah hiam?


Primitive Society

Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Thu Aug 19, 2010 8:44 pm (PDT)



Primitive Society

'Nam niam mite' cih ziau ding tawh kibang hi. Ahi zongin a mikang kam in koih leng kitelzaw leh a theilo ki om nawnlo ahih manin mikang kamin kong koih zaw hi. A khangto nailo minamte pen 'primitive society,' ahih kei leh 'noble savage' kici a, tua pen laigelh pawlkhat zat dan himah leh Human Rights pawlkhat ahi Survival International te in tua kammal te zat nawnloh dingin hanciam uh a, a zang nawnlo zong omta hi. Namniam kicih ding pen Human Rights saite in a deihloh uh khat ahi hi. Namniam hilo in a 'khangto laitak minam' (developing society) cih zat ding a deihzaw uh hi. 
 
Guaktanga vak laite cihna hipah lo napi nektawm ding ganhing delh a nitum den te, singteh lohing, singgah khat peuh tawh gilvak sak, ngeina kician leh nekzondan kician a nei nailo te genna ahi hi. Gamsungah sa bengin muh masak thah masak, thah masak nek masak, a bei ciang gamvak kik, sa dang man kik, ne, gai, gamvak kik; tua bang nuntakzia pen a khangto laitakte nuntakzia ahi. A minam bup ahih kei leh a tamzaw lungsim leh ngaihsutna, tatzia, sepzia ahih leh tua bang minam sungah kikoih lai hi. Gamsa mat ding a neih loh uh ciang gamsung singgah khat peuh lo, ne, gilvahsak; singgah a kicin kei leh singteh leh gua ngek cih khawng zong - a gilvahna ding khatpeuh a ne uh hita hi. Tenna, giahna mun leh inn, khua cih bang a neih uh hang a nekzon zia uh pen muh masak nek masak hi a, khol, kem cih omlo hi. Ganhing nuntak dan tawh kigamla nailo cihna hi. Hunter-gatherer kici hi. Lokho le uh zong kumsim lokhawhna mun kisuan hi, shifting cultivation. Munkip,
lokip nei nailo uh hi. 
 
Tulai khantohna mu ban nailote zong minam khangto nailo 'nam niamte' kici thei hi. Nekzonna kicing a guikhau vawh nailo, a muh tawm tawh nungta laite hi. Lokho, kumtawp ciang anla, ne, gai, a kumkik ciang lokho leuleu, cih bang zong a khangto nuntakzia hinailo hi. Technology niamlai te zong 'nam niamte' kici thei hi. Technology cih pen 'vanzat' cihna hi lel a, vanzat gina nailo cihna hi. Sazuk ki leh singzum, suangzum peuh tawh lokho, leito, inn lam cih bang ahi laite bang 'nam niamte' lak ah kihel ding hi. Tua sanga sangzaw deuh bi leh sikkang khawng tawh inn lam laite khawng zong 'nam niamte' lakah kihel phial lai dingin ka um hi. Mite in vanzat, khawl (set, machine, automatic machine) cihte a zat lai vua mihing thatang tawh kuih ngakngak, puak keikai cihte a zanglaite pen technology niamlai cihna hi a, 'nam niamte' lakah kihel thei lai kha maithei hi. 
 
Lamka ah lawmte khat in, "Singtang mite pen (Lamka khuasungah tenglote a cihna), meihol ippi dimin Lamka ah a lu uh tawh hong pua suk un, nitak lam ciang buhtang a puakkhop uh a lu mah uhtawh pua to kik in, tua buhtang teng a gaih uh ciang tua bang mah in hong pai kik zel uh hi," ci siam se hi. Tua pen 'minam khangto laitakte' nuntakzia na hi leltak hi. 
 
Nekzonna kip leh kho neilo cih ciang a zon tawm den uh kul cihna hi a, nisim, kha sim, kum sim zon kul cihna hi. Kumkhat kham ding khol, kum 10 nek ding khol, khangkhat nek ding khol cih omlo cihna hi. A khangto penpen minamte kua bang minamte hiam cih a kigen theihloh hang tulai leitung nuntakna ah midang tawh kizom, midang tawh kithei, midang nuntakzia thei, ngeina kiciantak nei, nekzonzia kician tak nei cihte ahi hi. Tua bang nuntakna ciangah a kilamto zo masasa minam pen minam khangto hi in, 'nam niamte' cih pan a suakta masa cihna hi. 
 
'Nam niamte' nuntakna ah kum tampi sung kikhelna tampi omlo hi. A pu nuntakzia pen a tupa in zong zanglai cih bangin khantohna tampi omlo hi. A khangto minam lakah bel pa leh ta hun ah zong kilamdanna om hamtang hi. Nek leh dawn ah, gamtatzia ah, duh leh deih ah, nekzondan leh biakna paipih dan ah. 'Nam niamte' in zong biakna a neilo hilo hi. Nei in amau biakna pen ciik taka zuih diamdiamna hi. Minam bup in a zuih khop hi zaw diak a, mimal deihna tawh biakna pengh-khia, peengkhia cih bang omlo hi. Zuih khat pelha gamtat hi thei peuhmah lo hi. Nam khangto ah bel mimal deihtelna kizang thei a, theihsiamna leh thuakzawhna kitamneihta cihna hi. Mihing khat leh khat zong tua cih ding, tua cih ding cih kisawl ngakngak thei nawnlo, by force or aana tawh kihihsak cih bang om thei nawnlo in mimal suahtakna kizangthei hi. 
 
Kumsim, hun sim in minam khempeuh khantohna lampi tawn in pai damdam a, a khangto masa om in, a nungzui om a, a nunung pen zong om hi. Tua lampi tawn in a pailo mihing omlo hi. Nuntakna nei khempeuh a paikhawm ihi hi. Bangciang i tungta, koi lai ah i om, kua teng i makhelh, kua teng i delh lai cih hi bek hi. I tunna ciang i theih leh hoih a, i tunna ciang i theih kei leh zong makhelh nei hang cih thei leng hoih hi. A nunung pen i hih khak ding uthuailo a, a masa pen ihih ding uthuai penpen hi. A masa penpen ihih kei leh zong amau khetul suikha ciang beek in pai leng hoih ding hi. Tua bang lampi kitawn hi cih i theih ciang a masa pen ah pai utna hong lian mahmah ding hi. 
 
Nang koi ah na om a, na minam koi ah a om a, na minam mainawt dingin na makaih hiam, a nunung dingin na kiziakai sak kha hiam. Amakai na hia a nungkai?
 
 
Hau Za Cin

Technology i cihcih bang hi peuhmah hiam?

Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Thu Aug 19, 2010 9:27 pm (PDT)



Technology i cihcih bang hi peuhmah hiam?

A tom in 'vanzat zatsiamna' cihna hi. Greek pau 'technologio'  pan kila hi a, 'techne' cih ciang 'siamna', 'zatsiamna', 'vanzat siamna' cihna hi a; 'logio' cih ciang 'kisinna', 'sinna', 'siamna sinna', 'theihna sinna' cihna hi. Vanzat khat peuhpeuh zatsiamna, ahih kei leh vanzat khat peuhpeuh zangsiam dinga kisinna cih hi. Bangzah taka tulai ciang hih kammal hong kithang mahmah hiam cih leh information technology hang ahi hi. Prof. C. Thang Za Tuan in a Ph.D. Thesis ah limtak in tulai leitung IT a kizatzia leh a thupina, a kipelh theilo vanzat ahihna a gelh hi. 
 
Singkung phuk a tumtan in, a lai vutvang, singzawl khat vawh, a tungah singmam dang khung leuleu in 'mui leng' kibawl hi. Tua muileng tungah kituangin khe tawh lampai sangin manlang zaw, tawldamzaw hi. Van puasak leng 'gim ing, tawl ing' cih genselo a, a khoh zahzah pua thei hi. Tua pen minam khangto masate in "wheels" a muhkhiat masak dan uh leh a vanzat masa uh ahi hi. 'Wheels technology' kici thei ding hi. Suangtaak nih saituah leng puak setset a, mei am leng zaizai in singkeu tawh koih khawm leng meikuang thei a, mei muhkhiatna technology khat hong suak leuleu hi. Tua banga vanzat khat peuh tawh nuntak nuamzaw ding a kibehlap toto pen technology ah khantohna i cih ahi hi. Vanzat ah khantohna, vanzat thak leh hoihzaw behlapna, vanzat khat a hoihzaw, siamzaw a zatsiamna ahi hi. 
 
Tulai ciang IT i cihcih zong 'information technology' cihna hi lel a, thu kizaktuah mengmeng nading vanzat cihna hi. Telephone, internet, television, etc cihte pen thu kizakna hi a, laito (post office) pan lai kikhak zangin manlang zaw ta hi. Tua manin manlang taka thu kizak theih pen a meetna tampi om a, tua gah hang mah in leitung kiuli ah omte zong i kizom dimdiam thei hi. Bangzahta in manpha a, bangzahta in meet hiam?
 
Technology tampi om a, a tunga i gen thukizakna (Information technology) namkhat hi a, construction technology, medical technology, nuclear technology, etc om a, pawlkhat pen state of the art technology akici zong om hi. 
 
Nidangin mawtaw lampi tupi tawh kito a, tuhun ciang mawtaw tawh kito hi. Tua pen technology thak zatna hi a, khantohna hi; ahang mihing tha hong dawn in tawldam zaw, hatzaw, manlang zaw, gim theilo zaw hi. Suk leh sum tawh buh leh vaimim sukna pan set or machine tawh kigawisak ziau a, manlang zaw, olzaw hipah a, a su a semte tha dawn bilbel hi. Puansilh ding khau khek a siamgan tawm nasep pan machine vive tawh puan ngan, puan phan cih pen meetna tampi om a, khantohna khat ahih ban ah technology thak khat ahi hi. A mun leh a gam zui in technology kikimlo ding hi. Ahizongin technology in mihing nuntakna tampi khek hi. 
 
Nuclear technology hangin meitha tampi kingah thei a, machine zat ding tha tampi kisam pen nuclear in pia thei mawk ahih manin van bawlna phual ah van tamzaw piangsak hi. Inn ah meivak ding zong nuclear pan kingah ahih manin meet mahmah hi - khuazing sang khuavak ah om pen nuamzaw ahih manin. Zatang leh zatui ah zong nuclear kizang ahih manin damna ding nuclear technology hong suak hi. Galvan hoihzaw bawlna dingin zong kizanga, ahi zongin galvan a nuclear technology zat pen lipkhap huai lua mahmah ahih manin mihing khempeuh in 'zaknop' salo uh hi. Nuclear technology pen mihing sihna dinga zatding hilo a, nuntakna dinga zat ding hizaw hi. Tua manin peaceful means of nuclear technology pen mikim in thapiak ding, galvan a zat ding nuclear technology peuhmah nawlkhin ding ahi hi. Si khin lehang nuclear technology kua'n zang nawn ding? Iran in nuclear technolgy sangpi nei le uh Israel gam leitung pan sumai ding, kapmai, nuaimang ding uh cih khawng kiza hi.
Tua hileh nuclear technology pahtak huai isa diam? A takpi maw, kilauhsakna, intimidation bek maw, politics bek hilel maw kitheihpihlo a, ahi zongin nuclear technology zangin gam khat leh mihing pen leitang pan kivaatmai thei cih bel i theilua hi. Tua manin khantohna ding ahilo suksiatna dinga technology zat pen hoihlo, deihloh ding hi. 
 
Tonsim leh Aizawl kikal nidangin khe tawh ni 7 kipai hi ci uh hi. Tuhun ciang mawtaw tawh nai 8 sungin kitung thei hi. Machine technology khantohna hangin a piang ahi hi. Muileng, a kipei thei vanzat siamna hangin khua khat leh khua khat kinaicik suak hi. Delhi ah inn kigamla thei lua ahih  manin khe tawh vak leng nitum phialphial ding pen mawtaw tawh vak leng nai 1, nai 2 sunga kitung ziauziau lel hi. Technology ki metpih peuhmah hi. Vanleng engine hangin tuipi gal khat pan tuipi galkhat tomno sungin kitung ziauziau a, khuata khat leh khuata khat kikal khe tawh paisung sangin tomzaw hi. 
 
Awmna leh khuh natna (TB) khawng zong tuhun ciang medical technology khantohna tawh X-ray kila ziauziau in neih leh neihloh kithei pah hi. Zudawn leh dawnlo tehna dingin breath analyzer kizanga, kampan hu sang in kithei pah ziau lel hi. Nungkal deuh in Israel Institute of Technology te in Prof. Abraham Kutchen makaihna tawh hu sang a cancer neih leh neihloh theihna ding technology khat bawlkhia uh hi. Hih technology tawh tuap, nawi, cil, gilpi cancer neih leh neihloh a kam pan hu pusuak bek pan thei ding hi kici hi. Zun tha theilo te sisan khaihsiangna dingin dialysis technology kibawl hi. Lungtang hatlo te zat ding lungphu huhna technology omta hi. Tua bangin medical technology tampi kibehlap hi. 
 
Technology laklak pan mipi khempeuh hong uapkha pen information technology ahi hi. Tua pen IT i cihcih pen hi a, a tello in nisim nuntak bukim nawnlo hi. Na khut ah na tawi handphone leh iPhone4 na cihte zong IT gah ahi hi. Olno a na ut peuh na hopih ziauziau theihna pen IT khantohna hang ahi hi. Hopih bek hilo, a mel zong mu thei, a aw zong za thei hilai hi. Nidanga laidal khat kikhak in ni tampizawh ciang tung, a sim ciang a aw zalo, a ngah leh ngahloh na theihna dinga hong thukkik hun na ngak kul, ni leh kha zong kivei thei hi. Nungak leh tangval diakdiak bang thu kizak loh kal in lungsim tampi piang man hi. Tuhun ciang thukiza lua kisa, annek laitak maw, khuasung vak laitak maw cih nangawn laikhak hilo, IT tungtawn in kithei thei hi. Technology hanga kithuzak a nop mahmah pen khantohna namkhat hi a, tu kum zalom sunga khantohna thupi pen ciin kiciamteh liang hi. Leitung kiuli a om na ut peuh tu mahmah in na kizom thei hi. 
 
Technology thak a pan thei peuhmah hau pah, minthang pah hi. Nung deuh in India pan unau nih Japanese - English direct translation a bawlsak thei software or technology khat bawlsak (developed) uh hi. Tua zangin English siamlo Japan mite in olno in a laigelh uh English in khekziau (convert) theita uh hi. Tua in Japan pau bek a siam Japanese tampi English Journals ah laigelh theih lawh uh hi. Tu in minthang luata ahih manin Korea in zong a technology lei a, Taiwan in zong lei in midang, Hospitals, Research Centers tampi in zong leizo uh hi. Hauh lawh bek hilo in minthang lawh uh a, midang tampi in zong lei nuam lai uh hi. 
 
Computer hong minthanna hang zong mipi nautang zat theih dinga hong bawlkhia Bill Gates hanciamna hang hi a, ama patsa Microsoft hangin leitungbup computer a kizel suak pah cih theih hi. A tunga i gen bangin inn ah a om mawkmawk khatin technology khat pankhia (developed) hileh hauhna, khantohna, minthanna ban ah mite ading nasep thupi khat aluikhia hi mawk hi. Tua lamah mi tampi tai ngeingai uh a, tua hangin vanzat ahoih nono kingah a, a luite a man kiam pah ziahziah lel hi. 
 
"Knowledge is power" hun ah kilut takpi ta himawk hi. Technology a khantohtoh mah bangin a hitheilo zong tawm deuhdeuh hi. High School zolo William Shakespear laigelh siam minthang suak a, college zolo Bill Gates mipil mihaupen suak a, tagah mivom Barack Obama mikang gam ah kumpi suak thei ci leng leitung pen a lampi thei leng a hitheilo omlo himawk hi. Tua lampi koi ah om hiam?
 
 
Hau Za Cin
Phuitong Liim

A Khangtote Gamtat Dan

Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Thu Aug 19, 2010 10:56 pm (PDT)



A Khangtote Gamtat Dan
 
French mipi in etiquette thupisak mahmah uh a, English te in manner thupi sim mahmah uh hi. 
 
A theipen, a siampen, a zangpen, a ciingpen cihna hilo in mite gamtat luhek zia i muh ciang i etteh ding zong om hiveh aw i cih hun om a, tuate phawk kikkik na dingin kong zawng singmat suk gawp ding hi. Kei theihna ciangah kei khanna kim leh pam pen leitungah a khangto pente mun leh tenna hilo cih ka tel hi. Tua manin khuapizaw ka zin ciang ka kisin ding ka mu thuah zel hi. Minam dang ka tuak khak ciang ka etteh ding na omzel a, ka kisin zel hi. "Eh, tua bang hizaw maw" cih hun tam hi. Khua leh tui peel a gamvak khiat pen meetna tampi om a, eima khua ah nuamtak sa a i om hunte i phawk vangvang hun zong om hi. I khualzinna leitung kici hiven, tuakkhak thu themthem kikum leng hilo dia. 
 
Tuipi gal kan a civilization huih dik masa, kalsang suan masa minam lakah i bual khak sunsun ciang seem... i kisin ding diil keei hi. A lamsau i theihpak loh Auto-Teller Machine cihna a hileltak ATM khawng pan sum hong pusuak deldel ciang lungsim hong tawldamsak mahmah napi i ngaihsutna zong hong vaksak gawpgawp sa mawk ing. Amau vanzat sang a nuntakzia, a gamtat zia uh hi lungsim hong sausak! 
 
Khualam leh gamlam: Amau leh ei pen i kipatkhiatna aki batloh mah bangin i zia i tong zong kibanglo a, ei sang khangto masazaw te tawh i kigenteh nuam pak hi. Nam tampi om thei inteh. 
 
1. Lamgei ah zun thak pen khualam ah phamawh hetlo napi gamlam ah kizang thei hetlo hi. Zang ngei ung cih zong kigen nuam phalo hi. Amau a thakna ding mun kibawl ah thak ding hi cih ngaihsun uh a, tua bang tawh na khangkhia uh ahih manin a tuabanglo pen lamdang sa uh hi. Tua pen a kilawmzaw na hi takpi hi. Utna peuh ah lamphung lam ngat pahpah pen uital zunthak lua deuh a, khua lam ah zong tua bang zang thei leng 'A Khangtote Gamtat Dan' a zui kihi dinga, ei zong a khangto hi ding hi hang. Zunbuk ah khutsilna ding tuikai om pahpah a, tua ah sillo a pusuah pen 'mawhna' ahih loh hang mawhna zaha khialhna in ngaihsun uh hi. 
 
2. Awnghawh ciang en nidangin ciangkang kizanga, tuhun ciang tui kizangta hi. Tuipi gal gamte ah ciangkang zanglo, tui zong zanglo, laineel (tissue paper) zang uh hi. Tui zah in a siang taktak diam, themcik a banglai kha diam cih hong ngaihsun sak hi. Mikang nungak, sen nungak ngo deldal siang kilhkelh a kimu, a mai a vun khawng uh no sitset te zong laineel mah a zat uh leh, guai, themkhat a bang kha laitam cih khawng e... ha ha ha...
 
3. Annek ciang khualam ah bel khut mah tawh kibak ziahziah lel in, ciamnuih siamte bangin 'pianpih sikkeuka' ci ziau lel in nop mahmah lel hi, khut dim in ann bak leng gil zong dim hanhan. Ahi zongin gamlam ah mite in khut tawh ann na ne nawnlo, sikkeu, sikkeuka, temta, ciangkang cih khawng tawh na hih setset mawk uh in, ei a zat ding hong nuampha mello hi. Voksa ngial bang bel khut mah tawh deihtak hum dingin tua ciang ne leng limdiak se hi. Amau gam lamah tuate zat theihloh mawk in 'gilvah' hi pong in, 'lim mahmah' cihna ding a limna teng kikantan kha hi. Ahi zongin 'ki khua ah zin ki nek ne' cih phawkloh lah phamawh mawk hi. 
 
4. Lengla do ciang amau gamah kitutpih, kihoho, ciamnuinui cih khawng om mello in, khua lam ah bel sun thapai zong hun kinei lel ahih cianga kigualnuam mahmah lel hi. Ei zong mi kiangah vak nuam hileng ut banga kivak theilo, mi zong ei kiangah hong vak pahpah ding uh kideih khollo, eimah beka hun zat nop hun cih khawng kithupisak ta himawk in, 'zin leh leng' pen hilhkholh, theihsak masak ahih kei leh kideih masa khollo hi. Khua lam banga annek lai tuak leh ;hong nekpih vuau; cih ding hipahpahlo ahih cianga kimawkvak mello hi. Cimvak, cimphawng cih bang kitamzat thei khollo hi. Tua bang ahih leh mi kiangah hilo in sumbuk khawng, niangtui zuakna khawng, tui bualna mun khawngah hun zat ding na hizaw mawk hi. 
 
5. Kizep dan zong khualam ah bel a taw kiphopsa zong kizangzang lel in, a liah ding teng a kidawk kei nak leh, gam lam ah bel tua bang kizang theilo hilo napi kizang utlo himawk hi. Amau gam ah amau tua bang a zatloh uh na sawtta a, ciamnuih bawlna, leh a tuam vilvel a zat utna ahih kei leh ngeina in na zang nawn mello uh hi. Puansilh ding zong a mel kituak ding na khinkhai mahmah citciat uh a, a kituaklo silh ding ut mello uh hi. Tua pen a min phuak siamse uh a Fashion ci se uh hi. Khua lam ah bel a san i neih leh asan silh, a kang i neih leh a kang silh, a vom i neih leh a vom silh hi mai a, ol mahmah hi. Bang hang i nuntakna hamsa sak ding i hiam? A kilawm, a kituak, a siangtho, a limci ding zonna, lunggulhna, deihna leh hanciamna hang hi. 
 
Tampi om hi. Gen khin zo pak kei ni. Tua bang hun ciang bangcih ding? 
 
Etiquette leh Manners: Etiquette in 'bang puan silh ding' cih hong hilh a, manners in a silhlo na lawmte kiangah 'bangcih ding' cih hong hilh hi. Mopawi ah pyjamas silh in kihel lecin hong kilawm hetlo ding hi. Suit and tie hileh bel hong kilawm pah setsat hi. Kikhopna ah nasep puan tawh kuan biambuam lecin a kilawmloh mah bangin nasepna ah biakinn puan tawh kuan lecin kilawm tuanlo hi. A dan om cihna hi. A mun leh a hun om cihna hi. 
 
Sen te zatdan ah annekkhop ciang a kham nunung penin ankuang a zuut ding ciang midang kiangah 'nang gai in' ciin pia masa ding hi kici hi. Midang pia masalo a amah bek in gaihsuak pah pen 'uisan' vai ci uh hi. Kawlte ngeina ah annek ding ciang kianga te suah masak ding pen ngeina hi. Tua zuilo a an bak pah pen 'uisan' vai hileuleu hi.  America te dan ah zinpa in ann a kilui teng a gaih teitei ding hi. Ahang - ann kilui, ann kipia pen lim mahmah hi cih lahna ding hi. Tua te pen etiquette hi a, 'ngeina' ahih kei leh zuih teitei ding, zat teitei ding ahi hi. Inn lamah zong tua bang om mah veh aw, bang teng ahia? Ankuang ah upa pen in an a bak mateng kuamah in bakloh ding, ute tutphah pia ding, etc. Etiquette tampi khualam ah zong om hi. 
 
Tua leh manner eleh? 
 
Zuih teitei ding, ngeina, zatdan, code of conduct hilo in, ngaihsuttawm thusiamna tawh a kilawma gamtat ding ahi hi. Mikhat in na hong pia, 'lungdam' cih pen gen teitei ding cih omlo hi, ahi zongin cihloh pen thusiamloh vai, ngaihsun theihloh vai ahih manin 'manner neilo' cihna hi. Mawtaw sungah putek khat ding in nang tu kenkan cih kilawm lo a, na tutna awn lecin tua pen 'manner' hi. Thusiam taka nungta cihna hi. Nek ding hong kilui pen lim in lim kei taleh 'lim sa ing' na cih pen a luite lungdamna hi a, lim nasa kei phial zongin thusiamna hi in 'manner' ahi hi.
 
Etiquette leh Manner zangsiam peuh leng khualam hi hen aw, gamlam hi hen aw, koi lai koi gam ah kihtak ding, nopmawh sak ding omlo hi. I theihloh a om leh theihsawm ding, i sinloh a om leh kisin ding hibek a, i theihsa i sinsa pen zatzat ding hilel hi. Tuate in mite mai leh eima nuntakna ah lungdamna, lungnopna hong pia hi. Sin nuam, theihsawmlo a 'ko cih dan hi kei' cih lungsim a om leh bel koi mun koi gam peuh ah maizum kituak thei a, maizum i theih kei leh zong mite in hong nuihsan thei ding hi. Theihloh pen haina hipahlo a, theih theihloh, zuihtheihloh, kisinnoploh cihte pen haina namkhat hithei hi. A haite pahtawina omlo a, a pilte kipakta in ki etteh hi.  
 
 
Hau Za Cin
Phuitong Liim

Mopawi thupi pen kibawl nailo

Princess Diana mopawi mihing million khat in leitung kiuli pan TV ah en kici a, thupi kisa mahmah hi. Amau hun lai in. Ahi zongin thupi nailo hi. US President Bill Clinton tanu Chelsea mopawi ah million 4 val bei a, a mopawi bawlna ding zong khua kisattawm cih bang phial in thupi a, a kim a kiang siangthosak in, vantungah vanleng a len ding nangawn kham bikbek in a ging, a bil-am ding omsak lo uh hi. Tunai mopawi dingin a thupi pen hi a, thupi veve mawk hi. Ahi zongin a thupi pen hi nailo hi.

Nidang laiin mopawi ah sial leh bawng, kel leh ak, etc kigo ciin; gan tuazah go cih khawng kithangsak mahmah hi. A thupi ding bang napi thupilo hi. Mopawi ah khuazang in mipi in uap hi cih khawng kiza a, inn tawmno cik omna khua khawng hi thilthel lel ahih manin thupilo hi. Sum tampi bei ciin 'tam' i sak pen tawmlai mahmah hi. Thupi mahmah ciin thupi i sakpen thupi nai hetlo hi. Mopawi ah van tampi keng, tua keng, tua keng, tua keng, tua keng... kici in a ken i theih teng a keng takpi hi in a thupi i sak leh thupi hethetlo hi. Van ken cih khawng a mawkna hi a, a taktak ken ding thupizaw hi. Paktheh naupang melhoih kizang ci in melhoih i cih pen melhoih taktak zo nailo hi. A tua hun in a hoih a bat hang a melhoih hi nai sai lo hi. A tuate sanga zong a melhoihzaw omlua na himawk hi. Mawtaw tam, mipi tam, nek leh dawn tam cih bangin a list kibawl suk neunau a, tuate na thupi hetlo hi. Mopawi ah sumbei tuazah pha hi, hotel hoihpen ah kibawl hi, mawtaw hoih
kisap hi kici a, a mawknapi hi; a thupina om kikeuhlo hi. Huihnung bang hi a, lengmang lel a, kuamah in phawk nawnlo hi. Kuamah in ciamteh lo a kuamah in thupisalo hi.

A taktakin cileng, na theih nai keileh ciamteh in: mopawi thupi pen kibawl nailo hi. Mopawi thupi penpen a kibawl ciang mi khempeuh in lungdamin lasa dinga, mi khempeuh lungdam in kiko ding hi. Gan tam gawh tawh a thupina kitehlo dinga, sum tam zat tawh a thupina kitehlo ding hi. Mipi tam uapna tawh kitehlo dinga, nek leh dawn kicinna tawh kitehlo ding hi. Mopuan leh mo vanken tawh kitehlo dinga, 'itna' bek tawh kiteh ding hi. Tua itna luangkhia mi khempeuh in ngah dinga, na kihel a na kihel nuam kei zongin nang zong hong kipia ding hi. Na uap, na uap kei zongin hong peello dinga, na uploh zah dongin lamdang nasa ding hi. Mopawi hun ding kigenkhol paklo dinga, a hun ding ciangin a theilo omlo zah dongin leitung zeel ding hi. Leitung mi khempeuh in TV pan en thei dinga, a ut uh leh amau mahmah a mun ah kihel dingin kicial ding hi. A pai man amau a kisik bel kul kha ve! Kuamah mopawi sim man ding kipiaksak cih kiphallo dinga, mi khempeuh in ama pai man a
kisik kul ding hi. A pai utlote bel amau thu hi dinga, a pai ut uh leh kiniallo ding hi. Tua mopawi thupi ding dan bel... kong cial khak kei leh zong na theih nak leh nang hong cialsawnte kiang pan na za inla, mopawi ah hong kihel teitei in. Ka nu leh pa ka pawlpi mi, ka siapa leh ka lawmte in hong cialkha lo maithei a; nang nu leh pa, na pawlpi leh na siate in nang hong cialkha zaw thei hi; cialna kibang hi ciin na sang inla, na umpah lel in. Don't miss the mopawi thupi pen.

Hih mopawi thupi pen a saite vai tuamtuam gel in kipan khin a, a man peuhpeuh uh ciang mopawi hong sam ding uh hi. Annek ding, giahna ding, kisilna ding, lasakna ding, letphuai piakna ding cihte a vek in hong gel ding uh i lamen hi. Nang bang letphuai na keng dia? Nang? Nang? Nang? Lianlua omlo, neulua omlo ding hi. A lian theithei kideih a, a neu lua zong kisang veve hi. Na piak ciang nang lungsim ah lungdamzah kibanglo ding hi, tua manin a lian lam hong hanciam zaw in. Mopawi ahih manin puanpak leh siangtho lamsang hong silh inla, anne suak dingin kigingkhol in. Mopawi sim khempeuh mopipa tawh ankuang umkhawm dinga, nang zong na kihel leh ankuang um khawm kha ding hiteh. Tua manin ann gilvahlua in hong ne kei in.

Mopawi pen a hun leh ni hong kizasak dinga, nang theihloh in kibawlsim lo ding hi. Nang zong na ut leh kithawi khol in. Na puan sawp in, na khedap thak ding lei in, na puan thak ding lei in, na van piak ding letphuai zong leisa in koih in. Na theih bek tak leh a zinkhia thei pah dingin kigingkhol in. Amun ding kigen thei nai kei - Murlen hi thei, Malaysia hi thei, USA hithei, Kawlpi hi thei, Beijing hi thei, Haiti hi thei, Korea zong hithei. Leitung koi mun peuh hi thei hi. Na kihel theih ding leh mopipa lungdam penpen ding hi.

Khatvei ciamteh kik in: mopawi thupi pen kibawl nailo hi!


Hau Za Cin
Phuitong Liim

No comments: