Wednesday, July 25, 2012

Ei’ pau-ah i neihlohte kua’ aa zui ding?



                                   - Rev. Suan Khan Thang, Mizoram.

             Leitunga pau minthang mahmah ‘English’ nangawn, amah bek kicing khin lo ahih manin, minam dang - Latin, French, Germante pau pawlkhat a kawm uh hi. I sanggam Luseite in zong amau pauah a om lote Hindi pau kawmin Almaira (Almirah), Lehkha (Likha), Poisa (Paisa), Duidui, Duitin, Chartin, Charchar etc. ciin singatsa a pha cia (size) genna in Hindi pau vive zang uh hi.

1. Pau pen a kizat masakna gama omte pau zuih ding hi : Pau limlim, a kizat masakna om tek hi. English pen England ah kizang masa ahih manin Canada, USA leh Australia gama English kizangte sangin British English mah kithhupisimzaw se hi. I sanggam Luseite zong, gam tuamtuamah a om uh hangin Mizoram sunga Lusei pau pen kithupingaihsut zaw a, gam danga Luseite in zong a zui mai uh hi.
             Tedim pau zong a piankhiatna Tedim khua ahih manin, gam danga Tedim pau a zang Zomite in ahi thei tanin Tedim gama i sanggamte’ pau i zuih theih leh, ei zong a khangto i hi ding hi. Ahangin, ei’ pauah i neih loh, kammal i kawmte bang diakdiak pen, i omna gama minam dangte’ pau kawm tek ding ci mawk lehang, i pau kigamla semsem ding hi. USA, Norway, Sweden, Thailand, Malaysia, Singapore, India, Germany etc. ah Zomite om a, tua teng in amau omna gamte’ pau na kawm tek mawk leh, i Tedim pau pen nuihsuakhuai phial ding hi.
             Tua ahih manin, Tedim gama omte in ei’ pauah a omlo Kawl’ pau a zatte pen amau zat bang lianin i zatpih mai kul hi. Tua in Kawlte i thupisakna leh i simmawhna hi loin, gam tuamtuama i mite in pau kibang i zatkhop theih nading deihna ahi hi.

2. Tedim gama i mipihte’ lai gelhdan zuih ding hi : Tedim gama i mipihte in mihing min bulah Tg. Lia, Nu, Pa, Syapi, Syama, Sya, Bo, cihte koih uh a, tuate Kawlgam pua lama Zomite in zong i zatpih ziau ding ahi hi. Tua in, minam kithutuak i hihna hi a, minam dangte in zong hong zahtak zaw ding uh hi. Galkap leh Palik Officer ciangte a min bulah Bo (‘bu’ cih ding) koih uh a, hunbit a nasepna kip, a za nei ciangte a min bulah ‘Sya’ koih uh a, Piada (choukidar) leh Peon (laihawm)te ‘Sya’ ci sam lo uh hi.
             Tedim gama i mipihte in mihing min leh ganhing min gelhdan atuam tekin khen uh hi. Ganhing min a gelh uh ciang, a min teng kizawmsuaksak a, mihing min pen kammal khat atuam tekin dingsak a, tua pen kisimkhial lo zaw hamtang hi. Gtna. Thang Za Am, Khan Gin. Hih mihing minte ganhing min gelh bangin a kigelh ciangin kisimkhial thei zel hi. Gtna. Khangin cih pen Kha ngin, Khan gin, Khang in, ciin a tuamtuamin kisim thei ahih manin Zomite min gelhdan dingin kammal khat atuam teka dinsak mah hoihpen hi. Hih min gelhdan a zat uh pen international ah kizang thei bilbel hi. Lai gelhzia ah zong Kawlgama ZCLSte’ laigelhzia zuitek le hang, leitung bupa Zomite in laigelhdan khat i neikhawm thei ding hi.

3. Mi’ kammal i zatpihte ei kammal suak hi : 1992 kumin Washington DC muna Wycliff Bible Transalation  lama nasemte in Lai Siangtho lehkhiatdan hong sinsak laiin, a theihhuai mahmah thu ka phawkkhiatte laka khat in, “Minam dangte’ pau na zatpihte uh no mite seh 4 suah seh 3 (75%) bangin a khiatna a theih khit a, naupang leh piteek puteekte in hilhcian kikkik kul loin a khiatna a theih nak leh, tua mi’ kammal na kawmte uh pen, mi’ pau cihcih ding hi nawn loin, nomau’ pau ahi hi” hong ci uh hi. Rev. Gin Lam Thang in, “Tedim pau hoih takin zat i sawm leh, Kawlpau pawlkhat hel (include) kul  hi,” a cih tawh kituak bilbel hi.
             Tua hiin, Tedim gam sunga i mipihte in ei’ pauah i neihloh kammal Kawlpau a zuihte uh pen Kawlpau bek hi nawn loin, Tedim pau zong ahi hi. Gtna. Tuu (Sheep), Nai (Watch), Ngen (Net), Tai (mile), Niangphaan (Sugarless tea), Tentan (training), Laan (flag), Bizu (wardrobe), Lawki (non-Christian), tavuan (responsibility), letsong (gift), Tapidaw (Christian), teci pang (to bear witness), Tembaw (Ship).

             India gam sunga eimi pawlkhatte Lusei pau tawh kizul pianin pau uh hi :


        India gama pawlkhatte pau zat :                                                                                                               
1.     Tulai hritlang veng aw
2.     Dak bangzah ciah biakinn Dak aging dia?
3.     Dakkal 3 TV ka en hi
4.     Sunday School na kai diam?
5.     Cikciang exam ding?
6.     Aktal 5 gawhin om
7.     Pasian min phatin om hen
8.     Lim na kila ut hia?
9.     Longleng na tuang ut hia?
10.   Football na pek thei hia?
11.   I vekin malakhawm ni
12.   Damdawi na kikaap hia?
13.   Singpi hong khilai ning
14.   Nasep ka sunzom hi.
15.   Pawl 10 pass ka lawm ding
16.   Hospital ah Doctor a kai ta hia?
17.   Khekol na nei maw?
18.   Sepaih na lut diam?
19.   Milem na gelh thei hia?
20.   Vainiliap na nei maw?
21.   Luka bung 1, tang 4 kong sim ding
        Kawlgama omte pau zat :

1.     Tulai natgual in hong baan veh aw
2.     Nai bangzah ciang biakinn Dak aging dia?
3.     Nai 3 sung TV ka en hi.
4.     Nipi Sang na kah diam?
5.     Cikciang laivuan ding?
6.     Aklui 5 kigo
7.     Pasian minthang hen,
8.     Maan na kizaih nuam na?
9.     Gunkuang na tuang nuam na?
10.   Bawlung na sui thei na?
11.   I vekin mapangkhawm ni.
12.   Zatui na kisun hia?
13.   Niangtui hong taih ning
14.   Nasep ka zom hi.
15.   Taan 10 zawhna pawi ka bawl ding
16.   Zato ah Siavuan a kah ta hia?
17.   Pheituam na nei maw?
18.   Galkap na tum diam?
19.   Milim na suai thei na?
20.   Kawllukhu na nei maw?
21.   Luka alian 1, aneu 4 kong sim ding


4. Ei pauah i neihte mi’ pau kawm kul lo hi : Zomi pawlkhat in ei pau leh Lusei pau khen thei nawn lo uh a, tulaia i lasak theih zel “Cimawh beidong in, damlo zawngkhalin” cih ah Lusei pau ‘beidong’ kizang hi.  Lusei pau i kawm nop leh zong, ei pauah i neihloh numei leh pasal a huamkhawm genna (common gender) te zatpih lehang a phatuam zaw kei nam; gentehnain – aneitu (owner), laigelhtu (writer), lasatu (singer), thuhilhtu (preacher).
            ‘I pau leh i minam bei kei hen’ i cih leh, minam lian khempeuh in a neih uh Pau Dictionary a kicing mahmah, a manlangin i neih kisam hi. Tu mahmah in zong Europe, America leh Asia gama Zomi omte in English - Tedim Dictionary hong kankan uh a, a zattaak taktak Tedim - English Dictionary i nei nai kei hi. India gama minam lian Bengalite, Tamilte khawngin amau pauin Dictionary bu sah pipi nei uh a, tua panin gamdang a omte in amau pau sin thei uh a, a pau uh Dictioanry bu ah kikem cing ahih manin, leitung bei dongin a pau uh mangthang nawn lo ding cihna ahi hi.
            2009 kumin Zomi Baptist Pawlpi sunga numei makaite in Lusei pau a zat khak ‘Lawm Bawm’ kici pen zat nawn loh dingin thukim uh a, tua tangin a kizang ngeisa ‘Thupha Bawm’ mah zat suak dingin a khensat uh hi (ZBWS-CC/09/11 of dt. 15.7.2009). I pauah a om gegute mi’ pau i zuih ciangin sila lungsim neihna tawh a kibang hi.

            Hih bang teng i gen ciangin Zomite pen mi’ pau teng a ban zuihzuih bek hi tuan sam loin, pau leh ngeina kip a nei, minam kician khat i hi hi. English leh Luseite in a neih nai loh kammal - “gang”  (i ni’ pasal) cih leh ‘eite’, ‘kote’ cih kammal i nei hi. ‘Eite’ leh ‘kote’ cih pen Luseite in ‘keini’ ci tuaktuak uh a, Englishte in ‘we’ ci tuaktuak uh hi. I min phuahzia khawng zong minam dangte neihloh ngeina kip i neih hi a, sungh le pute, u le naute tawh hong kizomsak i ngeina kip ahi hi.

No comments: