Monday, July 23, 2012

KUM 1985 KUM MAHMAH!



Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Tue May 25, 2010 8:16 pm (PDT)



KUM 1985 KUM MAHMAH! 
 
– Chinpu, 27.3.1992 STH Hostel
 
 
Pasian huhna tawh leitung ka pian zawh kum 11na, Mizogam ah mawtaw ka tuan masakna leh ka tan li exam zong nuamtak in ka zo a, lungdambawl pawi leh kumthak pawite kumdang mah bangin nuamsa taka ka zat toh zel laitak in kum 1985 KUMTHAK hong tunga, leitungah ka khualzinna leh ka nuntakna ah a ciamteh huai thu khat hong piang hi. 
 
Kumthak nil ah suak selsal a, huihkhi siang lah nung hiauhiau in Zogam singkungte mut diamdiam a, ka tanli laivuanna result hong suak in a ban zom thei ding in ka pass tak ciangin ka khua Murlen ah tan 5 zopna ding sanginn om nawnlo hi. Ka pa in hih kum in innsak sawm a, lo khawh kulsi, kei amah tawh lokho dingin hong deih a, “Cinpu, tu kum sang khawl mai inla, nang leh kei kithuah ni, na nu in innlam pan a kileh in hong kuan hen,” ciin hong gen a, ka pa cihna niallo in inn lam, innsa ding leh lokho dingin ka khentat a, ka pano Siapi Khai Za Dal in bel Rabung ah ka lawmte kahna lam mah ah kah dingin hong deihsaka, omna ding khawng na zong in na buai mahmah hi. Kei zong “khuadanga sangkah” hi ding ka ut mahmah hi. 
 
Tua banga thu leh la a kivaihawm laitak in phalbi hun na kheng in, phalbinupi leh awmngo vasate, tukkhumvilik, lailen, dangkang leh silvasate na lengmangin khuakhal zuan phawng Zolengthe te gammang singdawn ah tuangin Zogam ngaihla,
 
 “Aw, ka tenna vangkhua mualdawn Zolenmui kai, 
Nun a nuam lunta vangkhua ka ngai tuanlo, 
Zomi in kei ka piang, Zomi bang ka nungta, 
Zomi bangin tu in la kasa,” 
 
ci hileh kilawm takin la hongsa keuh keuh ta uh a, khuamui kai in lenmual dawnte tuam ciciai ta hi. Tua ciangin ka inn lam, inn sak uh zong zo hanhan in lawm leh gual leh u leh nau meltheihte huhna tawh ka zo ngawngaw uh hi. Inn puahsianga a kim daibawl a umcip ding leh a sunga vansenna ding bawlte bek hita hi. Nitak lam sim in khuagal ah Zolawkta tau in, “Tawlawk, tawlawk, tawlawk” a cih ngaungau ciangin Zomi te hun ciamtehna “Ann huan hun” hita ahih manin ann ka huan a, khut puang phiu pheu tawh suangto in, buhbel leh mehbel ka suan khiat khit ciangin kongkhak dap tawh kibawl pen khak in, suk tawh do in bawhlung tualpi lamah ciing tawh a kibawl Cingbawhlung sui dingin ka diangkhia vingveng hi. Ka pate lokuan hong ciah ma deuh in inn tung kik in, buh leh meh satsuah kik in dainawl ah amau dawn dingin ka pai kik hi. 
 
Sawtlo in lo kihal a, papi khempeuh lohal in kuan uh a, pitek putek leh naupang numei tengin inn lam pan ka en uh hi. Tualpi pan gal et in a kuang sang leh a khu vom ngeingai khawng ka galmuh uh hi. Lohalte hong tun ciangin tualpi ah bawhlung sui pah ngeingai uh hi. Ka lawmte lah sangkah in pai khin ta uh a, amau bel cim mello hi ding hong ciah ngei kei uh a, kei bel cimlua in ka khuadakdak hi. Tun bel lo kihalzota ahih manin ka dam leh cimluat omlo dinga, tawl lamsang in ka cim hong phawng ta ding hi. Ka cimtaak zongin ka sep ding lote kihal khinta hi. 
 
Lohal ni zingciang hei leh temtawng te inn bawlna leh lovatna te hiam nawnlo ahih manin kisekpha a, ka nu in kangvam thak ah tangmai, mai, ankam, vaimim, be, manta, samphok, etc cih te tuh dingin kuan hi. Lokat dan leh mangtom ding tamlo cihte hong gen uh ciangin lokuan ding ka lawp mahmahta uh hi. 
 
A zingsang ciangin buhtang kal khat nek ding, meh ding leh tu leh hei, temtawng leh zanpuan cihte hakkol tawh pua in lo lam ka zuan pah vingveng uh a, lo kuan dangte tawh lam tawntung ah holim, ciamnui in ka ging suk ngeingai uh a, tai 4 (4 miles) a gamla lo zong hailo in ka tung uh hi. Tun ciang giakpakna ding Khamphengbuk ka sutuah uh a, ka vante uh koih in, niangtui dawn khit ciang singluang kanglo leh khaugui, singbulte khawm in sun annek ma tan sem, annek khit ciang sem kik in ka nitum uh hi. Ka pa in ka gimluat ding hong phallo hi ding hiven hong khawlpih pahpah a, ka nu in khaici tuamtuam tuh in lo kiu teng a pai kawikawi hi. Nitak lam Zolawkta a tau ngeungeu ciangin ka nu inn lam ciah dingin kithawi a, inn lam zuan in hong ciah san a, kei leh ka pa bek giak in kha taang nuaiah ka khuadakdak uh hi. Khatang silsial nuai ah ka lung hong leng mahmah a, ka kap ngam kei si a, ka pa hong muh ding lah lau in ka khitui ka nul simsim hi. Nitak khuazin maa
ka annsing ding uh tom a, thuk leh lupna khawng ka bawl tautau lai uh ka mitkha ah hong lang a, ka kihehpih mahmah hi. A zingkhua hong vak a, a zingciangin ko tawh giak dingin Pa Nang Khaw Gin, Pa Suan Khai, U Nang Go Kap, leh Pu Khawvel Thang te zong hong tung uh a, ka gamlum zaw deuh ta uh hi. Nitak annek kham sim in  khuazing ah meide in zingtui ding ka tawi uh a, lo gal lam lui khat ka delh valval zel uh hi. A sawtlo in mangtom zo in, buhtuh lah hun nailo ahih manin inn lam om phot dingin ka van teng uh ka pua ngetngaat kik uh hi. 
 
Mangtom sung bel sa meh ding kimu lo ahih manin kilawp, ni sa ahih manin tui zong kiduh, kigim diak hi. Khawl sungin lobuk kilam a, buhtuh ciangin bel lobuk nuamtak ah kigiak in, guah zong zuta ahih manin mangtom lai sangin nisa lo zaw ta hi. Nikhat ka logal uh gamsungah Ngal hong ham lala a, ka pute in a va delh uh leh ngia in a nek laitak mu uh a, a lang hong la in a lang amau pia uh hi. Gim tawh, lawp tawh, lo buk ah ka huan uh a, tua zaha sa lim ka nek ka thei ngei kei hi. Tua bang nunnop cik ciang hong tungkik tam maw. Ngalsa tawh buhtuh ka zawh uh ciangin lokhawh hun ding ngak in inn lamah ka ciah kik uh hi. 
 
Ka lawmte zong May kha sangkhak zang dingin khua ah hong ciah uh a, kei zong ka lo nasepna pan khawlpak, tawlnga pak dingin inn ka ciah a, khua ah ka kisutuah hi. Amau nuamsa zaw tawh kibang ahih manin ka eng mahmah a, bang dinga Pasian in kei sangkah lo a ka lawmte sangkahsak hiam ci’n ka ngaihsun hi. Tuni in tuate naupang ngaihsutna maimai ahih dan ka phawk hi. 
 
Tua laitak lo lam pan kiko aw kiza a, “Na tu mai te uh sek hiam unla, na zanpuan uh pua in na buh leh vaimimte uh hung dingin hong kuanta un,” cih ahi hi. Ka lawmte zong a sangkah uh a zop kik hunta, ko zong sapna aw dawng dingin ka van teng uh man in lo lamka zuan kik uh hi. Ka sangkahna ding ka et kawikawi te uh lah piang theilo ahih manin ka pano in ‘mai kum ciang zom kik mai in’ ciin hong hehnem hi. Ka nu leh pa lah gim salua ka hih manin ka hih theihzah in tawmvei bek dawn nuam ing ciin ka hanciam a, lokhawh phamawh kasa kei hi. Ka sep taktak ciangin pi leh pute gimding zia ka phawk a, ka nu leh pa ka itna khang semsem hi. 
 
June kha hita a, tanghambawh (Nuhpi khawh) hunta ahih manin singsawl leh maumeng  sau pipi phata lak ah nasep ka kipanta uh hi. Guahzu leh thovai hong kipan in thokang zong tam nailo hinapi hong nawngkaisak mahmahta hi. Ko lo giak lah kitam nawnlo, ka giahpih te in amau buk ciat neita uh ahih manin kei, ka pa leh ka u Nang Go Kap leh ka pano bek tawh ka hita uh hi. Ka pano in lotaw ah thangsiah in samat lah om mello ahih manin ankamtui kicimtak dekdek thei hi. 
 
Nuhpi zawh bektak in kiciah a, kal khat khawng inn ah kiom in, a nipikal kik ciangin Nuhnau kho dingin ka giak kuan leuleu uh hi. A zingciangin ka u Kap in lotaw ah ka pano thangsiah ava vil leh Ngalkhaat khat na awk a, 7-vei a kap khit ciangin zong si nai tuanlo, nangh sak kha ahih manin a thautang bei in lo ah thautang la in hong ciah hi. Ko zong thaukapsiam ka ngang Khup Do Thang sam in sapua ding mi 7 khawng zawn in bawmpi pua in ka paisuk zaizai uh hi. Amun ka tun uh ciangin a Ngalkhaat na lianlua ahih manin na kitom vualvual a, ka et gige laitak un a thangkhau peeksat hi. A saklam ah paito in hong lunghimawh khollo tawh kibanga, luigal pan in ka enen uh hi. Thau tawh a kap kik uh hangin nopmawh sa vetlo a, a vun sahlua thautangin bunlo hi kha ding hi. Pasalpha te in va zuizuiin a sawtna ciang luidung hawkguam sung khat ah a bawklai va kaptuk thei uh a, hong kuutsan in sa pua dingin ka kibukna uh singkung pan kumsuk in ka delhto lialua uh hi. Sa
liam om ciang singtung kah a kibuk pen ollo veve mawk hi. Tua zawh lo meh pen ‘kamsang’ zaw deuh hi. 
 
Lokhawh a kizo toto hi a, a tawpna pen Phuaisiat a kizawh ding kuan September ciangin lonawl ah Vaphual, Phualpi nupa singsang dawn ah tuangin kingeng hilhial in tukhawm zel uh a, Zomi te kiciamteh lim ahih manin muhnop kasa a, manpha sa in ka encim thei kei hi. Hih kum pen sangkah kumkhat a lost hi mah leng keima mimal nuntakna leh Zomi ngeina tawh kisai ka theihna lamah metna tampi ngah ka hih manin a manpha kum hiveve ciin ka ciamteh hi. Supna zong kei din meetna hi. Phualpi nupa singsang dawna tuangkhawm a kikhialah tak, kiit tak, kingai taka a omkhawm hilhial te muhmuh ding, etet ding omleh ka ci hi. Zomi te zong research lamah na niam tuanlo hi dinga, a ki itzia uh a, a ki nusiatlohzia uh leh a kikhualzia uh a mu cian mahmah Zomi researcher na om hi cih kimu hi. 
 
Ka pano in kumpi sangah siapi sepna a ngah ciangin lo giak ka tawm semsem uh a, ka thawmhau semsem uh hi. Nikhat kileha lo hong kuan ninoni in lo nawl ah Huihuk hong khuang in, ‘hul reu, hul reu, hul reu’ ci zakzak uh ahih manin ka thau uh tawh a va delh leh khat hong pua in lo ah sun ann meh dingin ka huan pah uh a, a sinkha sukham in a sin sungah hel in ka hangkeu uh a, singtang zatui hoihpen a kigen tua sun in ka meh uh hi. A dang teng inn ah meh dingin ka puasak uh hi. Singtang lokho nasep a nopna tua bang nengneng khawng hi lel ei. Tua banga guahzu meikai nuai ah kawt pikpek a ka sep gimnate uh a gah lawh hun hong naita a, buh hong tulzum in, hong ngui ta a, buh pak hong palh in a min dingin hong eng singseng ta hi. Tua hun a tun ciangin sepding om nawnlo ahih manin inn lamah ‘favang awllen’ zang dingin ka ciah uh hi. 
 
Khua ah Favang Awllen Festival khawng ka zat khit uh ciang ka lo giak sunga thosi thovai hong pehna pan hiding malaria natna hik ngah in ka dam kei a, ka khuasik in ka ci sa a, votsa in ka ling keuhkeuh hi. Ka nu in hong kem in bawngnawi hong pia zel a, ni khat ‘aktui duh ing’ ciin ka gen leh hong zonsak a, ka ne hi. Tua pen ka theihzawh ka aktui nek lak ah a lim penpen ahi hi. A zingciangin buhman tangsa tawh a dang va zong kik a, ama ate sangin a limzawkna ka thei nawn kei hi. A nipi khuavak lam ciangin buh lak hunta ahih manin kei leh ka pano kikem in amau adangteng ka naute tawh logiak in a kuan khin uh a, kei damkaang in inn ka ngak hi. Lo nasep lak pan a nuam penpen buhlak ka hih theihloh ka damloh sese pen pawi kasa mahmah a, a kumkik tutan buh ka la kik kei hi. Buhlak zawhna dinga ak gual khat a puak uh zong lianpi pha man hi ding (kal nih sung bang buh ki at a, kisat leuleu ahih manin), hong ciah uh ciang a buhlakzawh ni vua a ak gawh thu
khawng hong gen uh ciang i cil phul naunau thong hi. Buhlak ciang bel innkuan, numei naupang na ngawn a lo kigiak zel ahih manin kumkhat nasep sungah a nuam penpen hun ahi hi. Tua hun miss khak pen a pawi mahmah khat hi. Buh zong tampi kinei a, bung thum ka tuhna vuah bung 380 kinei ahih manin kum nih phial nek ding akikho suak hi. Topa thupha hi. 
 
Christmas hong nai ciangin ka nu in Zomi lakah kikhop ding lunggulh a, ko a naupangte bel puanthak hong kileisak peuh leh lungkimlai ka hih man un leh thu tampi theinailo ka hih man un lusei lakah kikhop zong a nopmawhna ka thei tuan kei uh hi. Ka nu lunglutna a theih ciangin Upa Hau Za Nang in nitak khat Zomi kikhopna ah hong kikhoppih a, a kisam bangbang hong sai sak in, pawlpi mi leh sa dingin hong sang uh a, laklutna kikhop nei dingin hong vaihawm uh hi. A zing nitak ciangin kikhopna leh pawlpi sungah laklutna nei dingin ko inn ah pawlpi kikhop om a, upapa mah in thugen in, Upa Nang Khaw Gin in thungetna neiin, ka inn uh dimin pawlpi mite hong kikhawm uh a, lasa ziahziah in lungdam maitai takin thungetna tawh pawlpi mi dingin hong la lut uh hi. 
 
Ka nu in ka khuatheih uh ciang hih pawlpi sungah a lut na hang leh hong lutpihna hang pen lawm leh gual tawh kikholhna ah pau leh ham a telloh ciangin nawngkaina tampi om hi, tua manin eima pau, eima ngeina tawh kituaka Pasian phat ding bia ding cih pen thupi asa zaw hi ci hi. Tuni in ka nung ngaihsut kik ciangin ka nu in ka mailam ding hong khualsak mah si e maw ka ci hi. Ka nu lai theilo himahleh pil hi, ka ci hi. 
 
Zomi kampau tawh Christmas masa pen ka zat ding uh ciang lamdang kasak tampi hong om a, nidanga thupui cihte tu in Thulu hong hita a, Kamngah cih khawng thu thak hong suak hi. La leh Lai Siangtho hong kilamdang ahih manin ka theihlohte lawmte in hong hilhcian ciauciau hi. Ka lawmte U Cin Ngaih Lian leh u Suan Ngaih Mung te in hong makaihnate tu in ka ngaihsut kik ciang thupi kasa hi. ‘NG’ kizang nawnlo in ‘Bang’ kizangta hi. Tua hun in Murlen ah Zomi kikhopna a kipat ciil lai hi a, ka nu in hong kikhoppih pah kei leh tuni in ka nu pen pillo kasa ding hi. 
 
Christmas lungdambawl pawi hong naita a, sa huanna ding sing kitom in kipua ziahziah ta hi. Christmas ma ni lianin khangnote pawlkhat leh naupangte in sa nekna ding nahtangteh va la in nitak zan ann ding tangho huan kikal in kikhopna kinei a, kikhop tawp ciang masi inn ah kilengkhawm in, zankim laitak in zan ann tangho kine a, lasa in khuavak dong kihak hi. 
 
Hih banga kum 1985 kum, kum hoih maw kum sia cih tawh ka zattoh nipnep laitak in ka lungsim ah kumkhat khatvei a kizang sunsun Christmas nopna in ka sangkahloh ka ngilhmawh zelte hong mangngilhsakin masi lungsim tawh hong kheksak hi. Tua bang huntein hong nusia in a lungdamhuai zaw sem kumthak in hong ngak hi. Ka kumkhat hun sung thupiang tuamtuam ka ciamteh zelte cikmah cianga muh kik cih om nawnlo ding cih phawk kawm pipi in lawmte ‘halpuak’ hal ziahziahna lamah ka pai pheia, ka pa hong leisak halpuak losante hal in kumthak ka muak ziahziah hi! Khuavak kuan ciangin ka giah ngei nailohna Christmas tun inn mi pialkhang kiu khat ah ka nu ngattawm puanza pan dildel khat tawh kumlui phawk nawnlo in zalmangpha ka manta hi. Mangpha kum 1985. Lungdam kum 1986. // 
 
********

PS: Ka khut tawh ka gelh article luite mah hi. 
 
 
Hau Za Cin
Phuitong Liim
www.hauzacin. blogspot. com

No comments: