Monday, July 23, 2012

Hello Lamka! - 1 2 3 & 4

Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Mon May 17, 2010 12:47 pm (PDT)

Hello Lamka! - 1

Imphal vanlengtual sun laitak in ka tunga, a pualam ka paikhiat ciangin nai lang in a pel ta; Lamka ka tun ciangin nitak nai 3:20 P.M. ahi ta hi. New Lamka Go Cin Khup Veng GS Road (Gin Za Khual Suante Road cihna hi dingin um ing) lamkabom ka tun ciangin ka tuanna Autorickshaw lamgei ah ka khawlsak a, veilam kongkhak pan kumkhia in taklam ah ka pialto a, inn ka tung hi. Kongtual ah ka Pa Khual leh a zi ka Nu Ciang (Nu Cing Ngaih Ciang) na ompah a, khut kilen in ka van uh hong sanga, niangtui hong awm in ka holim uh hi. Ka holim sung un ka Pa leh ka Pa Nang (Pa Thang Nang) hong tung uh a, khut kilen in niangtui ka dawn khawm uh hi.

Guwahati pan ka pai ding laiin U Lian (Dr. Neng Ngaih Lian) in, “Imphal vanlengtual pan na paikhiat ciang lampi ah ding lecin Lamka pai ding Bus hong taito dinga, tua ah tuang lecin ol mahmah hi. Taxi, Auto, Car, etc hire kullo hi,� hong ci hi. Kei zong tua ka ciamteh pah hi. Vanlengtual pan lamlian ka tung takpi a, ahi zongin Bus hong tai muh ding omlo in nai lang bang ka din khit ciangin ka dinna lampi maanlo hi ding ciin inn lam ka phone leh, “Vanlengtual pan na pusuahna lam ah ding inla, tua lamah hong paite Lamka pai ding Bus ahi hi,� hong ci uh hi. Ka phone zawh a sawtlo in Bus khat “CCPUR� kici hong pai pah bambam a, ka deih sangin siazaw, lui mah taleh ka khawlsak a, ka tuang mai hi. A nunggual pen ah ka tut leh ka mai ah mawtaw pei sia khat kikoih pen lamkawi ah kisingin ka khuk hong heetkha den a, a tungah Nahtang kikoihte a singkhia nainai zel hi. A Bus lui mah taleh ka Bus ngak sunga Army Truck 11 hong paite Bishenpur ka tun uh
ciangin ka pha uh a, ka pelto uh hi. Moirang tunma leh Bishenpur kikal ah Sangnaupang sangkahtawpte hong tuang zel uh ahih manin Bus khawl zel, tai zel, khawl kik zel… ahih manin 60 Km a gamla Lamka nai nih val ka tai mawk uh hi!

“Pa Khual na dam zel uh hiam. Tulai Lamka ah bang thu thang pen hiam?� cih khawng ka kidot uh leh, “Mai kal ciang Manipur bandh ding kici veh aw,� hong ci hi. “Ka utloh pen leh ka lauh pen tuak himawk veng e maw,� ka ci hi. Lamka zin ding ka utlohna penpen bel ‘theihkholhloh Bandh, theihkholhloh lampi khaktan, theihkholhloh curfew’ cihte pawl hi. Kum 2001 kuma ka zinlaiin zong ka ciah ding ma nitak uh pan Bandh hong kipan a, ni 10 val ka ngak zawh uh ciangin zong lampi kihong tuanlo ahih manin khua ka hekhek lel uh hi. Hih ding omlopi. Vandak zel, khua hekhek lel!! Ahi zongin tutungin bel bandh makhelh in ciah man ding ka hih manun ka lungnuamzaw deuh hi. Bandh omna hang pen galkapte in tellopi a gamsungmi hi dinga upmawh mi 2 Imphal ah a kaplup khak man vua mipi lungkimlo ahi hi. Tua a kaplupte uh gamsungmi hilo in mi nautang hihtuak hi.

Ka tunni a zingciang July 2009 ni pen Nu Ciang Ngaih hantung ciamteh ni hi a, ka pa a pai masa in a sih lap in, ken a hanbawl uh ka lap hi. New Lamka CYA Hanmual ah kivui in, a tapa nih in a nu hantung ciamteh uh hi. A pasal Pa Khai Suan pen Murlen, Mizogam ah Zo Khan Khual Music Band (ZKK Band) ah Drummer hi a, amau bawltawm drum set leh a lei tawmtawm uh guitar tawh 1980’s hun sung khempeuh khuasung leh khuaveng ah a minthangte ahi uh hi. Nu Ciang Ngaih pen New Bazar, Lamka ah sumbuk nei hi in, kum upa hetlo a damlohna hang tawh hong nusia kha ahi hi.

Imphal pan paitoto in lampi na neu to deuhdeuh a, Moirang i khengtoh ciang bangin lampi a kizumsuak ding tawh kibang liang hi. Ahi zongin Kangvai khua kipelto in, Tuibuang a kilut tak ciangin vui na khu thilthel a, leivui leh meikhu in lamgeia inn om sunsunte na khuh thiutheu a, na buah thilthel in, ap na kai ningniang a, mompi in a bu a taisan khit a lui ningniang na bang hi. Tua taktak ciangin bel Lamka khuapi a kilutto ding hita a, Hello Lamka! ka ci kha liang hi.

Hun khat laia minthang Bethany College kong mai pelh toh ciang vuikhu leh lamgei niin kipai gim hong khauh deuhdeuh a, Police Station kongmai i pelhtoh a New Bazar Bus Station i lut dongin tua ‘Lamka gim’ bei tuanlo hi. Khuasung lamdung vak mipite in bel nopmawh sa sese lo hiding hiam slipper bulh, pheituam siing teeng in vak hiathiat lel uh hi. Bus Station pan kumin a khang lamlian gei a khawl demdam Autorickshaw ka sam a, Rs. 20 in Dam Kam Bazar tan ka taito hi. Ka zin masaklai sangin khuasung lampi na mamzaw a, a kizutthak bel hipeuhmah hi. Ahi zongin vuikhu leh mawtaw khu bel a tam veve lai a, niinpaihna bawm leh lampi kinailua ahitam aw ka ci toto hi. Nidanga kuak deda Lailam Lui gei bang lei na kivuk in ana zangtam ta a, Dam Kam Bazar gei lampi zong tua bang mah. A hoih lama khanna tampi ka mu a, Lamka khua ka it luat man hiam ‘hicizaw lai leh maw’ cih ding keima mimal muhna pan ka nei kawikawi kha mawk hi.

Bangbang ahi zongin laphuakpa khat in:

Zomi neihsa khuapih bangzah pha?
Hong gen ning maw laizomte tenna.
Lamka, Singngat, Thanlon, Kangpokpi, …

a cih laka Lamka a kitung bel kihiphot peuhmah ve’n; a khuasung hawl a vak kawikawi ding ka lawp mahmah hi.

(zop lai ding)


Hau Za Cin
Phuitong Liim


Hello Lamka - 2

Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Fri Jun 4, 2010 6:25 am (PDT)



Hello Lamka - 2

Zogam khuapi khat Lamka ah zin cih buang ki omkhong utlo a, kivak kawikawi hi. A nikhat ni in meltheih te kiang hawh in ka vak kawikawi a, mundanga sangkah leh kumpi nasema kuankhia lo siah inn ah om ciat uh hi. Khuasungah sum muhna ding a sem pawlkhat om a, tualo teng a zongte zonsa ne in a om uh himai hi.

Ka vakna pan ka muhdan: Khuasung vakna pan ka muh, ka upmawh pongin Lamka ah sum lakh 3 pan lakh 4 ciangciang a zeek thei a hunkhop ki omta, lakh khat lakh nih ciangciang ah a buai nawnlo kitamta hi ding cih lamgei inn kilamthak tuamtuam ka muhna pan kilang kasa hi. A foundation leh a khuam concrete hoihtak in kiciangto a, a umna leisek leh a tung sikkang kizang cih bang muh ding tampi om hi. Semi pucca inn tampi om cihna hi. Inn huang umna zong gua phel leh singmam hi nawnlo in sikling ahih kei leh leisek kiciang hizawta hi. Innhuang pua lam te tawh kisailua nawnlo dingin inn kilamthakte ki umcip ta cih hi. Eima inn ciat ah innkuan a nuamtaka om ding kilunggulhta cihna hi a, i lungsim hong umcip kei peuhleh inn leh huang khawng umcip ding mah hi.

Innsung etlawm mahmahta: Lawm te inn, meltheihte inn cih bang ka lut khakna sunsunte nidang bang nawnlo in na etlawm mahmah ta a, Arirang TV channel etna pan a kila inn zemdan zong om leh kilawm hi. Innsung deina puan khai kilawm nono, Lenglakhan (common room) ah milim hoih nono leh tutna a nip vive kikoih, lupna lam zong a sual puansah (carpet) kiphah in, a umna tee deldel tawh ki um cih bang na om gawpta hi. Mikang gam leh gam khangto te Lenglakhan (common room) leh bed room tawh kibang dekdekta hi. Nupi khat in, “Ka tanu Delhi ah call center ah sem a, ama thalawh sum tawh inn kinei zo bek hi,” ci hi. Khangno sum thalawhte in nu leh pa tenna ding inn lamsak theita uh hi.

Mata Dam Hawh: Ka Pa Nang (Upa Thang Nang) mawtaw tawh ama makaihna tawh, Pa Khual (Pu Gin Za Khual), ka Pa (Pa Pum Do Lian) tawh, ka u Sianu Nuam Lam Cing, Nu Ciang Luan Niang, Sia Nang Sian Pau, leh naute Tg. Suan Thang leh Tg. Siampu tawh Lamka zin peuhmah in a et uh Mata Dam ka va hawh uh hi. Lamka ka zin masak lai in a kibawl saan laitak hi a, tu in kizota in a tui zong na cing deda a, dum kiau kuau in hoih mahmah hi. Ngasa lianpipi zong omta leh kilawm liang hi. Tuipi mu ngeilo te adingin tuipi tawh kibanga, mipi et ding a hoih mahmah khat a kibawlsak suak hi. Et ding bek hilo in meitha ngah ding hi a, hih hangin Lamka in Tuidawn ding leh Meivak ngah ding kici hi. Thupi kasa a, Lamka hampha kasa hi. India galkapte in cing den uh ahih manin a sung lut ding zong kongkhak ah phalna lak masak kisam hi.

Sports Complex Hawh: Nidang lawmte hong etpih sa Mantep Stadium khang ah PT Sports Complex kici khat kibawl thak a, tua ah ka va hawh uh hi. A mun nuam in tangzai a, kimawl mite nuamtaka kimawl theihna ding mun hoih hi. A khang ah zanglo lianpi omsuk in Mata lui tawh kipehsuk suak ahih manin Lamka khua khanna ding a tua lam mah hih tuak hi. Zanglo leh khua kipehsuk a, khuathak zong kisat tawmtawm ahih manin lampi thak zong kisial suksuk hi. A kawi deuh, a tang deuh cih bangin lampi pen vok zawi bangin kizang lel a, plan hoihtak nei a kisial omlo tawh kibang hi. Tu in inn leh lo a kilam ma in khuasung makaite in lampi ding hoihtak ciamteh pah in lampi ziik pah le uh mailam ah vai tampi veng ding in ka lamen hi. Inn kilamsa te gei ah lampi kisial hi a, lampi ding kisial masa, kiciamteh masa in tua zawh ciang inn kilam cih bang hilozaw se hi. Plan om masalo, gelna om masa lo, ‘Kha Siangtho hong sawlna bangbang’ cihdan deuh a ut bang gamtat gawp theih
tawh kibang dektak hi. Lamka ah kum tampi noptak i teen theihna dingin hih Sports Complex zuatna lampi hoihtak kisial kisam kha ding hi. A nop ding geelna hoihtak tawh lampi, inn leh lo, kimawlna, mawtaw khawlna, sanginn, biakinn, hanmual cihte hihpah ding kisamlua hi.

Khuasung lampi kivuk: Lailam lui gei nidanga kuak deda pen kivuk a, tu in lei tawh kitang in lei kisung ahih manin autorickshaw tawh i tai ciang zong lam zaang phei didia hi. Tua mah bangin Dam Kam bazar kiang zong lei kivuk a, Dam Kam bazaar bang kisuk et kik zezen hi. Lampi bel tang, a geia inn te tuum cip dektak tawh kibang hi. Khuasung lampi limlim zong tuma sangin hoihzaw pek a, Lamka ka zin laklak pan July 2009 ka zin mah lampi hoih pen lai in ka um hi. Ahi zongin a ngeina bangin lamlian bek kizuut ahih manin lamneute pan buan leh vuikhu in lamlian ninsak veve tawh kibang hi. Tua hi a, lamneu te zong a veka zuut theih hi leh cih kingaihsun kha zel hi.

Bazar to Mata Auto-Service Om: A hoih kasak mahmah khat pen Bazar pan Mata dong 8 Km kiim a pha diam maw, khuasung khat bangin auto rickshaw service om a, Rs. 5 per head ahi hi. Mikhat pek 5 tawh Bazar pan a ut tantan tuang thei a, a kumna ciangciang ah pek nga bek pia cihna hi. Dam Kam bazaar tan tuang leng zong Rs.5/-, Lanva tan tuang leng zong tuazah mah. Good job our pride Auto Drivers and Auto Owners. Mipi ading nasep hoih mahmah khat hi in ka thei hi. Mi khat bek in mawtaw saap ding hi leng Rs. 30/- tungsiah bei dinga, tua sanga Shillong Taxi banga Share system a kizang pen i dinmun tawh et in a hoih mahmah ahi hi. Aizawl ah tua bang omlo ahih manin a nop hetloh hun tamzaw hi. Mipi ading nahoih sem mawtaw hawlte leh mawtaw neite tung ka lungdam hi. Ka zang trangkai ve khopmai.

Lamka khuasung inn kilamte: Lamka khua lai deuh ah inn kilamte nidang sangin hoihzaw tham vive na hita a, a etlawm mahmah ta uh hi. A luite pawlkhat kipuahkik zello ahi tam tua te in khuasung etlawmsaklo deuh tawh kibang kasa hi. A luite kipuah zel henla, a za bang kizut thak zel leh bel khuasung fresh deuh ding hiven. A thak hoih pipi a om hang a kianga a lui ap deuh maite in a thak hoihna khiamsak ahih manin khuasung hoihding zahin hoihsak lo ahi tam cih in om. Khuasung leh vengsung bek hilo mipi pan zong policy nei in (gamdang te bangin) inn kum 5 hal in a za (rong, color) nuh thak zel ding cih khawng om leh bang a ci tam. Numei te kumtam taleh a kizep den uh leh a hoihna uh kiam ngeilo bangin i khuapi inn leh lote puah zel in, inn kilam thakte bangin a luite zong a za nuh kik zel leng bang a ci dia?

(zop lai ding)


Hau Za Cin
Phuitong Liim
www.hauzacin. blogspot. com
 


Hello Lamka - 3

Lo pawlkhat innmun suak: Nidanga buh leh meh a kilakna zanglo pawlkhat pen tu ni in innmun na suakta a, mihing na teeng dim gawpta hi. Bungmual pan Pearsonmun pai pheina Lanva lei gei zanglo teng bang inn mun in na kizang khin a, buh kung leh anteh kiciing kimu nawnlo hi. Nidanga New Lamka khua taw lam zanglo teng zong bangtan hiam innmun in kihawm a, inn kilam suksukta hi. Hih a bat zel leh nikhat ni ciang Mata lui ciang innmun dim dinga, zanglo bei ding cihna hi. Ngaihsut ding a om diam?

Singtang khua nusia in khuapi ah mi kipemlut den ahih manin khuapi sungah mipi kidim toto cihna hi dinga, nek leh dawn lakna ding teng zong tenna mun suakta cihna hi. Nek ding lakna tengah teengcip gawp leng koi pan nek ding i ngah tam? Punjab leh Haryana, Andra khawng pan hong tun ciaiciai ding ngak a kul hun hong tung thei diam?

Lamka pan Mizogam zuana ka ciah uh ciang Lamzang, Simbuk, Singngat cihte kipha toto a, nidanga khuate nidang na bang nawnlo in inn tawmcik bek na om likliakta hi. Ka Sumo hawlpa ka dot leh mi a tamzaw Lamka ah hong pem uh ahih manin a khualui uh mi a teng ding om nawnlo hi ci hi. Tua  man hi ding Singngat peel in Suangdawh lam tai pheiphei leng khua kimu lo in gamsung vive kimu zaw a, mualtung khempeuh singteh hing dipdep hi. Tua man hi ding Tuima ah ann ka nek uh leh “Ngalsa Special” na nei uh a, mundangah a kimu nawnlo gamsa meh in Hotel te in zuak zihziah hi. I taisan khua lui leh gamte ah mihing teng nawnlo ahih manin gamsate na teengta uh cihna hi a, tua manin Sakhi sa, Ngalsa, Saza sa, etc kine ziahziah lel hi. Duh zahzah ne leng zong Rs. 60/- per head hi ei. Nuam zaak!

Innmun man khang hat: Lamka ah inn mun Imphal sangin khanghat zaw hi kici hi. Mun pawlkhat ka va et uh leh inn khat ta thei liailiai ding khawng Lakh 2 bang sa mawk uh hi. A tunga kigensa mite khuapi zuat luat man zong hi kha dingin ka um hi. Nidanga khuata ah pawlkhat teng, khuapi ah pawlkhat teng cih bang hi nawnlo in mi khempeuh khuapi zuat sawmta ahih manin Lamka ah inn mun man khang ziahziah hi ding hi.

Banghanga khuata nusia a khuapi hizahta a kizuan hi ding hiam? Ssanginn hoih, zato hoih, nek leh dawn zon olna hang hi ding hiam? Tua ahih leh khuata ah sanginn, zato (hospital, health center), civil supplies kipialo hi ding hiam?

Lamka ah College nih om aive: Zomi khuapi Lamka ah college nih om hi – Churachandpur college leh Lamka college. Ahi zongin kumsim in college student a tamzaw in Lamka khuasung ah kahlo in khuadang, mun dang zuan hi kici hi. Vaite, Kolte, Kalate thupi et mahmah a amau tawh kibat i utman hi dinghiam? Hilo kha thei ding hi. Course lak nop a omloh man zong hikha dinga, mundang khua dang theihnopna muhnopna zong hikha thei ding hi. Zomi te pen ei a lo peuh a thupisim, a thupi bawl, a pii muh mahmah pahte ihih manin eima khuasunga sanginn om pen thusim ding sangin neumuh sawm a mundang zuan teitei zong kihi kha ding hi. Hih hangin i minam mainawt ding zah in mainawtlo hi cih i theih zong a hun pianpian hita hi. Tua manin eima neihsa sanginn te thupi bawl in a thupisak ding zong eimah hilo ihi hiam?

Namdang sumbawl tam: Nidang sangin vaite sumbuk, niangtuisai, Hotel, mehzuak, second hand zuak, Pan Dukan, etc tamzaw ta ka sa hi. Lailam lui pan Lanva lui kikal khe tawh vak phei le hang ‘kanchha’ te niangtuisai tampi kimu phei hi. Dam Kam bazaar kiim ah bang kitam muh diak a, Sale Sale Sale ci a kiko zak ding zong om peuhmah hi. Naih leng Sengam pan pupa te tawh a tonkhawm hilo ding cih amel pan kitel pah hi. Mehzuak zong honk hat om a, nupi mehlei pawlkhat bangin a Paite pau siam melloh khawng uh zaknop sa in ciamnuih hopih nuam deep lai uh hi. Hih te pawl zualsak lua leng cancer bangin khangkhang, mengmeng ding uh a, hong netum ding uh hi cih theih hoih hi. A pau siamloh uh i nuihsan khawng amau phamawh sa deklo ding hi aw.

Dressed Chicken kizuak: Dam Kam Bazar sung khuadak suk leng vei leh tak ah samphok, manta, singzual, singthupi, ankam, maiteh, bal, beli, etc kizuak dimdem a, nupi bangzah hiam in tutpih tiuhteuh uh hi. A khang ah tawm paisuk leng Ak Emsa (dressed chicken) om a, a bungbu lamin kikhai napi thopi lianpipi in bawm ngam veve uh hi. A mul kibot te leh a gilzang pawlkhat sisan bang nenua in sa satna kiu khat ah kinawlkhin lel a, muh batloh ah kipai cih bang hi sese lo hi. A lei nuamte in a deihzah gen a, a zuakte in semnen sak lel uh hi. Tua bang mah in Bawng lu leh Bawng khe khawng zong a siangsa in kizuak hi. A siangsa, emsa ahih hang a siang takpi diam, up haksa hi.

Ka lungsim ah ‘hih sa zuakte in thosi thovai hizah tawh a zuak khop uh pen a leite nek ding zatui zaha tawh zuakkhawm kei un cin maw’ ka ci hi.

A van zuak kawmkawm un nupi te in Kuva a nek uh tawh, niangtui a sap uh tawh, thosi thovai lak ah hiing henhan in kamlim mawhlo uh hi ding hi. A gei a niangtui leh moh zuakte zong a gei mah vuah niin paihna om pah ahih manin tua niin paih uih leh hiing henhan pen niangtui dawn kawm kiza peuhmah ci leng… hih bang tawh i kamlim veve pen Zomi te mi cidam mahmah kihi ding hi. Ahih kei leh a kihehpihhuai mahmah zong hithei ding hi.

Ngaihsut khop a hoih tam? Lamka pen Zomi khuapi ahih ban ah laisiam tampi pianna khua ahi hi. Ulian leh mihau tampi pianna khua ahi hi. Mipil misiam tampi khanna khua ahi hi. India gam sungah zong kumpi nasem a lut tamna percentage tawh akiet ciangin a sia hetlo khua ahi hi. Tua bang khua ahih leh guai, laisiam khua ahih na a kilang hiam? Lasiam te tenna khua hi dingin a suan huai hiam? I lawm i gual namdang hong zin ding hi leh i khua i suang mahmah hiam? I maizum kha ding hiam? I ngaihsut khop ding om in na thei hiam?

Tuni ciangciang ah hibang hikha mah ding hi. Mailam ah zong hibang hisak den ding ihi hiam? A hoihlohna leh a failure teng gengen ding ihi hiam? Ahih kei leh semkhawm in puah in zuunta ding ihi hiam? Na khua ading bang na pia kik dia? Hih ciang hong tungsak na khua bang tawh na vuk kik dia? Zomi hong minphasak Lamka khuapi bang tawh i minphasak dia?

I strongly feel its pay back time!

(zop lai ding)



Hello Lamka - 4

Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Tue Jun 8, 2010 5:59 am (PDT)



Hello Lamka - 4
 
Pu K. K. Valte hong hawh: Lamka khuasunga Zokam tawh thukizakna lianpen leh tam kihawmpen a kigen Manipur Express Newspaper ah Jt. Editor Pu K. K. Valte in Lamka ka zin cih a theih ciangin ka zin ah hong hawhpah in hong kimuhpih sawm a, ahi zongin meltheihte inn ah hawh a ka vakkhiat kal ahih manin ka kimu kei uh hi. Thukizakna sai cih mah thu leh la siamin, kamsiam ahih manin laikhat na nusia a: “Kimuh ding ut mahmah in nong zin cih ka theih phet in kong hawh a, meltheihte kiangah anne dingin pai a cih uh ciangin tawmvei tu in hong ngak zolo in ka na paisan hi. Nong zinkik ciang kimuh teitei ka ut,â€� cih dank hat na gelh hi. Ka laigelh te amau newspaper ah a ‘free’ in suaksak zel uh ahih manin ‘honorarium’ beek hong pia nuam ahi tam maw ka ci mawkmawk hi! Lah hong genlo ahih manin ka thei tuan kei hi. 
 
Guai, Tg. Kap Khan Khual leh Prof. Stephen Hawkings ngaihsut bangci theih ding? Amah na thei hiam? New Lamka Hebron veng ah na hawh leh na mu ngei ding hi. Hebron veng leh Go Chin Khup veng kikal ah ciangkhut khun in a vak zong na mu ngei kha ding hi. A mel, a lampai dan, a nuntakzia tawmtawm na theih omkha ding hi. Amah na theitel takpi hiam ciin kidong leng a theitel tamlo kha ding hi. Khuasung ah ciangkhut zangin a vak thei a, New Lamka Hebron Veng pan Dam Kam Bazar leh GS Road to teng, LV Lane cihte ah a kileh thei zel hi. Khan-gual banlo ahih hang a khan-gual a khupna om leuleu hi. 
 
A pian in hici hetlo napi kum 5 khawng a phak ciang khuasikpi (typhoid) tawh na a, a damkik dinga zong a kikoih nawnlo pen hong damkik hi. A dam kik tak ciang tuni a i muh bang hong suak a, mi ngeina nuai deuh ah a nuntakna na zang hi. Tu in kum 40 pha ta dingin ka um hi. 
 
Murlen pan Lamka ah a pem ma uh 1988 ciangciang pen bawhlung sui in tualpi ah kidelh vangvang zel hi ung. Khuasung ah Sakol hawl in, Bawng hawl in delh vangvang hi. Ak man ding, Kel hawl dingin zong kizang thei a, tuk mun deuh, ziakai deuh, a gamtat zia ol deuh cih simloh mi ngeina hih khempeuh hihthei hi. Ahizongin Lamka a peem uh ciang thatang zatna (exercise) tawmzaw peuhmah ahih manin (zangsung vive ah lampaita ahih manin) ciangkhut a zat kisam pah hi. Tuama khempeuh ciangkhut zang ngeilo hi. 
 
Hong tangval ciangin mihing ngeina nungak mel khawng thei in, nungak noh, nungak hel cih khawng hong thei a, nungak tawh maan kila khawm, nungak laikhak ngah cih khawng leh present kipiak cih khawng theisiam mahmah hi. Tua in mihai hilo in a cidamlo bek hi cih hong telsak hi. 
 
Khan-gual banlo a bat hangin mihai ahih hetlohna kician mahmah hi. Tuni tan in meltheih tanau a muhsa pen a muh kik ciangin thei in cibai (khutlet) tangtang hi. Meltheih te inn bek ah hawh a, “meltheihte inn hih lai hiâ€� ciin kuamah in hilhlo hi. Hih teng meltheih hi cih zong kuamah in hilh lo hi. Pawi khat, annek khopna khat om ding hileh amah hilh kullo in hong pai a, theilel hi. Niangkholh, sagawh, zulup om leh tua mun ah om hi cih theilel a, pailel hi. Inn ah a kigen pen ciamteh thei ahi tam? Migen pen a genkik theih loh, a pau theihloh hang za cian mahmah ahi tam? 
 
Tuni tan in meltheihte inn lo ah hawh ngeilo a, meltheihte inn simloh ah ann zong ne nuamlo hi. Meltheih hihte hih cih bangci theih a, mi inn ah annek pen zumhuai hi cih bangci – sia leh pha theihna – nei ahi tam? Meltheih inn hilo ah zong hawh khial, theikhial, tel khial cih om lo hi. Lamdang kasa hi. 
 
Aman theihna khat nei hi dinga, tua a theihna pen bangci theihpih thei ding ihi hiam? Prof. Stephen Hawking bangin speech synthesizer zangsak leng ama ngaihsutna teng i theihpih thei diam? Theihpih hi leng bang ahi tam? A lamdang mahmah tam, khantohna ding thu hoih mahmah khawng a na ngaihsun gige kha kei tam? Theih ut huai maimi maw?
 
Ciahna: Ka pa tawh ni 10 sung ka tam khit uh ciang khua lam ah ciah dingin ka kithawi uh hi. Vanleng tawh Imphal-Aizawl leng ding ciin ka ngaihsun uh a, North East Friendship Flight a kici pen ka en uh hi. A tuangsa pawlkhat in hong gen ciang “hong singh luaâ€� ci uh ahih manin vanleng dang ka ngak uh hi. Tua laitak in Phaipi (Imphal) ah galkap leh civil mi kibuai a, indefinite bandh om ding kici hi. Lamka leh Phaipi kikal mawtaw zong pai nawnlo in, ko hong mu dinga Phaipi pan hong zinto meltheihte zong ciah kik theilo in tangcip uh hi. Vanleng ticket la leng zong Phaipi vanlengtual paina ding mawtaw omlo ahih manin lei lam tawn in mawtaw tawh ciah ding ka vaihawm kik uh hi. [Tua indefinite bandh pen ka ciahzawh uh kha khat khawng sawt lai a, Manipur gambup buai mahmah hi]. 
 
Mawtaw ticket la in ka paita uh hi. Lamka khum phei, Lamzang khua gei khawng khat ah a ngeina bangin mawtaw khempeuh kingak khawm in Pasian kiangah khualzinna ding khempeuh apna thunget hun zang. Singngat tungto, lampi na neu deuhdeuh, na vuikhu deuhdeuh, khua omte zong na neu to deuhdeuh, gamsung na lian deuhdeuh, Zolengthe khuang leh vasa ham zak ding tam deuhdeuh – Zogam gim hong nam deuhdeuh. Suangdoh khup ciang Tuima ah anne, Voksa, Ngalsa duh zawkzawk kiteel. Ann kham ciang tangmai min hoih mahmah khat met, niangphan tawh kam khuah, pai leuleu, Songtal tung, mawtaw pan kum in gate pelhna dingin khe tawh meter 50 ding khawng pai (Singngat tun ma in zong tua bang khat mah tuak kha). Songtal pan Sinzawl ah niangtui dawn, tua pen Manipur khua tawp, Mizogam tunma a khua nunungpen hita. 
 
Sinzawl pen ka upmawh sangin na phai gam a, khua na lum mahmah hi. Lo khawh hun laitak, vaimim leh tangmai a kilak theih laitak hi a, lampi ah nupi lokuan tangmai leh vaimim pua kituak den a, lamgei ah zong kizuak zihziah hi. Sinzawl khua taw ah lui neu khat ah mawtawpi khat taang a, ka paisuak thei kei uh a, nai 3 sung bang ka ngak uh hi. Ka pai theih uh ciang a pam ah Tuivai lui na om a, a lei kidawh na paak viavua a, ka khup uh ciang lampi na vom kilhkelh hi. Vuikhu na tawmzaw deuh a, a khua masa Khawkawn (Mizogam a khua tuah masak pen) ka tun uh ciang ka tutpih meiteite in “Mei taa-reeâ€� ciin awng ngeingai uh a, electric vak, meivak a muh uh pen lamdang a sa uh hitazen hi. Amau gamah meivak muh ding omlo hikha inteh! “Meitang hiâ€� ci a kiko pen lamdang ka sak khat hi kik bilbel hi. Tuivai lui ka pelh uh pan a lampi na vom zaw deuh ahih manin meiteite bel ‘wow ,wow, thupi na e’ a cici uh hita hi. 
 
Cidam in Tonsim, a minthak Champhai tungin ka tawldam khit uh ciang mawtaw mah tawh Murlen ka tungsuak uh a, nidanga khe tawh Manipur leh Mizogam a kilehlehte mawtaw vive tawh kitung ziahziahta himawk hi. Khantohna dingin mawtaw lampi mah kisam masa takpi pen mawk hi.
 
 
Hau Za Cin
Phuitong Liim
www.hauzacin. blogspot. com
"He knows how you feel"

No comments: