Wednesday, July 25, 2012

India-ah Zomi om lo ding



India-ah Zomi om lo ding

Posted by: "Gin Khan Nang" nanggk@yahoo.com   nanggk

Thu May 27, 2010 3:47 pm (PDT)

Lawmte,
      Tu laitakin India gamah census (kisimna)  kipan ta cih thu i thei hi. Kisimna pen kum sawm hal ta ciangin a kinei hi a, 2001 kumin a nunung pen kisimna om hi. 2011 adingin tu-in kisimna kipan khin zo hi. Tutunga kisimna-ah India gam mi leh gam mi lo cih om tuan loin, India gam sunga kha guk a om khin sa ahih leh sim ding cih ahi hi. Tua dan hi leh India gama sangkah a om leh sum thalawh a om tampi tak zong kisim thei ding cihna hong suak hi.
       Kisimna-ah i theih tek bangin minam min (race or tribe) kigelh tawntung hi. Ahi zongin tu ciangciangah hih tribe min dingin "Zomi" a kici ding kuamah om tuak nai lo hi. Manipur gamah "Zomi Council" om a, 1997 kum a buaina hanga hong piang ahi hi. Minam khat leh khat kikalah haksatna hong om ciangin minam neu a din pen haksa kisa tek hi. Buaina in nakpi takin kipum khatna hong piangsak hi. "Zomi Council" sungah a lut nuamlo, Gangte mite in "Mizo" beelin, khangnote pen "Young Mizo Association" ci-in kiphuan uh hi. Mizogam kumpi beel suak uh hi. Minam vai-ah haksatna nei leh Mizogam kumpi i huhna lamen cihna hi. Zomi Council in pen haksatna tuah ciangin kilemna bawl ding leh minam kikal ah palai nasem dingin kizang pen hi. Hih kipawlna sunga kihel minam tuamtuam Paite, Simte, Tedim Chin,  Zo, Thangkhal, Kom, cihte in kisim ciangin amau minam ciat gelh ding uh hi. "Zomi" ci-in gelh lo ding uh hi. Minam lian, minam gol khat i suah nop leh
"Zomi" ci-in kigelh leh India gam sungah Zomi tampi a om suak ding hi. Ahi zongin makaite in zong gen khia lo, mipite hilh tuan lo, makaih sawm tuan loin a nuaia min neu cikcik te mah tawh lungkim uh hi.
        Mizogam lam en lehang, Paite Tribe Council om a, Mizoram Paite Union om a, biakna lamah EBC, ZBC, leh  Zomi AG zong om hi. Ahi zongin hihte in kisimna-ah "Zomi" hi ung ci'-in ciamtehna bawl sak lo ding uh hi. Political party sungah Congress, MNF, MPC, ZNP mahin kikhen a, eimi teng pum khat suahna ding kivaihawm lo hi. PTC leh MPU in zong kisimna lam buaipih dingin geel kha lo uh hi. Amau omna party sung ciatah lungkim uh hi. Tham loin, kisimna saite a pai uh ciangin minam min dong nawn loin "Mizo" ci-in ciamteh lel ding uh hi. Makaite in zong mipite hilh ding, theihsak ding, kipumkhat ding cih lam vaihawm kha lo uh hi. Kisimna-ah a kigelh bangbangin minam a pai ding ahih manin a kisap zia phawk kha lo maw, ahih kei leh veina nei lo maw cih kithei lo hi. Kum 10 halta a kitelna sungah minam hihna i gelh kei leh koimahah kigelhna ding, kiciamtehna ding om lo hi. Kisimna sungah gelh ding minam pen "Recogised tribe" lote kihel thei lo ci-in
kikhemlai uh hi. Tua ahih manin tutung kisimna (census) ah zong India gamah"Zomi" min tawh a kiciam teh om lo ding a, Zomi om lo suak ding hi. Tua hi loin Zomi Council sunga kipawl teng leh Mizogam a eimi khempeuh in "Zomi" ci-in kiciamteh leh India gamah "Zomi" tampi tak om ding a, Politics sem nuamte adingin zong lampi kihong zaw ding hi.Minam lianin kibawl theihna ding hunpha ahi hi. Hih bang hun hoih laitakin "Zomi" i kicih kei leh cik ciangin kici nawn tuan ding ih hiam? Hun hoih khat a mansuah ding kisuak hi. GK



Sia Nang leh Zomite,

Hong tungding Manipur Census tawh kisai Sia Nang i ong thusuah i sim ciang, i minam dinmun lingliang penin i lungsim ong lawngkha zel mah ei.

Nungin USA om Zomiten (pawlkhat in) amau gam Census gelh na ding ah "ZOMI" agelhzong kiom cih i zakciat hi. Tua hunlai in zong kilomkhawm cih hituan lo zel-a, mimal deihna ciat tawh agelhten gelh/ agelhloten gelhlo cihdan hi bialbual hi.

Tun Manipur Census ah zong Zomi min i tawisan nading hunpha hi cileng kikhiallo ding hi.
Zomi Council nuai-a om Zomi mintawi namneuteng (Kom, Mate, Paite, Simte, Tedim-Chin, Thangkhal, Vaiphei and Zou) in Zomi kahi uh hi cih ataangko ding amau mawhpuak ahihi.
Zomi i deih-a, i taangzaisak nop leh ei adeihteng mahmah in zat kipanziahziah leng hipah ding hi. Ei zatloh in, ei leh ei zong Zomi in Census ah i kiciapteh nop kei leh Zomi cihcih huai nawnlo ding hi.

Midangten Zomi na hi uh cih ong ciapteh ding i ngak sang, ei leh ei "kei Zomi ka hi" kici in zangh masa leng midangten ahunzui in ong sam lel ding uh hi. Midang tungah i kigen ciang "kei Paite hi ing", "kei Tedim Chin" hi ing cihteitei pen Zomi neusuahsak kihi lel hi. Ei leh ei Zomi in i kingaihsut leh "Zomi" hi ing kicihpah ding himai hi.

I "Zomi" itdan leh zatdan, tawisandan i siam kei leh cikmah in "Zomi" tungtuang ngeilo ding hi.

Thudang thupilo peuh i kinialnial sangin hih Manipur Census vai tawh kisai ah, Manipur sung om Zomiten amau leh amau "Zomi" cih bek tawh hong kipholak dinguh deihsakna tawh tawsawn ciat sawm ni. Manipur-a i minam makaite zong omthong mailo in hidan hun thupi ah nasiatak in panlak ong neih dinguh kilamen mahmah hi.

Deihsakna tawh,
Paul Khaipu
.

Re: India-ah Zomi om lo ding

Posted by: "J. Thang Lian Pau" zotop@yahoo.com   zotop

Mon May 31, 2010 2:48 pm (PDT)

Guai,


'India-ah Zomi om lo ding' cih tawh kisaiin i kikupnate pen thupi ka sa
hi. Zomi i itna leh i lapsannopna kilang
ka sa mahmah a, lungdamhuai ka sa hi. Hih tawh kisai ken zong kuppihnop kong nei hi. 

India-ah
Kawlgam zah mahin Zomi om hi. ZRO, Zomi
Council leh a dangte Indiakumpi in thei bek tham loin kihopihpih
khin ta hi. Omlo ding cihna Census tawh kisaiin bel
Zomi kicih ding pen tu tadih adingin a hun nai kei tam ci ing. 

Bang hang hiam cihleh, Indiapaizia pen a tuampi khat ahih man
hi. Indiakumpi in khamtungmite a recognized-na Scheduled
Tribe (ST) cih nei hi. Tua nuai-ah
'Other Backward Class (OBC)' om lai hi. Mizoram bangah Gorkhali/Nepali
tam mahmah mahleh 'OBC' dinmun zong ngah zo nailo uh hi. India-ah minam kici
tam lua mahmah ahih manin OBC dinmun bek zong ngah haksa cihna hi. Bang
hang hiam cihleh, Indiakumpi in ST hiam OBC hiama a
recongnised peuhpeuh pen hamphatna/khualna tawh vuk khin ciat hi. Tua
ahih manin Indiakumpi in minam kici khempeuh
recognition a piak ding baihlo hi.

Indiahong kumpi in hong recognized-na dinga
a zat ‘Tribe’ a hih lai taka i nation min ZOMI pen tribe khat va suahsak, cihlam
thu tuamin koih ni. Zomi zat ding a lem
nai lohna point thum gen phot leng –

1. Zomi min tawh tribe recognition ngah masa lo-a Census-ah Zomi i kicih hang khiatna nei lua lo ding hi. Bang hang hiam cihleh, Indiakumpi in recognition a neilo namte politics-ah development- ah awlmawh thei taktak lo hi. A mihing tamin, kithutuakin, husa nasia tak bawl zo hi leng bel a dan khat om ding hi. Tribe recognition a ngahte politics-ah, sangkahna-ah, kumpi nasep zonna-ah kumpiin quota bawlsak, huhna pia, theisiamna pia cih bang hi. Tua hi keileh mihing tam mahmahna India-ah a general-in phu ding hi leng, kumpi nasep ngah zo, competitive exam phu zo kitawm mahmah ding hi. Tua hi a, tribe recognition ngah masa lo-a Zomi min tawh kalsuan pen 
baih lo ding hi.Paite min tawh recognition i muhma-in Mizo tribe hihna zanga a paipai thei i hizaw hi.

1. Mizoramah hun sawtpi pek, 1980 khawng pan Paite min tawh tribe recognition kigen a, 2003 kumin kingah pan hi. Tun tua zang kei kik leng kum 20 val i buapih pen a mawkna suak ding hi. Mizoramah eimite gammang khin lua mahmah uh a, Paite cih bek thei uh hi. Paite sungah zong kaihkhop ding a haksat lai tak vua Zomi va genpih tohtoh pen kithuap lua mahmah ding hi. Tua banah i vekin i kilomkhawm zong a tam nai het lo ten, census-ah Paite a kici pawl leh Zomi a kici pawlin kikhen leng kitawmsuah mahmah ding hi hang. Nungin, Aizawl Radio Station-ah Radio programme I ngetna-ah mi tawm lua i hihna hangin hong kipia thei nailo cih thu kong pulak ngei zo hi. Paite pen Zomi nuaia tribe khat a hihna i san ciat khit nungsang bang phamawh lua ding hiam a ci hi ing. A mun a mual zuia Paite i kicih hang Zomi i hih lohna omlo hi.

1. Census-ah i kidawk pen hamphatna i deihna a hih mah bangin, Zomi min tawh hamphatna taktak i ngahna dingin Zomi min tawh tribe recognition ngen ding hi leng, a phu dingin husa i nei zo tam, bang tan a sawt tam? Ei sung pan Zomi a kici thei nailote hong kihel lo ding bang hileh, Zomi kideidanna a hizaw tam? cihte suut huai hi. Tua hi a, Zomi sunga tribe tuamtuam ten i nation min Zomi hi cih i san ciat khit nungsang Zomi pen legislative power i neihna gam khat i sat khit zawh cianga i zat dingin hawi khinkhian zaw leng i kithutuahna pen hizaw lo ding a hiam cih ngaihsut huai hi. Legislative power i neihna gambeu khat beek i sat khit zawh ciangin Zomi leh Zogam kizuun thei pan ding hi. Gam nei masa loin gam leh minam kizuun thei hileh gam neih manphatna om ding a hiam, cih kei muhna hi. 

Bang teng hileh Zomi sungah tribe tuamtuam a om ding ngeina hi a, tribe min tawh kalsuanna ding munte-ah tribe min tawh kal a kisuan zongin Zomi hih lohna-in ngaihsun kei ni, kikhilkhopna Zomi buaisakna-in nei kei ni. 

JPau
===

No comments: