Saturday, July 28, 2012

Minam picing i suahna dingin



Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Wed Jul 7, 2010 3:31 am (PDT)

Minam picing i suahna dingin:

Minam picing i suahna dingin minam picing lungsim i neih kul hi. Mihing tulza tampi tawh a kibanga i ngaihsut theih kisam hi. A kibang cih ciang ngeina, kampau, biakna cihte kibang khin ding cihna hipah samlo in; sisan khat pua, sul khat kual, tuun sung khat piang hi hang i kicih theih kul ka cihnopna hi. Innkuan khat leh nih, khua khat leh nih leh beh leh phung sung ciangciang khawng bek huap ngaihsutna i neihte i paihmanga, i beisak kul hi. A hun leh a mun zui a ngaihsutna picing i neih theih zong picing gamtatzia hi a, tua bang gamtat kilawm a kisam minam i hita hi. I minam milip hong kibehlap in, i nekzonna, i zinsuk zintohna hong kidanga, i biakna zuih ut, i mimal lunglut hong kidangin, i politics muhdan zong hong kibang nawnlo a, i duh i deih hong kibang khin thei nawnlo in, innkuan khat zong i lunglut leh i hoihsak hong kidangta hi. Tua manin 'picing lungsim' i puak theih ding hong kisam pha diak hi. 
 
Thuakzawhna (tolerance), ahih kei leh theihsiamna (understanding) , ahih kei leh midang ngaihsutzia theihsiampihna cihte minam picing te neih sitset khantohna nuntakzia ahi hi. 
 
Tua bang a nei theilo minam pen a picing nailo, a niam mahmah, a khangto nailo leh a mitkeuh nailo minam ahi hi. Ei cih sangin Kei cih thupisak zawkna, ngaihsun khawmni cih sangin Kei ngaihsutna cih nopna, semkhawm ni cih sangin ka gen teng sem un cih lungsim te nam niam leh khangto nailote neih leh gamtatzia ahi hi. Democracy hilo Autocracy zang guapguap lai cihna hi. 
 
Minam picing lungsim i cih ciangin bang hi mawk ding hiam? Haksatna, lungdamna, gelkholhna i cihte a picing, a hoih a zangsiamte. Na khat peuhpeuh ahihna bang lian in a mu theite cihna hi. Ahihna bang lian in mu thei cih ciangin a hoih leh ahoih in mu ding, a siat leh a sia in mu ding cihna hi. A hoih hi napi a hoihlo a mu hilo in; a hoihlo zong a hoih a mu hilo in. Liangko kikim ding deih, To leh Sal om ding deihlo cihna hi. Tua bang ahih kei leh To sem leng nuam dinga, sal suak leng nuamlo ding hi. 
 
Mi picing i cihte in naupang lungsim paaita hi. Naupang ngaihsutna ah ama pa pen a hatpen hi tawntunga, picing ngaihsutna ah a pa pen a hatpen hi tuanlo hi. A sia apha khensiam in a hoih zui in, a sia puah a, a kilawm in gamta hi. Naupang in a sia a pha khentheilo in a kem ding kisam a, a pattah ding mi kisam hi. Picing in biakna pawlpi khat ah ngaihsutna tuamtuam om hi cih thei a, tua ngaihsutna tuamtuam te pomsiam hi. Thu kikup ciang ama ngaihsutzia tawh a kibanglo om ding cih tel a, ama ngaihsutna sangin a hoihzaw a ngaihsun om dinga, ama ngaihsutna ciang a ngaihsun banlo zong om ding cih muthei hi. Ngaihsutna hoih pen zong zahtak in, a niam pen zong zahtakbawl siam hi. 
 
Zomi zong minam picing i suahna dingin minam sungah ngaihsutna a tuamtuam om ding cih i theihsa ahih manin tuate i pomsiam ding, thupi i sak om dinga, thupi i sak kholloh pawl zong om ding hi. Biakna zuihzia ah zong ngaihsutna hong kibang khinlo thei ahih manin a tuam deuh, a veikeh deuh i sak cih bang om tek ding hi. A tam man in maan khin lo thei a, a tawm manin khial khinlo thei hi. Tua bangte mimal suahtakna hi ciin i pomsiam ciang Zomi sung nuam ding hi. Politics ah zong tuamah bangin pawlkhat in Zomi Party thupi sim dinga, pawlkhat in party dang thupi sim kha ding hi, ahi zongin i bulpi Zomi ihihna kikhel tuanlo a, deih leh zuihnop kibanglo hilel hi. Crusade leh Cialpi a thupi sim mahmah sia pawlkhat om dinga, Lai Siangtho sangkah leh Pasian thu sinna a thupi sim pawl om ding hi. Kha Siangtho deihna bangin pai ding cih a thupisak pawl om dinga, Kha Thu limlim a zadah hilo napi a thupi simlo zong om veve ding hi. Tua te khempeuh biakna hi a,
kitheihsiamsak ding picing gamtat ahi hi. 
 
Khantohna leitung ah a hoihzaw, a siamzaw, a pilvai zaw cih bang om tawntung a, kisin den ding, kisin tohtoh ding a thupi mahmah ahi hi. Tua bang kisinna ding in kisin dinga kisam i sakte a pulak thei, a pholak thei, a lakkhia thei mi kisam hi. A hoihna bekbek a genthei mi kisam a, a hoihlohna bekbek a gen thei mi zong kisam veve hi. Vallua ta ei, ciin a khaamna (break) tuan thei ding zong kisam kik zel hi. A tawmlua lah hoihlo, a vallua lah hoihlo, a hoihbek in a zeek thei ding moderator zong kisam hi. Moderator sem dingin kum upa cih manin ngaihsutna upa khin tuanlo thei a, kum naupang cih manin ngaihsutna naupang cih zong hikhin tuanlo hi. Minam hi in, mimal hi in, pawlpi hi in, kipawlna hi in, innkuan khuasung, vengsung hi ta leh "hici zaw deuh leh" cih a genkhia ngam, a pulak ngam a om kei leh tua society pen khangto lo dinga, kiam lam manawh kha ding hi. A hoih zaw ding akipulak naak leh "himah ei" ciin a saangsiam paha, a kisin pah, a hanciam
pahte khangto a; "kei nong tua cih se" ci a kikhasia sak ahih leh a khangto lo ding ahi hi. Minam picing suahna dingin i khialhna i hoihlohna hong kipulak leh i saan siam ding, ka kipuah kul hiveh e, i cih theih ding a kisam ahi hi. 
 
India gam ah Lusei te a khan mahmah na khat uh pen amau ahoihzaw ding thu khat thei le uh numei pasal cilo in kihilh pah ziahziah uh, kigenpah, maitang ah zong kipattah pah uh hi. Khatveivei zakdah huai phial hi. Ahi zongin "an open rebuke is better than secret love" cih pen mucian lua uh ahih manin hizah in khantohpih uh hizen hi. Zomi te pen kihilh ngamlo, kihilh leng zong -- nang hilh ding ciangciang hisam keng e -- kici pian thong in, kihehnuam phial thei hi. English, Briton te ka cihna, bang kekkek, ka tuahkhak khat lawmpa pen ka kimuh masak uh pan ka kimuhkik uh ciang, "hih teng na kisin in" ci hileh kilawm tak in, a kilawm ding a cih teng hong gen giapgiap mawk hi. I ngaih khikhe hang nopmawh kisa veve hi. Ahi zongin hong itna, hong deihsakna pen kimangngilh thei lo hi. 
 
Minam picing i suahna dingin, i minam kalsuan zia ah, i minam ngaihsut zia ah, i minam gamtatzia ah a hoihlo i sakte pulak in, kibawlphat sawm in; a kizui nailo, i theih nailohte kisin in hong hilh hong tai a om leh zong saangsiam, pomsiam in, kipuah leng i kilaamtoto ding hi. Lai Siangtho sungah Paunak laigelhpa in, "tate picing ding na deih leh ciangduai tawh sat ding phamawh sa kei in" ci hi. Minam zong ciangduai tawh sat a kul hun om ding hi. 
 
A picing nuam, a picing nailo pen in hong at hi ing ei. 
 
 
Hau Za Cin
Phuitong Liim

Science: Octopus ganhing

Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Thu Jul 8, 2010 6:32 pm (PDT)

Science: Octopus ganhing
 
WC sungin Octopus ganhing thu hong kithang vangvang hi. Bawhlung suihna ah Germany te in zo ding, lel ding cih a vekpi in maantak, diktak in genkhol khin ahih man hi. Amau zong England te mah bangin Germany te zawh ding a gen sungteng lungkim uh a, tun Spain zawh ding (Germany lelh ding) a gen khit, a tangtun takpi zawh ciangin "'nitak meh' in huan ding hi" cinuam pawl omta hi. England te zong 1966 kuma goal line technology gen ngeilo pen in tukum taktak ciang hong uang gen saan uh hi. Ahang - Lampard goal pen 'goal lo' ahih man. Zomi te bu ki ut nawnlo, galkap kilut ut nawnlo ahih zawh ciang bu a ut  mahmah lai Philip Lahm leh Germany team te hih Octopus hangin heh mahmah uh a, 'lelhna ding lungsim hong guan hi' ci nuam uh hi. Sir Alex ngaihsutna tawh a kituak diam maw, mind games. 
 
 
Awle, octopus pen tui sunga ganhing khat hi lel a, nungzangguh neilo lak pan a pil pen, a kiva pen ahi hi. Mit nih nei a, khe kop li nei hi. A lampai ciangin a khe giat te a nungah kaai a, a galte kiangpan a kisel ding ciangin a mel (color) khek thei hi. A kiim a kiang mel tawh kibangin kibawl a, a galte in mu pak theilo hi. Thankik tawh kibang cihna hi. A kam pan in cilphih zong zang thei a, a khe sau in a pum zaang ahih manin manlang takin kihemkhia thei ziauziau hi. A pum tungah guh omlo ahih manin buangnai bangin kikang piatpuat thei a, awngvang neu cik sungah zong thawl ziauziau hi. Tua manin tui sungah ganhing vak hat khat suak hi. A kam a nuailam ah a khe te kikal ah om a, a muk khauh (vasa muk bang a khauh) nei hi. A tamzaw in hong pet leh gu nei a, a hi zongin blue-ringed octopus kici te bek mihing adingin lauh huai hi. Zomi te mah bangin nam tuamtuam nam 300 val pha uh hi, kici hi. 
 
 
Pianzia: 
 
Octopus pen cephalopods (lu leh khe kizomsuak pah nam) lak ah a khe a zangsiam pen hipah a, a khe tawh a nek ding ganhing, tuikep, aisa cihte manin a kamsung ah tawp, huup (suck up) in ne hi. A tamzaw kha 6 pan kum khat nungta in, tuipi sunga omte bel kum 5 ciang bang dam thei hi. A pa in a nu tawh a omkhop zawh ciang sawt nungta nawnlo a, a nu zong a tui khit, a no a keuh khit ciang atate kep tawh sawt nungta nawnlo hi. A tate kep sung ann ne vetlo in om a, ahi zongin puksih neilo hi. Tua bel en huai vanglak... kikawm thei leh maw! 
 
 
Lungtang 3 nei a, lungtang nih in a pumpi ah sisan hawm a, lungtang khat in a samsih ah sisan puak hi. Octopus in ngasa mah bangin samsih nei hi. Tua pen a hu dikna namkhat uh hi. Sisan namkhat hemocyanin, copper sisan nei a (mihing in hemoglobin, iron sisan nam) tua pen tui thuk ah oxygen tawmna ah hemoglobin sangin oxygen lenkip zaw ahih manin ama adingin lemtang zaw hi. Mihing ading oxygen tamna ah iron in oxygen lenkip zaw hi. 
 
 
Pilzia: 
 
Octopus pen a kim a kianga tawh kituak dinga gamta thei dingin amah leh amah kisin tawm a, a nuntakna dingin kihung hi. Tua pilna pen a nu leh pa pan a ngah hilo amah leh amah akisintawm ahi hi. A neu tungin a nu in a kep cih loh a pa tawh kimu kha nawnlo a, a nu in zong sihsan pah ahih manin amau leh amau a kikem uh hi. Thagui bekbek tawh a kidim hih ganhing in khuak themcik khat nei a, tua pen lim zat mahmah hi. Hilh lehang zong thei baih in pil baih mahmah hi kici hi. Etteh ding, amah bat ding uthuai si e, mate? A kiim akiangah singkung kihuang deudeu bangin kihuang in a galte lak pan kibu thei hi. Tua manin mun tampi ah a theih dingin kilimhilh (observatory learning) kipiah hi. Mihing zaha pil ahih loh hangin ganhing dang banga zato lam sinna ah, science sinna ah khei mawkmawk ding kiphal lo a, sibup zatui (anaesthesia) sun teitei ding kici hi. Mihing banga khua aphawk khak ding, a dah ding kilau cihna hi. 
 
 
Ta neih dan: 
 
A pa in a nu kuangsung ah (kuangsung ci mai ni, a pumpi kuak) ah a cii (sperms) tampi thakhia in nusia a, tua ciangin a pa kha khat zawh khawng ciang si hi. A nu in tua pasal cii pen kem in buasak lo a, ama nu cii a khangcing (mature) naikei leh zong siasaklo in khangcingsak hi. A khangcing ciangin gawmkhawm a, a no a keuh mateng khoi to suak hi. A tui a khoi sung kha khat bang anne lo in, a kisap leh ama khe te ne zaw hi. Tua banga a khe, a pumpi a zawm mahmah ciangin si hi. A tuite keuh a, tuisung kiakno te tungah belh in tui in taaikhia in khangcing kik uh hi. Tua bangin hong picing kik zel uh hi. 
 
 
Nungkal in octopus te zang (male organ) pen a khe tan  mah pha cih kimu hi. A kam gei, a khe nuai ah a meeng ciciau khat om a, tua a khoih uh leh hong khang in, hong lian a, hong kidok in, a khe tan mah sau in hong lian henhan hi. Tua ciang a dawn pan pasal cii tampi hong bua a, tua pen scientist te in a khatvei muhna uh hi. Amah zong a zxng tuk thei cihna hidan hi. A tua a tuk ciangin a nu kuang sungah a cii va theh thei hidingin um uh hi. Nature phenomena. 
 
 
Bangcia pha: 
 
Octopus a tamzaw 15 Kg (33 lb) khawng in gik a, 4.3 m (14 ft.) khawng in sau hi. A lian mahmah pawlkhat om a, 70Kg khawng pha thei hi. Tuni ciangcianga alian, a gol pen a kiciamteh bel 272 Kg (600 lb) a gik, 9 m (30 ft.) a sau hi. Mehkhat pha ding cihna hi. 
 
A sa lim mahmah hi. Cilphuul...
 
 
Mihing tawh kizopna: 
 
Meh dingin kizang thei a, ganno khawi in zong kikhawi thei hi (pets). Germany a kikhawi pen zong ganno khawi in a khoi uh hi, pets. Pawlkhat in tangthu in nei uh a, pawlkhat in la phuah in, pawlkhat in laigelh gentehna in zang uh hi. Hitler gilopa in ama ciamtehna symbol dingin na zanga, leitung na pomcip sak hi. Leitung na valh dektak uh hi. 
 
 
Zomi ten bel tuipi tawh kinai lo ihih manin i tam theih kei a, WC hong om zenzen hikei leh zong a thei nailo kitamlai ding hi. Chinese buffet ah anne ngeite in a lim leh limloh thei dinga, kei bang lim a sa pawl ka hi vanglak hi. 
 
 
Lampai dan: 
 
A khe nih bek zangin dingtang in mihing bangin zong lampai thei a, a pumpi masak in akhe kaai in zong lampai thei hi. A galte in a delh ciang tuivaan bangin kikhawh zialzial a, tua pen a tai hat theih dan pen hi. Awmbawh vak, dingtang pai, tuivaan banga kikhawh, cihte siam khin hi. 
 
 
Khuamuhna: 
 
Amah zong a khuamuhna zai hetlo sam a, toi mahmah hi. Ahi zongin khuavak leh khuamial khen thei a, mel tuamtuam (colors) zong khenthei bilbel hi. Gim zakna bel hat cihtak hat leuleu a, nek ding peuhmah a gim pan thei, khentel thei hih tuak hi. A khut sau diatduat tawh a lawn ciangin zong a nek theih ding ahih leh hihloh tel thei a, a kamsung a tun ciang zong a lim a al tel thei hi. Nek theihloh ding ahih leh siakhia kik lel hi. Ahi zong, a khut/akhe te a zan khit leh zankhitloh theilo hi kici hi; a khuak in ngaihsun khin zolo, a khuak neulua ahih mana. A khuak in a gim a nap laitak, a khut in bang sem hem cih a nih in zangkop pahpah theilo hih tuak. Tua hi in, ann a lak ding ciang a khut in la kha maw la khalo cih a theihna dingin a mit tawh en ziziai hih tuak hi. Mucian mello, khoih cian mello in a gim nam tawh annek telzaw uh hi. 
 
Khuazakna bel tawm mahmah kici. 
 
Octopus khuazakna a tawm hang ei-a tamsak in, a khuamuhna a toi hang ei-a zaisak in, a ngaihsutna a tom hang ei-a sausak peuh leng ei zong amah bangin i khuaphawkna hong kibehlap semsem ding hi. 
 
Cimphawng.
 
 
 
Hau Za Cin
Phuitong Liim
www.hauzacin. blogspot. com
 

No comments: