Monday, July 23, 2012

PASIAN TAWH GAMDAI AH : Rev JM Paupu


PASIAN TAWH GAMDAI AH

Rev. Dr. J.M. Ngul Khan Pau

Khristian nuntak hoih i neihna dingin Pasian bek tawh hun zatkhop i hauh kisam hi. Khat leh khat kihansuah ding, tha kipiatuah ding i hih hangin Pasian tawh hun gamdai hithiat a i zat kei leh, Ama aw i za ngei kei ding hi. Tua banga hun zang tawntungte nuntakna tuam hamtangin, midang nuntakna tawh kibang vetlo hi. Richard Foster in 21st century hun in kinawh gige hun, a ging thei tam kizak hun, leh mipi bekbek muh hun ci-in na ciamteh hi. Tua bang hun ahih manin Pasian tawh hun zang khawm, gamdaih hun kingah nawn lo hi. Bang hangin Tuiphum Johan gamdai-ah om hiam? Pasian “aw” za dingin gamdai-ah na om hi. I tenna khuaneute a kipan khuapite khempeuh a ging thei mawtaw, meileng, vanleng, radio, TV, mobile, ipod zangin bil sungah a ngaihna kibulh lian, midangte kampau mahmah za loin amau bekin la maw thu maw ngai uh hi. Music tuamtuam a ging tam lua mahmah in Pasian aw kiza thei lo hi.

GAMDAI A OM BANG CIHNA HIAM?

Gamdai a om i cih ciangin kha sung nuntakna-ah khantohna dingin pau loin om, laisim, laigelh, thungen leh leitung pana na gingte sangin a ging hoihzaw Pasian aw zakna dingin pumpi kideekna ahi hi. Kam tawh pau khiat loh hangin a gingloin Pasian tawh kiho tawntung a omna hi. Khatveivei ciangin a pualam pan-a na gingte bek panin kikepna hi loin eima pumpi sung pana a gingte hangin zong Pasian aw siangtakin kizalo hi. Tua hangin gamdai a omna in khasung nuntakna-ah kalsuanna khat ahi hi.

Gamdai a omna i gen ciangin thu thum i phawk masak ding kisam hi. Khatna ah, gamdai a Pasian tawh kikholhna pen midang tawh kikholhna pana i ngah dingte behlapna ahi hi. Gamdai a omna kihelloin na nuntakna dai (swallow) mahmah ding hi. Midang tawh kikhawl kei lecin na khanzia maanlo ding hi. Tua ahih manin gamdai a hun zat leh midang tawh kikholh a kibukkimin i zat ding kisam mahmah hi. Nihna ah, gamdai a om ding mi kim, a kuama ciatin kimaingap lo hi. Adiakdiakin leitung mihing khempeuh in gamlum nuam kisa a, gamdaih ding kipelh nuam ciat hi. Thumna, i Lai Siangtho sungah Topa Jesu in “zakna ding bil a neite in za ta un” cih i theihcianna ding ahi hi. Khris sunga nuntakna kip nei nuamte adingin khalam bil tawh zak ding kisam pen leitung awte sangin Pasian hong hopihna zak ding hizaw hi.

GAMDAI A OM A PHATTUAMNATE

Lai Siangtho sung i et ciangin gamdai a hunzat a kisapna hih a nuaia bangin kimu hi.

            1. Jesu khekhap zuihna hi: Topa Jesu in gamdai-ah hun na lim zat mahmah hi. Lai Siangtho sung i et ciangin, “Kha Siangtho in Jesu gamdai-ah khemna tuak dingin paipih hi,” (Matt 4:1) ci hi. Kha Siangtho in gamdai-ah anntang thungetna nei dingin paipih hi. Luka in a gelhna-ah, “Kha Siangtho tawh kidimin Jesu Jordan gun panin hong ciahkik a, khemna tuak dingin gamlakah paipih hi,” (4:1) ci hi. Tua mah bangin hih hun a zat zawh ciangin Kha Siangtho vangliatna tawh kidimin Galilee ah ciah kik hi (Luke 4:14). Mipite leh a nungzuite ciahsakin Amah mualtung lamah thungen dingin paito hi (Matt 14:23). Amah a zong mipite leh Amah tawh kikhawl nungzuite zong hih bang hun a zat ding ciangin sawlkhia hi. Zingsang phalvak tungin Jesu in gamdai mun khatah thungen dingin pai cih Marka 1:35 sungah i mu hi. Zingsang phalvak tungin hih bang hun zang kei leh hun hoih dang mulo ding ahih manin Jesu in hih bangin hun na zang hi. “Khua a vak ciangin khuasung panin gamdaihna munah Jesu a paikhia hi. Mite in Amah zong uh a, a muh uh ciangin Amah a taam laina dingin a kho uh hi,” (Luka 4:42). Mipite’n mu nuamin zong uh a, tua laitakin Jesu in gamdaihna munah hun na zang hi. Mite in thupi a sakna uh panin Jesu kihemkhia in hun tuam na zang hi.
           
            2. Pasian aw kician taka zakna ding hi: Vantung pan ‘aw’ i zak theihna dingin hih leitung aw leh mihing aw lak panin i kihemkhiat zel kisam hi. Elijah in Pasian awnem a zakna dingin Horeb mualah na pai hi (I. Kum 19:11-13). Kamsangpa Habakkuk in galvilna tausang tungah kahto-in Topa in bang gen ding hiam ciin na ngak hi (Hab 2:1). Tua mah bangin sawltak Paul zong a kikhelzawh ciangin Arabia gamdai-ah Pasian tawh kikhawl dingin na pai hi (Galati 1:17). I nisim nuntakna-ah Topa in hong hopihlo hi tuanlo hi. Mihonpi sungah na om zongin na bil Ama lamah nga peuh leteh  hong hopih ding hi. Ahi zongin hih bangin hun tuam vilvel i zat ding kisapna i phawk ding leh leitung awte sung panin Pasian aw mah siangtakin i telsiamna dingin gamdai hun zat ding zong kisam hi. Thugen minthang Jonathan Edward in a zi Sarah tangthu a gelhna-ah thudang bang mahah kilunghimawhsak loin amah keleuin olive lo lakah vak thei tawntung hi. Tua bang hun ciangin mit tawh a kimu theilo lawm khat nei hi, ci-in ciamteh hi. Pasian ‘aw’ na zakna dingin bang aw tengin hong dal hiam cih na ngaihsut ding, tua hong dal aw lak pan na kihepkhiat ding kisam hi.
           
            3. Pasian i biakna hi: Pasian i biak ciangin kammal leh a ging ahi zongin kisam tuanlo hi. Biakna taktak pen i lungsim tawh kisaizaw hi. Kamsang Habakkuk in, “Topa, A’ biakinn siangtho sungah om hi; leitung mi khempeuh Ama mai-ah dai dide-in om ta uh hen,” (2:20) ci hi. Kamsang Zefaniah in, “Topa Pasian' mai-ah gamdai takin om un! Topa' ni hong naita hi,” (1:7) cih leh Zekhariah in, “Mi khempeuh aw, Topa' mai-ah gamdai-in om un,” (2:13) ci-in na hansuah hi. Gamdai a om ding hilhna bek hiloin Pasian maiah gamdai a i om ciangin Amah i biakna ahi hi. Mikimin Pasian kiangah i deih leh nget i pulak hi. Ahi zongin Ama hong dawnna aw kingai man nawnlo hi. Thugen minthang George Whitefield in ni khat Pasian maiah gamdai biakna hi bangin na ciamteh hi. “Pasian itna, hehpihna in ka lungsim hong dim lua ahih manin lungdamna, a siangtho lungnopna tawh ka kidim hi. Gamdai takin Amah biakpiakna ka neih ciangin ka hai dimlet lua ahih manin kam tawh kigen thei bang hilo hi,” ci hi. Kam tawh kigen thei lo biakna leh lungdamna na nei ngei hiam?

            4. Pasian tungah upna i pulak hi: Kampau tawh hi loin, gamdai takin Pasian maiah na om hithiat ciangin na upna leh muanna a pulak nahi hi. Kumpi David in Late 62 sungah tua bang upna nihvei pulak hi. “Dai dide-in Pasian bek ka ngak a, Ama hong hotkhiat ding muangin ka om hi. Kei hong huhpa leh hong honpa Amah bek hi a, ka guallel ngei kei ding hi (62:1-2). Aneu 5-6 sungah, “Amah bek ka muan' ahih manin daitakin Pasian bek ka ngak hi. Kei hong hupa leh hong honpa amah bek mah hi a, ka guallel ngei kei ding hi,” ci hi. Pasian maiah daaitakin omna leh muanna i thahatna ding hi cih kamsangpa Isaiah in hih bangin gen hi, “Bang hang hiam cih leh Israel-te' Siangtho Pa, Topa Pasian in, “Kihei kikna leh khawlna bek tawh note in suahtakna na ngah ding uh hi. Daitakin omna leh muan'na pen nomau' thahatna hi ding hi,” (30:15) a ci hi. Pasian in, “Om hithiat un la, Pasian ka hihna thei un,” (Late 46:10) ci hi. Pasian maiah om hithiat na kisin ngei hiam? Amah na up manin midangte phevelvul leh zong daai hithiatin na om thei hiam?

            5. Kha leh pumpi-ah thadimkikna ding hi: Leitung nuntakna, nopna leh haksatna hangin i pumpi leh kha gim mahmah in i om hi. Tua hun ciangin i thadimkikna dingin gamdaitakin om i kisin kisam hi. Kumpi David in, “Ka nuntakna tha hong dimsak kik a, Ama min adingin thumaan lampi-ah kei hong kha hi,” (23:3) ci hi. Marka 6:31 sung i sim ciangin, “Mi a ciah leh a kuan kiphamat uh ahih manin Jesu leh a nungzuite in annekna ding hun nangawn nei manlo uh hi. Tua ahih manin Jesu in, “Ei guak i om theihna ding mun khatah paikhia ni; tua lai-ah na tawlnga thei ding uh hi,” a ci hi. Annek hun ding nangawn nei man lo a buai nungzuite Jesu in mun tuamah tawlngakna ding vaihawmsak hi. Ei ngaihsutna bang hi leh i nasepna mite’n hong pha’tuampih leh lawhcing mahmah i hih manin tawlnga loin sem ni, kici leh kilawm hi. I thadimkik ding Pasian in deih hi.

Na nuntakna gim leh tawlin na om leh hong thadimsakkik ding Topa kiangah pai in. Nuntak thadimkikna na ngah ding hi. Kamsangpa Elijah zong Baal siampite mi za li val Carmel mualtungah a thah zawh ciangin kumpinu Jezebel lau-in na tai hi. Tua hun laitak a lungkia lua mahmah hi ding hi ven, “Phazo phazo hi; tu-in Topa aw, ka nuntakna hong la ta in; bang hang hiam cih leh ka pate sangin kei ka hoihzaw kei hi,” (I Kum. 19:4) a ci hi. Pumpi a gim luat ciangin lungkiatna leh uplahna tawh kinaih mahmah hi. Ahi zongin Topa Pasian in a lungkia kamsangpa thungetna ‘thadimkiksakna’ tawh na dawng hi. I Lai Siangtho in aneu 5-8 dongah hih bangin na ciamteh hi, “. Tua ciangin poding kung khat nuai-ah amah lumsukin a ihmu hi. Tua laitakin vantung mi khat in amah lawngin ama kiangah, “Tho in la an ne in,” a ci hi. Amah khuadak a, ama lutang gei suang sa tungah a ki-em moh khat leh tui hai khat na om hi. Amah in tuate ne-in dawnin lumkik hi. Tua ciangin Topa' vantung mi a nihveina hong paikikin amah lawng a, “Tho in la an ne in; tua hi kei leh nang-a' dingin khualzinna haksa lua ding hi,” a ci hi. Tua ciangin amah tho a, an ne-in tui dawn a, tua an thahatna tawh Pasian' mual Horeb ciangdong sun sawmli leh zan sawmli sung a pai hi,” ci hi. A thakiam kamsangpa Topa Pasian in ihmusak, annesak, ihmu kiksak, anne kiksak tua bangin thadimkiksak ahih manin ni sawm li leh zan sawm li sung khawl loin paizo hi.

6. Pasian deihna theihna ding hi: Pasian mite adingin Ama deihna theih ding a thupi penpente lakah khat ahi hi. Topa Jesu in a nungzui sawm leh nihte a teel ding ciangin zan khua in mualtungah thungen hi (Luka 6:12-13). Pasian deihna i gen ciangin eima deihna tawh kilehngat tawntung hi. Eima deihna a bei kei leh Pasian deihna zong kitel taktak theilo hi. Pasian deihna a thei taktak nuamte in gamdai-ah hun zang uh hi.

1982 June kha in Union Biblical Seminary, Yavatmal, Maharastra, India ah Bachelor of Divinity sin dingin ka pai hi. Ahi zongin registrar Dr. Brian Wintle in, “Ko office panin sapna ngah lopi-in hong pai na hih manin admission hong kipia thei lo ding hi. Lungkimtakin ciah kik inla, kum kik ciangin hong pai in,” hong ci hi. Lawmte'n admission hong zo uh a, class hong pan uh hi. Kei ka hih leh Student Center a cihna uhah ka giak hi. Thungetna sun leh zanin kizom ziahziah in ka nei hi. Ka thungetna-ah, “Topa admission hong ngahsak in. Ciah kik ding hi leng, ka nasepna leh Pawlpite panin na mite'n mangpha hong khak khin zo uh a, ka ciah kik ding haksa kasa hi,” ka ci hi. Nipi kal nih sung tua bangin thungetna ka neih hangin Pasian tungah nang deihna bangbang hi hen ci ngamlo ka hih manin ka gim mahmah hi. I vai Pasian khut sungah i ap ngamloh ciangin a buk a bakin en pua i hih manin kigim mahmah hi.

Sun khat thungen a ka om lai-in ka thungetzia hong kikheksak Lai Siangtho Jeremiah 30:18 “Topa in kong cih in-ah, En un keimah in Jacob suante' bukna ka lamkik ding a, a tenna uh ka hehpih ding hi. Khuapi zong a omnasa mualtung mahah kilamkik ding a; kumpipa' inn zong a omnasa mahah omkik ding hi,” cih ka sim ciangin, “Topa admission ka muh leh muhloh ding nang thu hi hen. Hih laiah na thusin dingin kong pai a, ciah kik in nong cih leh tuni mahmah in zong ka ciah ding hi,” ka cih leh ka van puak khempeuh a tuk mang bang hi. Tua nitak lamin Dr. Wintle in hong sam a, “Ciah nai lo na hiam? Bang hangin tudong om lai na hiam?” hong ci hi. “Admission nong piak theih kei ding leh a ciah dingin ka kithawi khin zo hi. Tuni dong hih sanginnah ka om zong ka lungkim mahmah khinzo hi,” ka cih leh nuikawmin, “Admission hong bawl ta in,” hong ci mawk hi. Kei deihna khempeuh a tuisuak madong Pasian in a lampi hong honsak lo hi. Tua a tuisuakna dingin gamdai thungetna thupi mahmah hi.

7. Lei leh kam kepzawhna ding hi: Mihing in kep haksa i sak mahmah i lei ahi hi. Ama lei leh kam kem zote mi picing a ciamteh ahi hi. “Mi khatpeuh in Khristian ka hi ci napi-in kampau a kidopzawh kei leh amahmah a kikhemtawm hi lel a, ama biakna neih a mawkna ahi hi,” ci-in James 1:26 sungah kigelh hi. Kampau in sihna leh hinna kikalah thunei thei ahihzia Paunak 18:21 sungin hih bangin gen hi, “Kampauna in sihna ahi a, hinna ahi zongin piangsak thei a, i kampauna banga a piangte san'loh phamawh hi.” Zomite buaina tampite i lei leh kam kikepzawhloh man ahi hi. Sawltak James in lei thu hih bangin na gen hi:
  1. Ukna nei hi: (3:2-5) “sakol kamkaih” bang, “tembaw heina neu” tawh kiteh thei hi. Na pumpi bangzah in a lian zongin na lei in hei zo mahmah hi.
  2. Siasakthei vangliatna nei hi: (3:5-8) “Mei-ek neucik tawh kibang” leh “gu-khal” tawh zong kibang hi. Mei tawh gam lianpipi kihal tum zo hi. A kipatna neu mahmah lel hi. Tua mah bangin gu tawh mihing leh ganhing lianpipi kithat zo hi. I lei zong tua bangin vangliatna nei hi.
  3. Thupha ading vangliatna nei hi: (3:9-12) “Thupha leh thusia” genna in kizang thei hi. Pasian maia hun zang mite'n thupha genna in zang uh hi. “Tui lim leh tuisia” tawh zong kigenteh hi. Pasian tungah ki-ap mite'n tui lim phulna bangin a lei leh kam zang uh hi.

PASIAN MIZATTE’N GAMDAI-AH HUN ZANG UH HI

Sawltakte Tangthu 20:13 sungah, “Tua ciangin Paul in, ‘Assos khua ciangdong khe-in pai ning,’ ci-in ko kiangah hong gen ahih manin Troas khua panin tembaw tuangin Assos-ah ka pai uh a, tua khua-ah Paul tawh a kituah ding ka hi uh hi.” Bang hangin Paul tembaw-ah tuang loin khe tawh pai ding khensat hiam? Hih hun sungin sawltak Paul in gamdai takin Pasian tawh hun zang khawm nuam hi ding hi. Tua hangin midangte tembaw tawh paisak a, amah khe tawh pai hi.

Noah in tuiciin a tun ma-in suahtakna ding tembaw a bawl hun sung gamdai Pasian ngakna in zang hi. Abraham in sila a kipan gankhawi bang zah a neih hangin Pasian tawh kikhawl thei veve hi. Ama hauhna, sum leh pai leh ganhingte’ amah leh Pasian kikalah koih ngei vetlo hi. Jacob, amah bek a gamdai Bethel leh Jabbok lui gei-ah a om ciangin Pasian gelna leh thupha sang hi. Kum 40 sung Sinai gamdai-ah Moses in tuucingin a omna panin sawlpang kang tumlo panin Pasian in Israel mite suahtakna ding thu pia hi. Joshua zong amah bekin Jericho kulpi kiim ah a vak laitak Topa galkapte’ ukpa tawh kituak hi. Kamsangpa Isaiah in kumpipa Uzziah sih hangin dahna in a gambup a tuamcip laitakin amah kia-in Pasian biak innpi sungah a lut leh Topa kumpi tokhom tunga tu mu hi. Tua hangin sawlna zong ngahpah hi. Elijah zong Jezebel kumpinu lau-in a taina gamlakah amah bekin a om ciangin ‘Pasian aw nem’ za hi. Tua panin paikhia a, amah bek in lo a kho lai Elisha amah thakheng dingin tavuan pia hi. Daniel in nisimin Jerusalem khuapi lam nga-in thungetna leh Pasian tawh kikholhna nei hi. Topa Jesu in phalvak tungin a pa Pasian tawh kihona hun zang tawntung hi.

Tua mah bangin Francis of Assisi in mualtunga bu nei vasa bangin hun tuam vilvel Pasian tawh a zat khopna hangin na lianpi sem khia hi.  Methodist Pawlpi phutkhiapa John Wesley in ni khat a nai 24 sung panin nai giat sung Pasian tawh hun zang khawm hi. Missionary David Brainerd zong sakol tung tuangin mite’n Pasian a muhna dingin gamlakah thungetna nei tawntung ahih manin a nuntakna tomcik sungin America gam adingin kha khanlawhna ding na lianpi sem hi. Andrew Bonar in a thungetna tokhom hehpihna tutphah limzat lua ahih manin midangte’n amah a muh ciangun lungnopna neihlawh zen uh hi. John Fletcher leh John Hyde in zan khua thungetna zang tawntung uh hi. Tua hangin amau paina peuhpeuhah kha khanlawhna tung ziahziah hi. India gam Punjab state sungah tuni dongin khanlawhna bei theilo a omna hang a kingaihsut ciangin a beisa kum za khat val lai a John Hyde in ni bangzah hiam anntang thungetna a neih man hi dingin kituat hi. Kawlgam adingin Adoniram Judson in bang zahta in thungetna leh Pasian buanna na nei hiam cih kigen theilo hi. William Carey in India gamah missionary lawhcing penpen a kigen theihna Pasian tawh gamdai a hun a zat khop man hi.

Topa maiah dai dide in na om ngei hiam? Ama aw na zak zawh bang tan sawt zo hiam?

---------
Upna tawh ka kalsuanna khat:
 
Kei zong upna tawh ka kalsuanna Pasian in hong tangtunsakna thu tawm kong gen nuam hi. 
 
Lamet ngam loh Shillong ah college ka kah ciangin minam tuamtuam kikhopna ah North East India ah Pasian thugen minthang Rev. Dr. I. Ben Wati in khatvei hun hong zang hi. Hih College Student te laka English tawh thugenpa in, "Shillong ka sangkah lai in Shillong ah Taksing (Pine tree) tam mahmah a, a nuai ah laisim, thungen khawngin ka pai zel hi. Vantunglam ka ettoh ciangin Takteh te vang singseng in vantung kimusuak a, ka ngaihsutna ah 'hih Takteh te bangin ka nuntakna zong mite in a muh pailet theih ding kisam hi' ka ci hi," ci hi. 
 
"Tua manin transparent life neih ding Christian khangnote in kisam hi. Na gamtatna khempeuh na nu na pa, na lawm na gual leh nang hong thei khempeuh muhna ah a etlawm, a etteh taak ahih ding hoih hi," ci hi. 
 
Tuapa tangthu (Rev. I Ben Wati) mi khat in a gen ka zakkik ciangin, "Hihpa pen a sangkah laiin a sangsiapa in 'leitung a bem hi, Ni suahna lam ah paipai lecin Ni tumna lam pan hong suakkhia ding hiteh' acih leh, "Topa aw, leitung kimvial in hong zinsak in" ciin thungen hi. Tua a thungetna Topa in dawnga leitung khatvei bek hilo, tamveipi (a phazah lian tel nawn keng) kimvial in zinsak hi," ci hi. 
 
Tua thu ka zak ciangin ka lungsim ah, "Topa aw, kei zong leitung kimvial in zin nuam si ing e," ciin thungetna ka nei hi. Tua ka thunget zawh kum 18 bang a phak ciangin Topa in leitung kimvial in hong zinsak a, tua bek hilo in, hun tamzaw, mun tamzaw ah vanleng a omnak leh lei lam hong tawnsak nawnlo ahih manin, upna tawh ka kalsuanna Topa in hong phungvuh hi ciin ka ciamteh hi. 

Topa sathau nilh leh Topa mi zat mahmah khat thugen ka upna, tua tungtawna tha ka lakna leh amah tungah a tangtung pen Pasian in kei tungah zong hong pia nuam peuh leh piang thei hi cih ka up ngeungauna pen Topa in hong tangtungsak takpi ahih manin upna tawh ka kalsuanna hi ciin ka ciamteh hi. 
 
PS: Rev. Dr. I. Ben Wati tangthu kicingtak zaknop, thupi, zahtakhuai, ettehhuai, tha hongpia, hong hanciamsak, Pasian thupina hong mu sak, etc. etc. mahmah hi. 
 
Lungdam, 
 
 
Hau Za Cin
Phuitong Liim
 

No comments: