Saturday, July 28, 2012

Puan-ak, Mutpuak leh Sanginn Article


Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Fri Aug 13, 2010 12:48 am (PDT)



Puanak


Silh kei leng guaktang hipah hi. 'Puan' cih ciang a 'puan' pen hi a, 'ak' cih ciang 'silh' cihna hi leh kilawmtak hi. Ahi zongin 'ak' cilo in 'silh' i ci hi. Puansilh cih ding hizaw leh kilawma, puanak i ci hi. A koizaw dikzaw cih ka thei kei a, a maanzaw cih zong om tuan in ka um kei hi. Guaktanga i om ding kiselna hilel a, a min ah buaipih ding thupi lua omlo hi. Silh loh khak ding, guaktanga om khak ding pen dahhuai a, guaktang zumhuai hi cih a kitheih pan kipan guaktanga om loh manin pupa te in zong 'lungdam' na ko tangtang uh hi. Silh khin leng lah guaktanga om ding kidah a, silh ngei kei leng zong kingeina seh mai leh kilawm hi. Naungek piang tungte kei muhna ciangah zong hunkhat laiin puansilh bek uh a, pheituam teng ngeilo uh hi. Tua pen kum 30 pha nailo hi. Tuhun ciang lah naungek piangtung nangawn pheituam sungten tengta hi. A khe in lei sik nawnlo a, a pian pan puan tawh kituam in a nel, a siangtho, a limci ahoih tawh kizem sitsetta hi.
Puansilh theih hi cih a kitheih ma in kuamah in nawngkai salo lel leh kilawm hi. Tuhun TV khawng i et khak ciang gam pawlkhat ah minam pawlkhat puansilh nailo in guaktanga vak bembem lel i mu thei hi. Nupi te bang a awm uh kising liahliah lel a, nopmawh sa sese lo uh hi. Pasal te bel a kivei dangdang thei ding dalna in um lawng peuh tawh tuam in thuncip uh a, a kawng vuah gakcip uh hi. A kiselna uh sang a noplo ding dalna hizaw leh kilawm hi. Amau leh amah a om uh ciang phamawh sa sese lo uh a, 'guaktang ahih uh zong kitheilo' lel uh hi.

Puansilh kisam hi cih a mukhia masasa in puansilh thupisak a, puansilh tangtang uh hi. A silh bek hilo a nop ding, a etlawm ding, a siangtho ding, a zat tangzang ding, a kep ol ding hanciam phapha uh hi. A sangpen tungta cih om theilo a, a dang behlap zel uh hi. Fashion ci dep uh a, a mel a pong tuamtuam bawl vial uh hi. A tua bang bawlsiamte hoh sum tampipi tawh kicial in a sillh masa hiding khawng kidem uh hi. A khatna ngah cih a om loh hang numeite bang a mel thak khat mu le-uh ki-eng pah in kideihgawh pah malam uh hi. A neih loh khak ding uh dah in hanciam uh a, a neih uh ciang a thak dang mah lunggulh kik uh hi. Mihing ngeina i ci diam a lamdang veve khat bel himawk hi. Vasa te, gamsa te in silh puan nei tuanselo in a bawlpa bawl bangbangin nungta lel uh a, mihing te pen 'pilna lungtang' 'sia leh pha theihna lungtang' hong kiguan ahih man hiam a tuamtuam kibawltawmtawm den hi. Mihing khat in a neih pen a dang khat tawh kheksak, a dangkhat tawh
laihsak cih pen ngeina in kinei hi.

Minam khangto masasa in puan thupi sak uh a, a silhcia uh a size kidang den hi. A lian mahmah a silh nuam om a, a neu mahmah a silh nuam om hi. Silh maw silhlo cih kitel mello a deih zong om a, ngaihsutna kibanglo tek hi. Khuk ciang a pha a deih om a, khemong ciang a pha a deih om hi. Khemong dawksaklo dingin gil leh lai teng dawk leh a ci pawl om a, gil leh lai dawklo dingin pheizum ciangciang a dawk zong phamawh salo om leuleu hi. Pawlkhat leuleu lah a sungten sang tomzaw phial hilo maw cih ding khop a siing silh nuam seisai lai uh hi. Numei diakdiak pen pasalte etnop ding hanciam peuhmah uh ahih cianga amau lunggulh bang silhpah lian uh a, a awm a niam pian, kigak pian, a pheipi bul ciang kidawk cih khawng silh le uh phamawh sa khollo uh hi. Thang Ho pi in mu leh bel 'guaktang bang uteh' ci kha ngel ve. Amau deihdan a silh thei pawl a om laitak in ama deihdan nangawn a silh theilo, a kikhamcip pawl om leuleu a, a mel cihloh a khuhcip pawl zong om kik
zel hi. A mel nangawn a khuhcip omlai a, mu nuam leng nik lah hisamlo in lemlem kul ding hihtuak. Buaihuai tuak peuhmah.

Banghang mihingin hizaha puan kithupisak hiding hiam cih ka ngaihsut ciang eima lungsim puakzia tek a lakkhia hilel leng kilawm kasa hi. Pawlkhat in a kang hoihsa, pawlkhat in a vom hoihsa, pawlkhat in pak tuang hoihsa, pawlkhat in ganhing tuang hoihsa, pawlkhat in a gial bilbial, a san hilhial cih bangin a nam tuamtuam om hi. Eima lungsim phasak bang ciat kisillh hilel hi. Pawlkhat leuleu lah amau deih silh theilo hi. Nasepna te puansilh nam bek silh thei uh hi. Galkap ahih leh galkapte silh nam te bek silh uh hi. Sangnaupang ahih uh leh sangnaupang silh namte bek silh. Company nasem ahih uh leh amau company te kizepna bangin kizep kul hi. Amau deihtelna kizang theilo a, a mau deih bang tuamtat theilo uh hi.

Eden Huan ah theiteh kikhui bek puan in nei uh a, tuhun ciang savun nangawn mihing puansilh in kineita hi. Sik nangawn puansilh dingin kibawl a, buangnai nangawn tawh kizemta hi hang. Patpuan leh nai puan tawh kibawlte mah thangpen lai a, a khekzo pak ding om nai tuanlo hi. Khualum leh khuavot ah puansilh kibanglo a, khuazan leh sun hun a silh zong kibanglo hi. Inn sung leh lupna tungah puansilh zong kibang nawnlo a, vakna leh biak kikhopna phual ah puansilh zong  kibang nawnlo hi. Naupang puan leh picing puan cih nangawn a tuamin om a, a pumpi golna kibang mahleh a kum ham, a kum moi a puansilh kibang nawnlo hi. Khuasung pawlsung ah ama min leh za tawh a puansilh kibanglo a, pastor leh sumbawlte puansilh kidang hi. Khua khat leh khua khat puansilh deihdan zong kibanglo a, nisim nekzong leh nisim lokho te puansilh zong kibanglo hi. Nungak hel ding ciang puansilh leh nasep ding ciang puansilh kibanglo a, lengla do ding ciang puansilh leh thacial kuan
ding ciang puansilh zong kibanglo hi. Kibanglo cih ciang kidang cihna hi. Kidang cih ciang a kibang a om hang, kibangkhinlo cihna hi.

Puansilh kisam hi cih kimukhia sese kei leh sum tampi kinoptuam ding hi. Puansilh leina ding teng tawh nek leh dawn ding kilei thei dinga, Buhsih leh Aksa kilim nek zaw deuh ding hi. Buhsih leh Aksa kine mun leh protein kisam kicing zaw dinga pumpi golna kibehlap in thatang thazung lianzaw pah ding hi. Lian hehaw in puansilhlo in kivak dinga, guaktang hi hang cih kithei seselo ding ihih manin nopmawh tuanlo ding hi. Khuasunga Bawngpi leh Bawngtal kikhawlte kibang lel dinga, a nopmawhna ding om tuan peuhmah lo hi. Guaktang hi hang cih kitheih sese pen a nawngkai hizaw a, puansilhloh pen a nawngkai hivetlo hi. TV ah kilang minam khat te ihmut ciang lukham zang seselo in lukham zang dan mah in a lu uh lei pan khuttum tan khawng sangkhaito in ihmu uh a, huih lukham a zang hilel hi. A sangkhai zo zawzaw te lukham sang himai a, a sangkhai zolo te lukham niam hilel hi. Patmu leh akmul cih khawng tawh lukham bawl sese lo uh hi. Amau zat ngei na dan hilel ahih
manin a ngawng uh kham tuan peuhmah lo dinga, a ngawng uh kham si in cia ci-a i ngaihsutpih pen amau zatdan leh ei zatdan a kibatloh man hilel hi.

'Naked old man of India' kici liang Mahatma Gandhi bang India suahtakna ding thugen dinga Buckingham Palace a pai laiin dialkhai bek tawh Palace sung lut theilo ding a cih uh ciang, 'ka silh ding taang teng kumpipa in silhzo in kei ading om nawnlo hi' ci ziau a, London vot mahmah napi phamawh sa vetlo in dialkhai bek tawh pai lel hi. Politics in a zat kawm nop man bel hipeuhmah incin, ahi zongin ama ngaihsutna ah bel kumpi innsungah lut ding ahi zongin ama kizepna pen zumpih huai tuanlo hi a ci nuam ahi hi. India mite hauhna teng UK kumpi in hong laksak, suhsak uh teh a cih nopna zong hi kawm inteh. Guaktang phial a kumpi inn sung a lut ding pen kumpi te in na hisak theilo uh hi. Tuhun ciang i inn sungah khe buan pi tawh mi hong lengla ding hileh 'cih cih cih...' ciin kihhuai sa in i lut phal kei mai tam ka ci hi. A khe ah bawngek vom pian deda in hong bang henla, a khut ah tangho nekna khut silloh in kheng pian henla, a ngaltak leh a khepimuk khawng
gial bimbiam pian henla hileh ih US, UK, Australia inn hoih nono sungah lut dingin bel ki pakta mahmah khollo maithei mate? Ahi zongin amah pen tua bang nopmawh sa khollo, a tua bang kaan om tuanlo hi cih a ngaihsun khat hileh phamawh sa tuanlo ding hi. Ngaihsutna kikimlo cihna hi lel a, a dikzaw om tuanlo, a maanzaw om tuanlo hi. Amau ngaihsutna ah dik tuak uh a, dik a sak uh leh kibanglo cihna hi.

Innvengpa hiam innvengnu hiamg puansilh lo in inn ah hong hawh gige leh i koi teng hiam nuamlo kisa ding hi. Ahih kei leh lengla neih sial in i lupna lam ah lut in i puan suah in guaktang in lenglado leng nuam sa khin khollo ding uh hi. Sangkah naupangte sanginn pan hong ciah uh ciangin a puansilh uh hong kikhek ciat uh henla, a lawmpa puan amah in silh, ama puan a lawm dang khat silhsak cih bangin hong om zen le uh lamdang kisa ding hi. Bang hi peuhmah hiam hihte in a ngaihsut uh kici dinga, lamdang kisa ding hi. Puansilh kisam nawnlo hi ciin sanginn pan hong ciah uh ciangin guaktang tawh hong tung mawk le uh 'sanginn bang kihilh na hi vua' kici ding hi. No ut bang tek in gamta un ciin sangsiate in ciahsak leh zong lamdang kisa dinga, kithukimpih lo ding hi. Ahi zong a thukimpih pawl om dinga, tuate in lamdang na sa lo leuleu ding uh hi. Bilbah bah ding hikei cih a ngaihsun te in bil kivut pen lamdang sa kha ding uh hi. Bilbah bah leng kilawm hi a cite
adingin bilvutlo pen lamdang kisa kik ding hi. Pasal bilvut a muh ciang nopmawh a sa om dinga, pasal bilvut bek hilo, bilbah bah a mu pawlkhat in phamawh salo lel ding uh hi. Numei leh numei kiteng lamdang asa om dinga, 'amau thu hilel e' a ci om dinga, pasal leh pasal kiten ngeina hi kei a ci pawl om dinga, 'amau thu hi' a ci lel pawl om kik ding hi.

Puansilh ding hi a ci pawl in a silhlo te lamdang sa ding uh a, silh kisam tuanlo hi a ci pawlte in puansilhte lamdang sa ding hi. Khaukhek pen numei khempeuh in siam kul hi a ci minam om a, tua minam te bangin numei khaukhek theilote zi ding in zong na en masa lo pah uh hi. Siamgan thei hi ding a ci pawl om a, inn nupi ding hi lel uha ci pawl om hi. Pilna siamna a neih kisam hi a ci pawl om a, sum leh pai a haumi hi ding hi a ci pawl om hi. Inn kuan silh ding puanngat, puankhui numei liangko ah kinga hi a ci pawl om dinga, pasal in zong a huh kul hi a ci pawl om ding hi. Pasal bek in thugen ding, numei in gen theilo ding a ci pawl zong om ding hi.

Puansilh minam ihih ciang a khangto veva hihang a ci pawl om ding a, a silh nailote a neumuh bang om thei ding hi. A silh hang a puan nam hoihkei (low quality) a ci om dinga, amah bel a pumpi tawh kituak lianlian bek a silh nuam hita (designer's dress only) a ci pawl om ding hi. A sum hau tata in puansilh tam man lei hi tuanlo a, a zawng te in puansilh tawm man a nei hi deksuailo hi. Lamgei lampam peuha kizuak khatpeuh a lei ziauziau a om lai in, a thak ngiat bek a lei nuam om leuleu a, mi silhsa ahih hang phamawhkei a ci pawl a om mah bangin mi silhsa peuhmah deihlo a ci pawl zong om ding hi. Puansilh nam a kikhek simin ama puansilh ding a lei den mi om dinga, puansilh nam kikhek in fashion thak om taleh alui mah a siat mateng, a kek mateng, a taw kiphop mateng a silh suaksuak zong om mawk ding hi. Kumkhat silh khin peuh leh a pai pahpah om dinga, kum 20 silh khin mah leh sia nailo ahih manin a silh silh lai om ding hi.

Na puansilh in na lungsim kilangsak a ci pawl om dinga, na ut ut puan na silh hang na lungsim kidanglo hi a ci pawl om ding hi. Na puan silh dan leh na puan deih dan in na lungsim kilangsak a ci pawl om dinga, a vom a kang, a san, a dup na deihdan panin na mihingzia kilang hi a ci pawl zong om ding hi. A gial bialbual a deih om a, a gial vetlo a mel namkhat bek a pha a silh nuam zong om ding hi. Lungsim kawi leh ngian hau tehna puan a kicih loh hang lungsim kilatna namkhat hi a ci pawl om zel mawk hi. Lei zawh bangbang silh ding a ci pawl om a, mi silh bang silh ut a ci pawl om kik a, mi silh sang hoihzaw silh ut a ci pawl zong om ding hi.

Gennop tamlai si e, guai, ka puansilh hong suah phot dih ning ei.

Nuampah ei.

Zom kik ni. Puan peuhmah a pan om a, khualum ciang silh ding om a, a sah om in khuavot cianga silh ding hiphadiak hi. Lawyer te silh a vom deda khawng pen vot taleh lum taleh silh kul himawk a, India ah lawyer hi ding, Delhi khuasung khawngah khua-ul kai neunau a lawyer puan silh a vak dangdang ding cih pen en huai mahmah keileh kilawm hi. Ahi zongin tua silh kei le uh a lawyer nasep uh sep phal hilo leu leu hi. Police te bang palik puan a silh kei uh leh mi man theilo hi mawk in, puansilh pen thupi veve mawk hi. Vantung ah zong tuuno mopawi ah kihel ding peuhmah tuuno mopuan silh ding kisam hih tuak hi. Gam khangto te ah safety dress code zui lo in nasep kipan theilo hi. Nasepna sungah zong vak phalna ngahlo hi.

Puansilh ciatciat a tungsilh om a, a sungsilh om hi. A tungsilh ahih leh a nuaia silh pen a thuapna hilel a, a zepna zong hithei a, a lumsakna zong hithei hi. Puansilh thuap thum a pha om a, thuap li thuap nga zong om hi. Thuap khat bek a silh zong om hi. Thuap thum silhte adingin a nuainung pen a sungsilh hi a, a laita pen puansilh hilel a, a tungnung pen a tungsilh hi kik hi. A nuainung silh ding pen upmawh sang silhloh tawh kibang thei mawk hi. Vang siamsuam, kek siamsuam tawh kibang thei hi. Pan lua, silh thaman om maw? cihnop huai thei hi. Ahi zong, tua sungsilh omlo in puansilh kimlo a sa om zel hi. A tunga silh zong a thupi ngaihsut om a, kisam takpi hiam a ci pawl om hi. A hun leh a mun dandan hi. Gengen leng bei thei kei kha inteh, na lungsim ah na behlap tawm mai dia?

Thuap thum na silh a, thuap nih na silh zongin puansilh na hi a, thuap khat bek na silh tawh a kibang hi. Puansilhlo hi lecin puansilh thu thupi lo ding hi. Puan na silh khit ciang suah kik pahpah ken maw... ka pi in, 'to lo hi, a nit mateng silh ding hi...' ci hi. Nang pi in bang a gen a?


Hau Za Cin
Phuitong Liim

Mutpuak

Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Fri Aug 13, 2010 3:35 am (PDT)



Mutpuak

Nap a gen sawm i hi kei hi. Nap zong mutpuak in a kizat hun om thei mah hi. Sawm teta man hilo in sawmloh luat manin hong puak khia puat a, puakkham vetleh navak pah heha hi. Mutpuak laklak pan neih ding a kienglo pawl hikha ding hi. Khuata leh nam niam lak ah pai leng nap mutpuak bel tam diak a, kipuah kizem a ciing, a zangsiamsa lak ah tawm deuh hi. Khai, tua lam a gensawm hi kei hang.

Mutpuak i cih ciangin balloon cihna zong hi thei a, kam tawh mut lehang a puak vokphuk, bawngphuk, ngalphuk te zong hithei hi. Mihing mahmah zong mutpuak hitheizel hi. Christmas hong naih ciangin mutpuak kilei in biakinn sung zepna dingin kikhai a, huih in mut leh kivei dada in cimphawng ki enen thei hi. Ulian hong zin ding om leh vaidawnna ah kikhai thei a, etlawmsak in thupisak tuam hi. Vaitung ding khatpeuh om leh a tungah laigelh in kipia a, a dawnpa leh a dawnte adingin nuamtuam a, kimaingalna namkhat hipah hi. Nungak tangval zawl kihel ciang cimphawng in mut khawm leng nuam a, kihona ding paulap lemtang khat suak thei hi, khantawn kizopna zong piangsak thei lai hi! Puakkham leh zong mawk paih loh theih a, cialngiat leh na henna dingin zong kizang theilai hi. Thokaplupna dingin zong kizang thei a, buangnai saili henna dingin zong kizang thei hi. Hal le hang thokang hunna dingin hoih a, khedap sia belhna dingin zong kizang thei hi. Christmas Balloon
hangin metna tampi tung zel ahih manin christmas kingaklah tuam a, kisapna tampi zong hu pah hi. Tua manin mutpuak pen thuneulo a, thupi veva kei mah leh neu koih theihloh hi. Leitung a bukim sak van khat ahih manin.

Mutpuak om kei leh Hitler in a office ah cimphawng a kimawlna ding neilo dinga, leitung lim kigelhna mutpuak a neih ciangin leitung ukcip thei hileng ciin thu saupi ngaihsun in kimawlpihpih lel hi. Mit phelep pawlkhat pen a mitgui hatna dingin mutpuak deihtak kimutsak a, phatuamlo ding hileh kum tampi cidamna a sin te in hun beisak in hihsak lo ding cih uphuai hi. Israel scientist te leuleu in mihing pumpi sungah cancer om thei khempeuh theihna dingin mutpuak sungah 'hu' thunsak a, tua hu pen laboratory ah etcik kik in, sin cancer maw, liver cancer maw, breast cancer maw, brain cancer maw... cih theihna in na zang ta leuleu uh hi.

Vok gawh ciang vokphuk pen a gote tapa in tang ahih manin kinaih in, kineelneel a hong suih phal loh khak ding bang kilau hi. Suang tungah vokphuk pen leivui tawh hualhual in, dokdok in, kangkangin, a nem mahmah ciang, a pan mahmah ciang mut leh puak hanhan in, phal hileh ei bang amut nuam kihi tazen hi. Ki volunteer ngap lua. Vokphuk sungah vok zun hing heuheu khawng phamawh kisa khollo dan hihtuak. A mut hatte bang kieng in nakpi taka mut puak dan bang kilimgen nuam lai hi. Tua mutpuak zong lawm leh gual huaina hi a, met mahmah veve mawk hi. Tua vok kigo lo hileh vokphuk omlo dinga, vokphuk om kei leh naupangte kimawlna ding mutpuak omlo ding hi. Mutpuak tawh kimawl kei leh naupangte bangci bawhlung suih lunglut thei ding?? Thats the beginning. Mutpuak hangin khantohna tampi piang hi. Vokphuk sang Lawiphuk, Sialphuk, Bawngphuk te lianzaw a, a suih nuam in ging kangkang a, kisui tuah kha leng zong tam hak deuh a, tam leh zong a gin ngaih diak hi.

Vantung lam ah lentohna dingin zong mutpuak mah kizang ngei a, a kipatna hih tuak hi. Mutpuak bek hinawnlo kappuak, henpuak, thunpuak nangawn omta hi. Mihing te'n kisaploh a neilo himawk le hang kilawm, a sungah huih kithun buangnai maimai zong thuneu koih theih hetloh mawk. Puak lelah kizang thei, thep lelah kizang thei, mutpuak hangin cancer natna nangawn kithei baih, theihbaihna hangin nuntakna kihun thei, kisausak thei. Khantohna mutpuak heuh cih zawk ding hiam aw. Mawtaw Horn nangawn ah kizang thei lai ci leng - 'mutpuak saves lifes' zong cih theih phial lo hiam aw! Mutmut tek ni.


Hau Za Cin


Zomi & Zogam Khantohna: Saanginn Hoih Ding Kisam

Posted by: "Carey Suante" mailme_carey@yahoo.com   mailme_carey

Fri Aug 13, 2010 10:40 am (PDT)



Zomite in khantoh ding a deih, a ngaklah mahmah minam i hihi. Zogam khantoh na ding leh Zomite khantoh na ding la in kisa in, thu in kigengen hi.

Ahizongin tuni dong i kikupnate uh leh thu kigente ka ngaihsut ciang in hih khantohna pen Zogam leh Zomi in suahtakna a ngah ciang bek in kingah ding deihna, lametna tawh kibang ka sa hi.

Zogam khantoh na ding pen midang, namdang khat in hong piak ding dan vive in kigen hi.

“Kawl kumpi in Chin State puahlo! Budget hong piak uh en ve ua, buukno khat lam na’ng in zong kicinglo pi!�

“Manipur govt in singtang mite hong nelhsiah, Outer Manipur hong kingaihsaklo!�

Hih bang kampau i zakmun mahmah tek a hih dang ka um hi.

Bang hang in ei inn lam ding in, midang lamen den i hiam?
Midangte nuai leh uk sung ah om ding kiut hetlo napi in, a hoihna, huahna leh siamnate uh i deih mahmah pen lamdang kasa hi. Ei khantohloh pen midangte ngawh niloh cih pen ei zong bang hiam khat i diklohna, ginatlohna om hi ka ci nuam hi.

A baihsa in khantoh ding utna ahihi.

Khantohna deih mahmah napi in a sem ngam ki om nawnlo, a thuak ngap kiomlo. A gim ngap kiomlo, a tawl ngap kiomlo cihna ahihi.

Kawl kumpi in a bawlsa, a zat theihpah lian ding in khantohna hong buaksuk leh cih a ngakngak hi leng kilawm hi.

A taktak in tua bang in baih tak leh nuam takin khantohna hong kipia leh zong, khantohna picing leh kho ding hilo ahihi. Tua bang khantohna pen kikhemna, ki-thoihna, kilungkimsakna, nungak kizuak khat lei bang a kileina hi lel hi. Nam dang khat i sila kisuak lel hi.

Khantohna pen a khang a khang i zat theih ding sum-le-pai bek hilo in, inn-leh-lo, social infrastructure, financial infrastructure leh capital assets tuamtuamte leh minam leh gam khat i culture zong ahihi.

Nikhat baibek thauna pen khantohna hilo in, i ihmut hong suaksak, hong thadahsak leh kikhemna lianpi hi lel hi.

Zogam sung ah a khanto mahmah i sak leh i belh mahmah khua pen Aizawl ahihi.

MNF in Zoram independence ding nakpi takpi hong pang uh a, ahizong in 1987 in Mizoram pen India state khat in hong kibawl sak hi.

Ahizong in tuni dong in, Mizoram buppi pen India government in a vaak hi lel tak hi. I theihsa tek bang in i lawm hoih mahmah khat in sum hong hawm phial zong in, hong pia kik ken hong ci zong in, i bat ahih lam ki haihlo hi.

Tua mah bang in Mizoram’ “hauhna� pen a taktak in, India in a batsak tawh kibang lel hi. Independence sang in dependence ah lut zaw uh cihna hi. Kum 20-30 sung bek in, a gam uh a khangto mahmah bang napi in India i sila khat a suak hi den lel hi. Bat hau mahmah cihna hi.

Mizoram mah gentehna in zang lai leng, tua man in ei gamsung, ei sung mahmah pan khangtohna pen a kipat ding hi ka cih nopna hi.

I neihsunsun Saanginnte kem in puah ni
Zogam mundang theilo ka hihman in Lamka mah ngaihsun kawm in kikum ni.

Lamka khua sung ah private saanginn tam mahmah hi. Saangin ka cih ciang in High School cihna hi tangpi hi. High School tam mahmah napi in college pen mimal hanciamna tawh haksa hiam private omlo cih ding ahihi.

High schoolte zong basic mahmah lai hi.

Tuni dong a pai dan:

Exam result (Class X/XII) hoih ding pen thupi sak pen uhi
Saanginn min hoih na ding leh minthan na ding thupi sak uhi
Library, laboratories leh infrastructure tuamtuam neilo
Nu-leh-pate tawh teacher-te interaction omlo
Zomite tuni ciang in kum 17 i phak dong high school ah hun tamzaw kizang bei ta hi. Tua man in i society a hoih kei leh i saangkahna diklo, hoih zolo hi ding hi ka ci nuam hi.

Kum 17 sung bang hong kihilh hiam?

Kum 17 sung exam result hoih ding bek hong kihilh in, tua exam result hoih nei zolo teng, mi ginalo, mi zattheihloh kisakna i kipiak khak ding lauhuai kasa mahmah hi.

I society in bangci bang society hi leh i deih a? Tua i deih bang society i suah na ding in i neulai, High School i om sung in kihilh ding ki sinsak ding ahihi.

Gentehna in, society hoih leh khantohna deih society i deih leh i High Schoolte in result hilo in i studentte mihoih, mithanuam, i suahsak sawm ding hizaw hi.

I high schoolte in hih a nuai a thute saangnaupangte tung ah hilh leh i Zogam zong khangto lel ding hi.

Thanopna - Nasemlo khat in ngawl hen! I sep zah tawh kituak i thaman leitung ah kingah hi cih a tangko ding thupi ka sa hi. Bang hang hiam cih leh, khualak a thu a zakte uh pen, sepna omlo in baih takin sum ngahna thute vive hi ta hi. Saanginn sung ah thanopna leh sepkhiatna a kihilh kei leh, a etteh ding uh zankhat thu a hong hau pakte peuh hi ding hi. Tua bang hauhna hong lunggulh uh ciang in khantohna sang in kiamlam ki manawh zawsop hi.
Thumanna – Honesty over excellence! Exam result hoih ding thupi mahmah napi in, thumanna thupi zaw hi cih zong hilh teitei uh hen. Thumanlo pi in result hoih pen thupilo hi cih i saangsiate’n saangnaupangte tung ah hilh in thei sak uh hen.
Saangnaupangte laisimmi suaksak uh hen - Laisim theih bek hong thupi lo a, laisim lunggulhna nei saangnaupang Zogam in a kisap khat ahihi. Mizoram mah gen(sia) zel leng – laisimthei tam lel pen a thupi hetlo khat ahihi. Mizoram ah 100% phial in laisim thei napi un, degree sang (PhD) tam tuanlo hi. Mipil, thuthei ci a, mi dot theih ding om tuanlo hi. Tua sang in laisim minam i suah ding thupi zaw hi.
Tua bang saanginn Zogam ah hong tam ciang in Zomi saangnaupangte a value system uh hong kilamdang ding a, Zogam khantohna a deihhuai khantohna hipan ding hi. Khantohna tektek zong a deihhuai om in, a deihhuailo om veve hi.

Tua hi a, high school khat responsibility pen lian mahmah hi. Society khat siat ding leh hoih ding nangawn high school khat tung ah kinga thei hi. Bang hang hiam cih leh a studentte uh Zogam leh Zomi next generation dingte ahi uh hi.

Pilna, siamna leh khantohna tawh kisai article The Discovery of Ignorance (Vaphual.net) na sim ham tang in. Hih article in education bang hi hiam cih cian tak leh siam tak in hilh cian hi.


Nanga keia

Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Wed Aug 18, 2010 9:53 pm (PDT)



Nanga keia

Koi pan hong kipan hi ding hiam? Eden Huan pan kipan hi ding hiam? Van leh lei a bawlpa in 'amau nam ciat in bawl a, amau mun ciat ah a koih hi' cih pan hong kipan hi ding hiam? Omna, neihna, nanga keia cihna pen koi pan hong kipan hi ding hiam? Leitung pen i neihkhop ahi hiam? Hilo hi. A nei tampi om a, i neihna cia kibanglo hi. Huih e leh? A nei tuam om zel hi. Singkung leh lopa te eleh? A nei khat mah na om zel hi. Gamlak vasa, gamsa te eleh? A nei mah na om zel hi. Tua ahih leh nanga koi teng, keia koi teng? I neihkhop koi teng? I zatkhop koiteng? Omlo hi. Ngaihsun taktak lecin om vetlo hi. Nanga ahih kei leh amaa hi a, na khempeuh nanga leh keia hikhin lel uh hi. Lamdang hi. 
 
Inn na lei a, nanga na ci hi. A taktak in na leina pa a hi a, nang a zangpak na hi hi. Nang zat khit ciang midang kiang tung dinga, kum 20, 30 na zat leh a hampha hi ding hi. Mawtaw na lei a nanga na sak leh na zatman ding a sum na piak hilel a, nanga hi lo hi. A zang thei ding nang na hi cih hi lel a, a neipa na hihna omlo hi. Puanak, pheituam i lei a eia bangin i zanga eia hihetlo hi. A neite kiang tungkik zel hi. Sum tampi na thalawh a, na thatang huai liangin na nasem a, na sum ngahte nanga nasak leh nanga na hilo a, a neite kiang tung dingin lengkhia kik zel hi. Nang a zangpak hi in, nang kiang hong lambangpak hilel a, nanga hi peuhmahlo hi. Leitungah neih khatzong i nei keia, nanga keia cih ding khatzong omlo thong hi. A zangpak, a zeekpak, a kempak kihi lela, eia hipeuhlo hi. Kiphatsakpih ding omlo tawh kibang hi. A nei ikisak leh eisang a bulzaw, a neizaw khat na om zel hi. 
 
Pastor te in panmun neilo ciin pawlpi phuan leh a phuat mah ding hi, a mau omna ding mun kisam hiven. Upa te in panmun a neih kei a panmun a deih leh a bawl kul hi. Inn lampa in a lupna ding room a bawltawm bang hilel a, amau omna ding a bawl uh hilel hi. A bawlna dingin mipi kisam a, mipi a zui ding a om nak leh a bawl theih hilel hi. Leitungah a nei cih bang omlo a, a zeek ding a kikhek kawikawi hilel hihang. Leitung galpi nihna laiin gam pawlkhat hong kipawl uh leh a dang gam pawlkhat zong hong kipawl uh a, tuate gel sungah a lut utlo pawl Non-Align Movement ciin "pawllo pawl" kiphuan a, India bang a makai hidep hi. Kuamah tawh a kipawllo pawl, neutral ahi uh hi. Amau zong omna ding omlo cih bangin om mawk theilo uh ahih manin a omna ding uh a bawltawm uh hilel a, kipawlna a mau neihsa cih bang hituanlo hi. NATO zong a kipawl gam teng beka hituanlo a, East block zong a kipawl gamtenga hi khin tuanlo hi. Anei dang khat na om zel a, tua a neite in a nei
dang khat na nei zel a, a nei dang khat in a tungah na nei sawn zel hi. Pai kawnkawna, a tawpna ah a nei peng omlo in a bei hi. A vekin a neikhawm cih zong hituanlo zel hi. 
 
Nanga keia ci-a i khen theih ding omlo a, i neihkhop hi i cih theih zong omlohna leitungah i teeng hi. Na khempeuh illusion hilel a, ahi bangin i ngaihsut ciang ahi hibek a, ahilo bangin ngaihsun leng ahilo hilel hi. Tua ngaihsutna te zong kho tuanlo a, a ngaihsutna lo lam pan ngaihsun kik leng i ngaihsutna lam diklo zel hi. A langlam pan ngaihsun kik leng a langlam diklo kik zel a, a dik pen cih om theilo hi. Tua bang leitungah 'the oldest profession' nasemte zong a nuamsapen hituanlo ding hi. Nasep lianpen cih zong om lo a, nasep thupi pencih zong omlo hi. Zalianpen cih omlo a, za neupen cih zong om tuanlo zel hi. Thagum hatna tawh leitung a ki ukcip laiin zong nitum manlo gama kumpipa zong a sammetpa in a utna lamlam heksak lel hi. Kun a cih leh kun a, dak a cih leh dak hi. Mr. Bean ciamnuih tawh kibang kik bilbel hi. Leitung pen a tuaci hi lel a, a lamdang hilo ci leng lamdanglo a; lamdang mahsi ci leng lah lamdang takpi hi. Eima lungsim hekzia hi
khin lel hi. Mihoih i cih zong a hoihna lam i muhsak hilel a, a hoihlohna lam om veve ding hi. Nungak hoih kici, niin themkhat zong a bang nuamlo a akidiik suutsuut te zong zingsang a thawh uh ciang tuibuk gei ah 'puut' mah ci daadaa ding uh hi. A ek uh khum tuan peuhmah lo ding hi. Sacia ek a khum hang pen khuaizu a nek man hilel a, a khuaizu zah in khum tuanlo hi. 
 
Tua manin leitung pen nanga hilo a, keia zong hilo hi. I neihkhop zong hilo a, a nei om cih zong hilo hi. A langlam pan gen leng nanga lah hi, keia lah hi, i neihkhop zong lah hi. Ahi thei vive ahi hi. 
 
 
Hau Za Cin
Phuitong Liim

No comments: