Wednesday, July 25, 2012

PASIAN KHE GING ZA



Rev. Dr. J.M. Ngul Khan Pau


“A nitak ciangin huan sungah Topa Pasian a hong paina ging amaute in za uh a,
Topa Pasian' muh loh dingin mipa leh a zi, huan sung singte lakah a bu uh hi.” 
Piancil 3:8.

Amasa in i Lai Siangtho simna nam nih in kingaihsun thei hi. Khatna, Pasian lampai ging za uh hi, ci-in kilet thei a; tua ciang, Pasian aw za uh hi, ci-in zong kilet thei hi. Ahizongin tuni adingin Pasian ‘lampai ging’ cih in ngaihsun khawm leng ka ci hi. Pasian in khe nei hiam? Ama khe tawh pai takpi mah hi ding hiam? Chrysostom in, “Vantung ka tutna leitung ka khe ngakna a ci Pasian khe tawh pai ding hiam? Mun khempeuhah om Topa tua huan neu khat sungah bangci pai ding hiam?” ci-in dotna bawl hi. Adam leh Eve mawhna sungah a sih zawh uh ciangin Pasian in Amah banga a bawlsa mihingte zong hi. Tua hangin tua huan neu khat sungah Pasian khe ging kiza hi.

I. Pasian leh Adamte nupa kikhawl: Mihingte ganhing bangin hong kibawl hilo hi. Na khempeuh Pasian in thu tawh na piangsak hi. Ahi zongin mihing hong bawl ding ciangin Ama khut zanga, Ama nuntakna hu hong muam hi. Tua hangin mihing leh ganhing kibanglo hi. Nisimin Pasian leh Adam te nupa kikhawl dingin ka ngaihsun hi. Mawhna hangin Pasian leh mihing kikhenna a om ma na ngaihsun ngei hiam? Pasian leh a bawlsa mihingte lawmta bangin kikhawl ding uh hi. Pasian thukhen dingin va pailo ding a, lawmta kihawh, kiveh bangin hun zang khawm ding uh hi. “Pasian omna” cih leh “mihing omna” tuam om dingin na ngaihsun hiam? Mawhna hong lut a-kipanin “tuam om” hong kipan hilo ding hiam? Kumpi Solomon in mihing hong kipiansakna thu hih bangin na gelh hi. “Hih thute khempeuh banah gen ding thu khat bek om hi. Mihing hong kipian'sakna a thu bulpi pen in: Pasian zahtakna leh a thupiakte man'na ahi hi,” (Thuhilhna 12:13) ci hi. Nang hong kipiansakna hang na tel zo maw? Hong piansak deihna bangin na gamta maw?

II. Pasian hong paina ging za uh: Lai Siangtho telsut mi khat in, “Adam leh Eve kibu” cih pen “Mawhna i bawl ciangin mite muhna dingah kibawl nuam lo hi, a simthamin kigamta hi,” ci hi. Mihoih a kineihkhem vive ahih hangin lah hoihna neilote i hi uh hi. ‘Pasian paina ging za’ cih leh ‘Pasian amau kiangah om’ cih Lai Siangtho in a kibangin zangkhawm hi. Amau tawh tengkhawm amau tawh omkhawm cih tawh kibang hi. Hih a nuai a Lai Siangtho munte sim leteh Pasian amau kiangah a om ciangin amau tawh lam paikhawm bangin kigen hi. “Keimah in note lakah omna ka bawl ding a, keimah in note kong kih kei ding hi. Keimah, note' lakah omin note' Pasian ka hi ding a, note, keima mite na hi ding uh hi,” (Siampi Laibu 26:11-12); “Bang hang hiam cih leh note hong hon ding leh note' mai-a na galte uh a hong pia dingin Topa na Pasian uh na giahphual laizang uh ah hong pai hi. Tua ahih ciangin note lakah a kilawmlo nate a muhlohna ding leh note kiang panin amah a paikhiat lohna dingin na giahphual uh siangtho ding hi,” (Thuh 23:14); “Israel mite Egypt panin ka paikhiatpih toh ni-a kipan tuni dongin biakinn sungah ka om nai kei a, puanbuk sungah omin ka pai kawikawi hi. Israel mite khempeuh tawh ka painasa mun khempeuhah, ka mi Israel-te a cing dingin ka piak thukhente khat peuhpeuh tungah, “Bang hangin taamtak biakinn hoih hong lamsaklo na hi hiam?” ci-in kam khat beek gen ngei ka hi hiam?’ ci hi (II Sam. 7:6-7).

Pasian tawh lampai khawm i cih ciangin a kinaihna, lawmta bangin kikholhna lam genna hi. JFB Bible Commentary in, “Amau kiangah Pasian in ni dang lai bangin itna kamnem tawh hong pai, kinawh het loin Adam leh Eve in a zak theih dingin hong pai cihna hi,” ci hi. Pasian khe ging bil tawh zak bek ding hi loin i lungsim tawh zak ding hi zaw hi. “Pasian paina ging” cih leh “Pasian tawh lam paikhawm” cih Piancil sungah tam veipi kimu hi. Pasian khe ging a zak hangin a laulo mi siangthote Enoch (Pian 5:21-24), Noah (Pian 6:9), Abraham (Pian 17:1) “Pasian tawh lam paikhawm” ci-in kiciamteh hi. Adam leh Eve in mawhna hangin Pasian khe ging a zak uh ciangin a buk uh hangin, mi siangthote'n Pasian tawh tonkhop ding na lungulh penpen uh hi. 

III. Bang hunin Pasian va hawh hiam? Hebrew Lai Siangtho in Pasian hawh hun “huih nun hunin” ci a, Greek Lai Siangtho in “huih” omsaklo in “nitak lamin” ci hi. Jerome in, “Sun lang huih nun hiauhiau hun” ci-in gen hi. Hih in hong theihsak nop thu in sun hun pawlin Adam leh Eve na khial khin uh a, nitak lamin thukhen dingin Pasian hong pai hi dingin kingaihsun hi. John Calvin in, “Kei ngaihsutna panin Adam leh Eve theiteh tawh kituamin zan hun zang khin uh hi. Zan khuamial sung amau kilimbawlna tawh a zat khit uh ciangin, a zing nisuak huih khi hong nung hiauhiau hun hi ding hi,” ci hi. Zing nisuah hun huihkhi dam nung hiauhiau hunin Pasian amau kiangah va pai hiding hi. Midang pawlkhat in sun hun sung mah hi ding a, Pasian khe ging zong hi kenteh, amau mawhna sungah a puk khit uh ciangin singteh kia nangawnin lauhna pia hi ding hi, ci pawl zong om hi. John Calvin mah in ama ngaihsutna hibangin gelh thuah hi. “Pasian a pai ciangin huih nung hiauhiau in zui hi, tua bang huihnun’ hiauhiaute in Adam leh a zi sia leh pha theihna khanglosak hi,” ci hi.

Pasian pen eite theihzawh ding hi lo hi. Huihkhi dam hiauhiau i cih Ama gamtatna genna ahi hi. Bang hang hiam cih leh Kumpi David in, “Na kamtai dingin huihte na bawl a, mei leh meikuangte na’ nasemte na hisak hi,” na ci hi (Late 104:3). Pasian in a bawlsa na khat peuhpeuh zang thei hi. Hih laiah huihnung in Adam leh a zi thukhenna thuak ding limlahna hi kha ding hi. ‘Adam leh Eve na khempeuh a muthei Pasian kiang panin kibuksawm hi’ cih na ngaihsun ngei maw? Zan khuamial zong Ama adingin sun nitang tawh a kibang Pasian adingin, “Adam koiah om na hiam?” a cih a mu lo takpi mah hi ding hiam? Eite zong Pasian kiang pan buk i sawm leh i bukna singsawlte'n hong seel zo takpi ding hiam?

Tua hangin David in, “Nangmah a pelh dingin koi-ah pai ding a, nangma omna panin koi lai-ah taikhia ding ka hi hiam? Vantungah kahto leng tua lai-ah nang na om a, Leinuai misite' gamah lupna bawlta leng zong tua lai-ah zong nang na om veve hi. Leimong pekah leengin, tuipi mong pekah omta leng zong, tua lai nangawnah nangma khut in kei hong paipihin, na khut taklam in kei hong len ding hi. “Khuamial in kei hong tuamcip hen la, ka kiima khuavak omte zan khuamial suak hen,” ci ta leng zong, tua nangawnah nangma-a' dingin khuamial pen miallo a, zan khuamial pen sun nitaang tawh kibang hi. Bang hang hiam cih leh nang-a' dingin khuamial pen khuavak mah bang lel hi,” (Late 139:7-12) ci hi. 

Nang kiangah Pasian bang hunin hong hawh hiam? Khua hun nuam mahmah hun a tel hiam? Hong tai ding hi leh huihdam nung hiauhiau sangin meikuang tawh hong pai-zaw lo ding hiam? Topa in na hun hoih penpen hunin hong hopih nuam ahih manin “nitak lam huih siang nun hunin' nang kiangah hong pai hi. Hebrew pau-ah ruah pen huih leh “kha” cihna zong ahi hi. Tulaitak nang kiangah Pasian huih hong nung tawntung hi. Na bukna munah nang na kiphawksak loh hangin Pasian huih, Kha Siangtho in, “Nang koi-ah om na hiam?” ci-in hong sam hi. Na hun hoih penpen gupna ni a hong sampa kiangah, “Topa aw, ka khial khin zo hi, na ta kici dingin ka kilawm nawn kei hi. Hong maisak in” bang hangin ci lo ding ihiam? Bangtan nangma bawltawm singsawl nuai-ah kibu ding na hiam? Singkung bel teitei ning na cih leh sing phung belhtak penpen Singlamteh, tua bekbek om hi. Tua belhtaak Singlamteh a muh uh ciang la phuakte in,

“Singlamteh, Singlamteh,
Ka kisak theihna hi,
Vantung khua ka tun ciangin
A nuam ka ngah nang hi”

cih leh

“Tua Singlamteh ke’n ngilh ngei kei ning,
Zawhna minpha ka tutzawh mateng,
Tua Singlamteh khah lo lenlen ning,
Kham lukhu tawh ka khek mateng in,”

na ci ngeungeu bek uh hi.

IV. Pasian tai na mu ngei maw? Tapa taimangpa hong ciah kik ciangin i Lai Siangtho in, “Tua ahih manin amah kithawi-in a pa kiangah a ciahkik dingin a pai hi. Ahi zongin inn a tun' ma-in a pa in na galmuh a, hehpihhuaisa mahmah ahih manin va delhin, a tapa ngawngkawi-in a nam hi,” (Luke 15:20). Banghangin a pa in a omna panin na ngak lo hiam? Banghangin delh hiam? I Lai Siangtho in ‘hehpihhuaisa’ ci hi. Hih kammal ‘hehpihhuaisa’ cih “Topa in tua meigongnu a muh ciangin a khasiat suak a, “Kap kei in,” ci-in a khem hi,” (Luke 7:13), “Ahi zongin Samaria mi khualzin khat tualai mun hong tungin a liampa a muh ciangin hehpihhuaisa a…,” (Luke 10:33) cih sungah ‘hehpihhuaisa’ cih kizang hi. A tapa hehphihuaisa ahih manin a dawn dingin ma’tai hi. A tai lam zong theilo kha ding hi. Itna in amah taisak hi.

Lai Siangtho hilhcian khat ka simna-ah, tua hun lai Israel gamah mite tengkhawm uh hi, ci hi. Tang ten cih bang omlo hi. Tua bek thamloin a tapa taikhiat, a pa a simmawhna a veng leh pamte in zong theihpih, tua bek hiloin na sakpih lai uh hi. Tua hangin a tapa hong ciah a mu midangte in ‘nu leh pa simmawhpa’ ci-in suang tawh deng ut phial ding uh hi. Tua bang a pianma in a pa in a tapa lamah tai hi. Hihlai a tapa taimangpa' pa pen eite Pasian tawh kiteh thei hi. Pasian in a bawlsa mimangte a kileh kik ciangin a tokhomah tu hithiatin ngaklo hi. Itna tawh kidim Pasian ahih manin nangma lamah hong tai hi. Pasian tai ging na za ngei hiam? Pasian in nang hong ngawngkawi-in hong tawp (nam) lam na thei ngei maw? Puan hoih penpen, khedap leh zungbuh hong bulhsak un ci a lungdamna tawh kidim Pasian maitang na mu ngei maw? “Bawngno thau penpen go in pawikham ni.” Lungdamna lian lua ahih manin a neih lakah a hoih penpen tawh nang hong pahtawi hi; na tel hiam?

‘Pasian ta ka hi’ cih kitelna na neih kei leh, “Singlamteh pua kawmkawm a pai lai Jesu khe ging na za nuam hiam?” Kalvari mualtung zuanin sisan tawh kidim na Topa mel na mu ngei maw? A lampi totna khempeuhah sisan kai zihziah ahih manin tuni dongin tua lampi “Sisan Lampi” a kicihna na thei hiam? Eden huan pan a hong zonna khe pen Singlamteh tungah kikilhcip ahihlam na thei maw?

Pasian khe ging bil tawh zak ding hi loin lungsim tawh zak ding ahi hi.

* * *



NONG ITNA
Key D, Nono (JK Sian)

It baanglo kei bang lel, Na nunna tawh nong lei,
Alungmawl zaw kei na ngawn ci bang nong tel maw,
Na nasem thei dingin ham bang nong huaina,
Kei nong itna ka lungngaih ciang Lungdamlo om thei kengee.

Cho:
Hong phat ning ka Topa, ka lungsim ka pumpi ka kha,
Na sisan in hong leizo, Ka nopsak theihna dingin,
Hih zahta nong itna ding, bang hi lel ka hiam?
Ka lungdamna zaila in hong awi ning.

Nanglo in ka nuntakna kisialhpih ding dang nei keng,
Gualzawhna lawh cin nate na thupha  bek mah hi,
Ka thanem hun sim in vanglian khut in nonglen,
Nong itna leh na hoih na Kei a ding kicing.

Zan khuamial suing hong kem, sun hun sung hong huai,
Gentheih na theihna sung pan hong kem den Topa,
Nang ma min thanna dingin na hoihna tawh nong zem,
Mong nei lo nong itna in kei na ngawn hong ban.


SISAN THU
Key D, Sianpi (Kamsen)

Ka tenna leitung khim bang zing, lungnop khamuanna om thei lo,
Haksatna tawh dim lei nunna, Zeisu in hong zawhsak khin ta,
Hong itna sisan in kei ading kicing khin zo, (Halleluijah) 2

Adik a kilawm Pasian, sisan tawh hogn damsak hi,
Pilna tawh kimu theilo nuntakna, Kei a ding nangawn k icing,
Ka damna Zeisu sisan, mikim tungah gen zaw leng ee, To Zeisu hong itna.

Singbang keu sa ka nunna, gungei sing kung bang hong no sak,
A siang tho ka hih theih na ding, Singlamteh tung hong zawh sak zo,
Sisan sung vangliatna kei tung hong pia khin zo, Amin phatni ni aw Halleluijah.

Khasiat huai genthei te a ding, Lungmuan na bukim na a ding,
Genthei liangvaite a ding Nopsakna nitang ut in,
Belh ding neilo sanggahte a ding nulepa, bukna suangpi leh ka thahat na.

Phat ding a kilawm To Zeisu, nong itna hang in,
Mimawh pen kei hong it pa na hi, Ka kisaktheihna na hi,
Lungdamna namkim hong pia,
(Mikim tungah genzaw leng ee, To Zeisu hong itna) 3x


ZU
Key C, Thawnkham (Thawnkham)

Tuan a pupate’n zu a lup uh ciang, thukong honna ding zu nalup uh a,
Adah akapte hehnepna dingin, (itna zuhai natawi uhhi) 2x

Tu lai khangnote mawh kimai saklo, Zune ankham in singkhuah suangtum man,
Sumle paai zongin khua-ul tampi luang, (Zankhat thu in tui in taita) 2x

Nu le pa neihsa zu in pong, Nik le puan khempeuh zu suak khinta,
Zu zatdan siamlo khangnote, Ih neihsa khempeuh zu in hong gai,
Hong tepkang in zu, zu, hong haisakin khamtheih zu,
Zu, zu, si leh nai hong luangsak zu,
Zu, zu, siatna khempeuh mangpa zu.

Tuan a pupa in mawh a sut uh ciang, thu kong hon nading zu na lup uh a,
Adah akap te hehnep na dingin, (Itna zuhai na tawi uh hi) 2x

Tu lai khangnote mawh kimai sak lo, Zu ne ankham in singkhuah suang tum man,
Sumle paai zongin khuaul tampi luang, (Zankhat thu in tui in tai ta) 2x

Nupa hong kikhensak in zu, ulehnau hong kitawngsak in zu,
Zu zatdan siamlo Zomite, Innkuan sung haksat buaina hong tun,
Hong kitawngsak zu, zu, Hong haisakin kham theih zu,
Zu zu silehnai hong luangsak zu,
Zu zu siatna khempeuh mangpa zu,
Zu zu hong haisak in khamtheih zu,
Zu zu silehnai hong luangsak zu,
Zu zu siatna khempeuh mangpa zu..


NANGLO HI THEIKEI
Key A, Tuamung (Tuamung)

Hei! Nang na gen bang thu, Oh! Sun le zanin nang bang na gen?
Hei! Na ngaihsut bang thu, Oh! Sunle zanin nang bang ngaihsun na?
Sun le zan in nang bang ngaihsun?

Hei! Na innkuan a ding, Oh! Na gam a ding nang bang na geel maw?
Kilemna leh itna dim theih na’ng maw, Vantung nopna ei sung hong tun nang maw?

(Nanglo hi theikei) 2x

Hei! Na pianna vangkhua, Oh! Khantoh nading nang bang na geel?
Hei! Napianpih mite, Oh! Noptuam na ding nang bang na geel maw?
Sun le zan in nang bang na geel?

Oh! Nopna daihna dim, oh! Nuntakna thak itun theih nang maw?
Nanglo ih gamsung khangtheilo hi maw, Nang lo ih pawlpi khang theilo hi maw!

(Nanglo hi theikei) 3x

Aw! Na pianna vangkhua, Oh! Noptuamna ding nang bang na geel?
Aw! Na pianpih mite, Oh! Khantohna ding nang bang na geel?
Sun le zan in nang bang na geel, Pasian piak nopna.

Nanglo ih gamsung khang theilo hi maw, Nang lo ih pawlpi khang theilo hi maw!
Nuntakzia thak ih tun theih nang in maw.

(Nanglo hi thei kei) 3x


PUPA GAM LEI
Key Eb, Cingsan (Kyaw Khaine)

Tunnu Zogam etlawm mual aw, Phuitong heisa phualva len na,
Huihkhi dam sem semin nuam ee, Sianmang baanzal, Zomite pianna Zogam.

Tuunnu Zogam, anglai nunnuam,  sianthu tongdam naubang san na,
Limtui vangkhua, nga bang lenna, Libang cinna Zomite pianna Zogam.

Tuunnu Zogam paallun dingin, Maciang suan khawm ve ni,
Tuun sung  khat pan piang Zota  te, Banzal ziatsuan diamdiam ni.

Tuunnu Zogam, kilbang khannang, hanlung ciamin, Sinthu tuang tuibang luangkhawm ve ni,
Tunnu Zogam, giabang zuun ni, selung geel siam, lia leh taang paai bang pom ni, Pupa gam lei.

Tunnu Zogam, etlawm mual aw, Phuitong heisa, phualva len na,
Huihkhi dam sem, semin nuam ee, Sianmang baanzal, Zomite pianna Zogam.

Tuunnu Zogam, anglai nunnuam,  Sian thu tongdam, naubang sanna,
Dimtui vangkhua, nga bang lenna, Libang cinna Zomite pianna Zogam.

Tuunnu Zogam paallun dingin, Maciang suan khawm ve ni,
Tuun sung  khat pan piang Zota  te, Banzal ziatsuan diamdiam ni.

Tuunnu Zogam, kilbang khannang, hanlung ciamin, Sinthu tuang tuibang luangkhawm ve ni,
Tunnu Zogam, giabang zuun ni, selung geel siam, lia leh taang paai bang pom ni, Pupa gam lei.

Zogam kilbang khannang, hanlung ciamin, sinthu tuang tuibang luang khawm ve ni,
Tuunnu Zogam, giabang zuun ni, Selung gelsiam, lia leh taang paai bang pom ni, Pupa gam lei.

Zomite pianna Zogam, Zota ten paai bangpom ni,
Zomi te pianna Zogam, sinthu khat tui bang luang ni,
Zomite pianna Zogam, Zota ten giabang zuun ni,
Zomi te pianna Zogam, sinthu khat tui bang luang ni.


Nong itna (Nono) Key A = Pasal Key D
Sisan thu (Sianpi) Key D = Pasal Key G
Zu (Thawnkham) Key C = Numei Key G
Pupa gam lei (Cingsan) Key Eb = Pasal Key Ab
Nanglo hi theikei (Tuamung) Key A = Numei Key E

No comments: