Saturday, July 21, 2012

1967 Kuma Kikhen Laibu



Posted by: "Gin Khan Nang" nanggk@yahoo.com   nanggk

Wed Mar 31, 2010 11:01 am (PDT)

     Hih laibuneu 1967 kuma kikhen pen Rev. Khup Za Go bawl hi. Amah tua laitakin Imphal D.M. College ah BA a sin laitak hi. Tua hun lai-in DM College pen minthang mahmah a, hampha kisa mahmah hi. BA a sin laitaka piangthak hi a, hih a laibu gelhna panin zong kithei hi. Lamka lamah Tedim kampau mite Tiddim Chin na kici uh ahih manin Murlen Zomite zong Tiddim Chin ci-in hong gelh hi. Tua hun lai-in ei lai tawh laibu kikhen cih bang muh ding tam het lo ahih manin siam kisa mahmah hi. Amah pen 1961-62 pawlin Yangon panin Pu Chin Sian Thangte tawh "Zomi Tangko" kici tadensa bawlin a om hi a, galkap kumpi in a khaksak ciangin India-ah hong ciahin sangkahkik ahi hi. A kum zui-a ciamteh huai thute pawl bang pen kithei ngei vet lo ahih manin siam kisa lua hi.
     Kum 1964 kumin Sia Khup Za Go pen Tansawm simin Aizawlah om a, Murlen khua-ah Sahang laang mahmah hi. Tua hun lai-in gamsa zong tamin, Sahang leh Ngia zong tamin Bawng leh Sial akipan ganno hong neksak mun mahmah hi. Kum 1964 kumin tawlkhat sung Sanghang in zan ciangin vokno la-in khua sungah laang keii hi. Ka U Go Khaw Nang in ka huan khang vuah Thau kalkamin Ak khat tah hi. Zan khat pen a thau kisai-in a ging kiza hi. A zingsang ciangin a va et leh Gialbeem khat na kap lum hi. A luang la-in naupang teng in aktui khonin khua sungah ka vakpih uh hi. Sangak a kimat ciangin zong Aktui kikhon zel hi. Samante pahtawina dan hi a, Letsong danin kingahsun hi. Tua Gialbeem kimatna thu a zak ciangin Aizawl panin Mizo Arsi kici Mizogam a  tadensa masa penpenah hong suaksak hi. A copy khua-ah hong khak hi. A kisim ciangin lamdang kisa mahmah hi. Tua hun lai-in tadensa cih khawng kithei ngei nai lo hi. Sia Khup Za Go pil zia ci-in kigen ngeingai hi. 
       Kei zong ka neu lai-in gancing leh Bawng hawlin ka pai zel hi. Kum khat Bawng nawisuk lai ka nei uh hi. A pi leh a talno khat leh a no hi a, Bawng thum ka nei uh hi. Nipi ni khat zing sangin Bawng khahin khua khung lamah ka hawl to hi. Nitak lam ciangin khua gal Bungmun kicina lamah Bawng kiphawng a, Bawng tai ngeingai ka galmuh uh hi. Ko naupang teng zong lunghi mawhin Bawng zong dingin ka paipah uh hi. Bawng tatna mun ka phak uh ciangin a kidelhna suul na ngil mahmah hi. Mun khat panin a kitaal kaihna suul ka mu uh a, ka zuih suksuk uh leh a khang guamah ka Bawngno uh a sisa-in a kine bang ka mu uh hi. Ngia hon khat in na manin ka Bawngno uh a hat lua nai lo ahih manin hong neksak hi. A nek lai uh ko phawng hi le ung kilawm hi. A nek bang teng lawmte tawh ka pua uh hi. Inn ka tun uh ciangin ka nu dah lua-in hong kap hi. Kei zong ka Bawngno si it lua ka hih manin ka kap hi. Tu hun ciangin ka ngaihsut kik teh tua hun lai-in gamsung
hanhingte tawh a kiteng khawm lai hi a vokno akno a kituhtuh na kihi mawk hi. Ka Bawng tal uh khat zong khua gal ah Sahang in hong nek sak hi. Khatvei zong Pu Gin Khaw Haute Bawng thum Sahang in nikhatin pet lum hi. Amah zong dah mahmah hi ding hi ven, "Pasian in hong it lo hi inteh" ci liang hi.

       Murlen Tangthu behlapna hi ei. Lungdam. GK

--- On Wed, 3/31/10, Hau Za Cin <suante2002@yahoo. com> wrote:

From: Hau Za Cin <suante2002@yahoo. com>
Subject: [ZONET] 1967 Kuma Kikhen Laibu (soft copy) [1 Attachment]
To: "Zomi" <zomi@yahoogroups. com>
Date: Wednesday, March 31, 2010, 11:32 AM

  

[Attachment( s) from Hau Za Cin included below] 

Note, leitung khempeuh vak kawikawi unla, 
Mi khempeuh kiangah Lungdamna Thu na hilh un. 
- Zeisu 
  

1942 – 1967
Murlen Vengpi Presbyterian Pawlpi 
Kum Sawmnihnga Phakna Pawi 
  
  
  
  
Tiddim Chin Presbyterian Church 
Silver Jubilee – Murlen 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
Leitung mi khempeuhte in 
Ei Kumpipa minthang sak un 
Vantung mite’n lasa dingin 
Leitungah hong kum suk kik un 
  
  
- Murlen Khua, Mizogam 
  
  
  
VUK MUAL PANIN 
  
  
  

Vuk a pak mualdawn panin
Khang lam lei mong dongin 
A mual a guam a zangah 
Tui tung leitungah 
Teenga a om mite in 
Pasian lam khial khin a, 
Tua khialhna kol sut dingin 
Hong sam in om uh hi. 
  
2.   Khua lumna gamah huih in 
Pha takpi in a nung hi 
Et ding hoih a tam hangin 
Mihingte’n kihhuai hi. 
Pasian in hehpihna tawh 
Na tampi hong pia hi 
Lawkite’n mittaw bangin 
Suang leh sing bia uh hi 
  
3.   Vantung panin khuavakna 
I lungsungah tang hi 
Khuamialna sunga omte 
Pasian meivak pia ni 
Gamlapi mite inah 
Zeisu min thei mateng 
“Hong gum hi, hong gum hi” ci’n 
Lungdamna kiko in 
  
4.   Ama lungdamna thu in 
Huih aw na paipih in 
Mi vekpi’n theih matengin 
Tuipi aw paipih in 
Khial neite tang ding sih thuak 
Tuuno in hong pai ding 
Leitung Kumpipa bangin 
Lungdamna tawh mang ding. 
  
  
  
  
  
  
Murlen Vengpi Presbyterian Pawlpi 
SILVER JUBILEE 
1942 – 1967 
(Pawlpi Tangthu A Tomin) 
  
  
Thupatna - Assam uk Mizogam ni suahna gam ning, Tedimgam tawh kigamgina Murlen khua vengpi ah Lungdamna Thupha khuavak a tun zawh kum sawmnihnga a phakna pawi Silver Jubilee, 1967 January kha ni 20 a kipan 23 dong tung dingin kivaihawm hi. Tedim gam Thalmual, Keizang, Muizawl, Suangzang leh Mualnuam khuate pana 1920 kuma Mizogam Murlen khua a lut Tedim mi (Tiddim Chin) te in Pasian gam ading ahahkat mi tawmkhatte hanciamna tawh, 1942 kumin a nungta Pasian biakna Biakinn phuankhia uhi. Tua kum pen Tapidaw makai Missionary Mizogam ah a lut zawh kum 48 a phakna hi. Tu in Topa Pasian in Ama mite khawmial sungah pusa pasa bia a, singbul suangbul a kihta mite lakah A Pawlpi bangci bangin ong dawnkhia sak hiam cih thu leh tuni ciangdong Akep Ahuaina thu a tomin kan ni. 
Murlen Khua Sat Thu – Kum 1918 kumin Pu Hong Cin Suante makaih in Tuisiing (Tuithing) khua sat uh a, inn 30 khawng pha uh hi. Kum 1926 kumin Pu Denthuama makaih in Vapar khua sat uh a, Tuisiing leh Vapar 3 Km in kigamla bek hi. Tedim khua leh Lusei khua a om ciangin hausapa Pu Dengthuama in khaw nih om ding pha salo ahih manin Vapar khua ah gawm hi. 1934 kumin Vapar khua leh Hnahlan khua pan mi bangzah hiam in Murlen khua sat a, Pu Dengthuam mah hausa semsuak hi. 1936 kum ciangin Hnahlan khua hausa Pu Saithuama Sailo leh a zi Pi Ngai Kang leh a tate Murlen khua ah pem a, Murlen khua hausa sempah hi. Khua mite’n Buh leh Saliang siah kipia a, hausapa Pu Saithuama Sailo pen Tapidaw biakna zui hi. 
Haam ah Lai Siangtho Hawm - Tua banga amau abawl, asiam leh agumpa ahi Topa Pasian phawklo a khawmial sunga a gammang mite lakah Lungdamna Khuavak a gen masa penin tua huna Murlen gama vaihawm hausa Pu Saithuam (ong nusiazo) leh a zi Pi Ngai Kang ahi uhi. I Topa in a nungzuite a vaikhakna thu, ‘Lungdamna thu na gen kawikawi un’ a cihna mah bangin hih khua a Tedimmi te lakah amau nupa in vak kawikawi in Pasian thugen uhi. Tua hunin Lusei pau leh Tedim pau kitheihtuahna om nailo hi napiin a lamdang mahmahin Pi Ngai Kang in ah Tedim pau siang kilkel a zang mi khat hi citciat a, midang kamphen kisamlo ahih manin lungdamhuai sawnsawn hi. Murlen khua pen tua hunin zong khaw lian khat hizo a, Haam kici pasal no a kipan tangval khempeuh a giahhonna uh khawtaw lamah Pu Thual Gin, khaw laiah Pu Sing Dai, khaw khungah Pu Sawl Vai te inn hi. Tua Haam a giak tangvalte sim dingin Lai Siangtho, bu khat ciat pia hi. Tangvalte laisim thei zong tam nai keklo hi
dinghiven, tua Lai Siangtho bute tangval kimkhatin za-nah zial na’ng peuhin zat a sawm laitak un a lamdang Pasian vaihawmna hi ding hiam, Mizogama Tedim mi tamna khua khat ahi Leisan khua panin Pu Son Lang (ong nusia zo) Pasian thu gena a vial zin mi khat Murlen ong tung kha zenzen hi. 
Tapidaw suak cilte – Tua bangin 1940 kumin Son Kho Hau, Lut Gin, Thang Gen, Vai Za Dal leh Go Kho Nang, mihing nga Tapidaw dingin kipia uhi. A kum kik 1941 ciangin Tapidaw inn bul suak inn 7 leh tangsuah mi 6 in kibehlap hi. Innbul suahte in Vial Kho Zam (tun Tahan khua) Lal Zam (ong nusia zo), Khai Kho Gin (tun Tahan), Kam Kho Zam (tun Lamka), Cin Khual (ong nusia zo), Sian Zam (ong nusia zo) leh Bel Za Gin ahi uhi. A tangsuah Thuam Za Gin (tun Lamka), Thang Za Do (tun Lamka), En Kho Lang (tun Lamka), Dim Man, Khai Lang (ong nusia zo), leh Ngaih Kho Lang (ong nusia zo) te ahi uhi. 
Biakinn Nei Lo – Tua hunin Tedim mi Tapidaw pawltawm lua ahih man un kikhopna tuam nei zoloin amau omna pana tai lang khawnga gamla ding ahi Lusei Veng biakinn ah tawlkhat kihel uhi. Pau leh ham kithei nailo ahih manun haksatna tampi om hi. Tua hun in Tapidaw vai peuhpeuh kuamahin tam theih nailo uhi. Nikhat a tal taak pena kiheng Son Kho Hau in a lawm khangno Tapidaw thum zawnin Tapidaw suak thak cihteh kithalawp kawmin Nipi zing kikhawm ding ciin Lusei Veng ah a dian phei sam mah uleh a mun a tun ciang un tua ni pen ‘Kiginni’ ahih lam phawk pahphing uhi. Veng kigamlatna hang tawh a sawtteh Pu Son Lang makaihin Son Kho Hau inn ah kikhawm uh a, tua nung ciangin Vial Kho Zam inn ah kikhawm leuleu uhi. Meivaktui leh meivak zong nei zolo in, tai giat gamla pan meilah taak puain meilah khu tawh Pasian minin kikhawm lingling uhi. 
Biakinn Neita – Kum 1942 ciangin Pu Saithuam in Pu Dengthuama inn pemsan inn luite kaikhawm in Biakinn lamsak hi. Pastor Thangkhum, Tualcheng khua in hong a, mi pawltawm hi napi biakinn honna pawi Sialtal khat tawh bawl uhi. Lusei Veng Pawlpi in meivak khat (lalcin) tawh inntuan hi. Biakinn hon pen March kha, ni 15, 1942 kum hi. A hon niin mi 4, Vial Kho Zam te nupa leh Khai Kho Gin te nupa in tuiphumna ngah uh a, a masa pen tui kiphumte hi. Biakinn neih zawh ciangin Lal Zam, Khai Kho Gin, Vial Kho Zam, Thuam Za Gin te pawlpi makai masate hi. Mizogam bup Jubilee kum 1944 kumin Vial Kho Zam te nupa leh Thuam Za Gin te nupa Tapidaw Pawlpi ngeina bangin kigawm uhi. Tapidaw Pawlpi ngeina banga akigawm masa pente hi. 
To Tuam Nei – Tua hun laia Tapidawte thu i ngaihsut ciangin i mangngilh khak loh ding thu om hi. Lawki ngeina leh zuihna tawh a kipawl i pu i pa a kipan i zat leitung gualnopna zu leh sa meh a omna hi. Zeisu nungzuitein biakna tawh kisaiin leitung thu zuite tawh a kikholh a kithuah loh ding uh ahi hi. Ahizongin tua bang leitung gualnopna in tu hun lai mahmahin zong Zeisu thuzuite ong bahsak thei pen dawimangpa galvan pha pen khat ahi den lai mah bangin, Tapidaw suak cilte, gimna leh haksatna a guan pen khemna leh zolna ahi hi. Zu leh sa tawh zolna hangin tua hun lai Tapidawte in kipukna leh nungkikna a ngah uhi. Tua bang ong hih ciangin Tapidaw leh Lawkite u-sa, nau-sa, sung-sa, pu-sa kisang tuah nawnlo dingin Pawlpi in ngeina a bawl ciangin Pawlpi kalsuan kik leuleu hi. I Topa gen mah bangin Tapidaw leh Lawki in to khat na semkhawm theilo uhi; hakkol khat pua khawm theilo uhi. 
Lawpna Ong Tung – 1948 kumin Kha Siangtho ah lawpna thak Pawlpi sungah ong tungin, naupang lam pan ong kipan a, Suan Kho Lang leh Thawng Kho Lang in lawp-a lamna ong ngah masa pen uhi. Tua bang nidanga a kithei kha ngeilo a thak lawpna ong tung ahih ciangin Pawlpi kilingsak hi. Lal Zam in a sam hawi in a liangko ciang phasak a, a lu langkhat metkolh in a langkhat hawi a, huih in a mut ciangin a sam lengphe daldal hi. Tua pen Mizogam buaina hong tung ding cih lahna ci hi. Lut Gin in a kongtual ah Singlamteh sangpi phut a, a dawnah Kel lu suanga, a langlam ah Tuu lu suang hi. Ngaih Kho Lang in Novah Tembaw bang gua tawh bawla, a khan tampi phasak in cingduai tawh kiptak in hencip, gakcip hi. Hite khempeuh hangin Pawlpi sungah kithutuahlohna ong piangin Lal Zam leh mi pawlkhatte in 1949 kumin U.P.C. (United Pentecostal Church) kici Tapidaw Pawl khat zui uhi. 
Kelkang khua ah lawpna kipan a, van pan Buhtang hong kia ding ciin nasep zong olmawhlo in khuazangin lam gawp uh hi. Tua thu a zak uh ciangin Suan Kho Lang leh Thawng Kho Lang te in ‘lam ka sin uh’ ciin lam den uh a, tua in midang lawhto in kikhopna leh lenkhopna ah mite lam zuahzuahsak hi. Tua zawh ciang “Halleluijah Hosanna” cih kammal ngah leuleu uh a, tua pan bel mi khempeuh lawpna in lawhkhinta hi. Pawlkhat in kamtuam pauna, pau theihloh pauna cihte ngah uh a, tua banga a ngahte kieng mahmah uh hi. A lamdan uh bel a tunglam in mimal lam hi a, a zom ah khut kilena lamna, a zom ah dingtanga lamna, a zom ah a pheilama lamna, a zom ah khe khat khaia a bai kawma lamna, cihte kilawhtoto hi. A lim lam luate kipei gawp in a tawpna ah luvai in puk uh a, tua a pukte phong dingin pautheihloh siamte kisam hi ciin pautheihloh kamtuam tawh umcih in phong uh hi. Numei pasal kigawm palang gawp in lam uh a, naupang zong kihel hi. La sawtpi vei sak kul ahih
manin 20 vei bang sa kikkik uh hi. 1960 kum ciangin U.P.C. te’n Biakinn lam uh a, tua laiah makaite Gin Kho Hau, Vial Kho Zam, Vai Za Dal, Dam Sawm leh Lut Suan hi. 
Tua banga mi pawlkhat pawlpi dangah a tai uh kawmkal in Pawlpi sung mi pawlkhatte Lamka lam tai uhi. Mihing pumpi lam ngaihsutin Pawlpi tagahna piang hi. Ahih hangin Pasian in A Pawlpi paisan loin Lawki sung pan Tapidaw suak ong kibehlaplap hi. 1950 Saitual Presbytery khoppi ah Thuam Za Gin akip Pawlpi Upa ‘Presbytery Member’ dingin kikipsak hi. Presbytery member masa pen hi. 
Tua zomin 1958 ciangin Neng Kho Lian (ong nusia zo) Upa kip Presbytery member ong suak ahih manin kilungdam ciat hi. Ahizongin a kum kik 1959 ciangin Pawlpi Upa gel, Thuam Za Gin leh Neng Kho Lian, leh mi pawlkhat in Lamka lamah ong len san leuleu uh a; Pawlpi mite kithawmhau kik hi. Ahizongin Lawki sung pan Pasian in ami pawl ding a hunhun in ong zongkhia hi. Adang Pawlpi Upa kip Go Kho Nang leh Awn Za Suan, 1960 ciangin kinei kik hi. Khai Lian Nang 1964 kumin Pawlpi Upa kip mah ong hi hi. Hi Upa thumte tuni ciang dong Murlen Pawlpi khoi dinga Pasian in ong vaihawmsak ahih manin lungdam huai hi. Pawlpi sungah khatvei nungkikna leh kipukna piangin, taina lenna hangin tagah hun tamveipi a piang sung panin Tapidaw thu zui cilte laka kihel, kum 18 a phak kuma kipan tualsung upa a sem, kum 28 a phak kum, 1960 kum, akip Upa Presbytery member a ngah Upa Go Kho Nang, tu ni ciangdong Pawlpi makai ahi den pen Pasian ong hehpihna hi cih loh theih hilo hi. 
Naupang Nipi Sang – Biakinn a kiphuat a kipan uliante in Nipini zingsang simin Nipi Sang (Sunday School) pen a kineihna sawtpi ahih hangin naupang lamte in tuam neih lohin tawlkhat ki-om hi. Ahi zongin naupan laia kihilhna, kiciilna in akip pen khat a hipen, Tapidaw thu ah ahipha sem hi cih thu phawkin, uliante kithuhilhna a khiatna a theizo nailo naupang mawk omte khawmin Thuam Pau (tun Lamka) in ahih theihna zah tawh hilh dinga kilawm asak bangbang Lai Siangtho thu inn khatah hilh kipan hi. Tua banga ahilh khit ciangin tua naupangte in Lai Siangtho a sim theih kei uleh phalo ding hi cihna tawh laibul A B C hilh hi. Tuaci banga Thuam Pau in kum tampi a hanciam zawh ciangin 1951 kumin Nipi Naupang Sang Inn kici inn tuam kilamzo pan hi. Tua huna kipan in khangnote pen a pawlpawlin Beginner, Primer, Junior, leh Intermediate ciin khaw dangte leh gamdangte bawl ngei bang limin kiphuankhia hi. Galkap sung pana a tawp Suan Khan Thang (tun Limhawm khua) in
tua Naupang Nipi Sang ukpi (Superintendent) semin Thuam Pau, Zen Kho Lang, Eng Kho Lang leh Lang Gin (tun Lamka lamah Baptist Pastor sem) te sia in bung uhi. 
Mangngilhloh dinga kilawm thu khat om hi. Naupang Nipi Sang ah Superintendent leh Pawlpi ah Secretary kici laiatpi semkawm in Suan Khan Thang in nakpitakin Pawlpi adingin hanciam hi. Tua thamloin, tua hun laia naupangte pen nisim sangkah a ut phalo ngentang ahih manun amah in naupangte tua huna sang om Mission Primary School ah a kah thanopna’ng un a nam tuamtuam tawh zol hi. Laidal ahi zongin, laikung ahi zongin, ahih kei leh laisimbu mahmah ahi zongin ama sum tawh leiin zol hi. Naupang kimkhatte muamkhum nangawn tawh zol kul tanghial hi. Tua mah bangin hih khua mi laipilna a ngah masate pen Tapidaw khangnote ahih sawnsawn manun Pasian pilna hi cih kimu hi. Amasa pen in Suan Za Go (tun galkap sem) leh Khup Za Go in Tan III (Govt. Primary Scholarship Examination) 1951 kum in ong hi. 1954 kumin Khup Za Go in Tan VI (Govt. Middle English Scholarship Examination) ong hi. Murlen leh a kim khua Tedim mite sungah a masa pen hi. Tu laitakin Mission Primary
School , Murlen khua pana khangkhia Tan VI ciang a ong pawlkhat leh Tan X ong, thum a phak man un Pasian tungah lungdam hi. Naupang Nipi Sang pen tu takin Khai Za Gin makaihna hi a, mainawtna tampi piang khin zo a, piang lai ding hi cih zong kilamen hi. 
Numei Kikhop – Pawlpi numeite zong gamtanglo a mawk om tuan pen kilawmlo hi cih phawkna nei in 1952 kumin Pawlpi kikhop hun ngeina ban ah Nipikhawvakni nitak simin biakna kikhop nei den uhi. Vial Khan Cing (Sing Za Gin zi, tun Tahan khua) leh Niang Za Go (Upa Thuam Za Gin zi) te gel a hanciam pite hi a, Upa Khai Lian Nang in makaih hi. Ahih hangin haksatna a tuamtuam hang tawh tawlkhat sung nei zom zolo in om uhi. 1961 June kha ni 11 niin Go Kho Nang makaihna tawh a thanuam nungak pawlkhat hanciam in Numei kikhop kiphonglo kik hi. Hih a vaihawm nungakte pen khanglai thahatte ahih mah bangun Pawlpi phattuamna ding na tampi semkhia uh a, Pawlpi kisap na tampi amau pawl sum tawh leisak uhi. 
Nungak Tangval Hanciamna – Khua khat peuhpeuh khantoh na’ng, gualnop na’ng leh a limci khua a suah na’ng tavuan pen tua khuasung nungak tangvalte kihosiamna, kithutuahna leh hanciamna tungah kisuan pen hi. Tua pen Murlen Vengpi tawh kipawlin zong thuman hi. Tua banga khaw muanhuai leh suanhuai a suahna dinga nungak leh tangvalte sepna leh bawlnate akicingin a kigenzolo ding ahizongin, genloh kiphamawh pawlkhat om hi. Mizogam nungak tangval kipawlna khat ahi, 1935 kuma kiphuan khia YMA (Young Mizo Association) kici in 1951 kumin Murlen Vengpi lam pha hi. Tangval Go Kho Nang, Thang Sian Gin, Gin Za Khual leh a muanhuai, a thanuam a lawm nungak tangvalte un hih YMA phuan in Pawlpi makaite leh Pasian theihpihna tawh in:- 1). January kha khawkhal simin mei kilunghimawh ciat den pen ahih manin tapkhuk meivil ding mi kiseh uhi. 2). Sianthona lamlahna ding leh mei kepna ding kawmin January a kipan May kha dong inn a khinkhing (innkhing) phiatsiang ding
mi kiseh uhi. 3). Kuul tawhna mun peuh ah kuul tote pahtawina in niangtui leh zatep hawm den uhi. 4). Khua mi tuahsiatna tawh liamna a tuak khate a kulna bang leh ahih theihna zah un huh in don uhi. 5). Khual khua pan ci-luang na hi zongin, mi luang ong kipua khua mi ahi zongin mikhual ahi zongin niangtui leh zatep in vaidawn uhi. 6). Gamsungah an lo, tui lo tawh khua mipite om khakna khat peuhpeuh a pian khak ciangin inn pan nek leh dawn ding vaihawm uhi. 7). Tua banah khuasuang mi tagah meigong, nasem thielo cimawhte a kulna bang leh ahih theihna zah un lokhawh singpuak ahi zongin huhin kem uhi. 
YMA pen khawsung nungak tangval lungsim ahi zongin, khawsung ahi zongin kilamdanna leh kikhelna a piangsak ahih banah, meigong, tagah, cimawh a kipan mi kim vaihawm upa nupi papi dong alungnopsak, alungmuangsak kipawlna khat hi ciin tua hun lai athei kha mite in tu dong ciang gen bel in kinei lai hi. ‘YMA khanlai buang pawh’ cih pen paunak suak hi. 
Khangno Tapidaw Pawlpi – Tedim gamah khangno kipawlna C.E. (Christian Endeavour) kici ahi zongin Manipur gamah BYF (Baptist Youth Fellowship) kici ahizongin pawlpi sungah kinei ahi mah bang Mizogam Presbyterian Pawlpi Synod in Kristian Thalai Pawl (KTP) kici nungak tangval kigawmna ding ong phuankhia hi. Tua pen Tedim pau in ‘Khangno Tapidaw Pawlpi’ (KTP) cihna bangin kilumlet thei hi. Hi kipawlna pen Mizogam Presbyterian Synod nuaia Pawlpi khempeuh in phuan kim zo leh a kideih kipawlna khat ahih mah bangin 1958 kumin Go Kho Nang, Neng Kho Lian leh Tapidaw nungak tangval thanuamte in Pawlpi thukimna ngahin phuankhia uhi. Tua huna kipan Pasian ading a hahkat khangnote in kipawlna in len den in Pawlpi ading ahizongin Pasian gam tangzaina ding ahizongin a septheihna zahun sem uhi. Pawlpi leh khua adingin suan leh muan leh khut leh khe a kizang pen ongsuak ahih mah bangin mailam hun ciangin zong Topa Pasian in huhin, kemin, thupha pia ding hi ciin
kilamen hi. 
Nungak tangval kipawlna tawh kisaiin a beisa hunte i gal-et kik ciangin a hunhun a makai dingin khanglai nungak tangvalte Pasian in ong sehtoh sak ngelhngelh den hi ciin kimu thei hi. Tua kawmkal pan khua leh tui in ahi zongin, Pawlpi leh khanglai kipawlna ahi zongin khut leh khe a i zat ngei uh ahi - Gin Zam (1952), Vial Za Niang (1957), Vum Kho Zen (1958), Awi Nem (1964), Dim Kho Don (1964), leh Upa Neng Kho Lian (1965) te in khan kimkhak nailo in i Topa kiang ah ong khawlsan uhi. Tua in Pasian nasepna tawh kipawlin tavuan gikzawsem ong kisuan hi cih tu-a khanglaite ong phawksak diak hi. 
Thukhupna – Pulak ding a kilawm tangthu tampi kizenlahna hang tawh a kipulak khalo ahizongin, laidal kicinlohna hang tawh a kigen khalo ahizongin om kha ding hi. Ahizongin, Silver Jubilee in a deihna leh ngimna bulpi ahi Assam uk Mizogam sung Murlen khua-a om Tedim mite lakah A Pawlpi ong kiphuatkhiata kipan tuni ciang dong Kha Siangtho lamlahna tawh kalsuan ngitnget ahihna thu Topa Pasian tungah Lungdam Puakna Pawi bawl ding cih thu ahih zawk manin a kicinglopi ahita zongin a kigelh tangthute panin Pasian hehpihna leh vangletna kimuthei hi. 
Hi tangthu kanna leh khetna tawh kisai thatang leh lungsim ong gimpih mite tungah lungdam thu i gen hi. 
A kimu thei SILVER JUBILEE bek hiloin a kimutheilo KHA SIANGTHO JUBILEE Pawlpi leh mi kim tungah ong tung ciat ta hen! 
* * * 
  
  
  
  
  
  
  
  
A KUM ZUIA CIAMTEHHUAI THU PAWLKHAT 
  
Zomigam (Chin Special Division): 
1899 – Pasian Lungdamna Thu Zomigam ah a puak masa pen Biakna Mang Rev. A. E. Carson, azi tawh ong tung hi. Kawlgambup amasa penin Rev. Adoniram Judson hi a, 1813 July ni 13 niin America pan ong tung hi. 
1904 – Tedim gam Tapidaw suak masa pen Sia Thuam Hang leh Sia Pau Suan April 4 niin Rev. Carson in tuiphum hi. 
1908 – Rev. Carson, April ni 7 ni in Khalkha khua ah gilsung na in si hi. 
1910 – Biakna Mang Rev. J.H. Cope, a zi tawh Tedim ong tunga, Tedim gamah Biakna Mang a kipia ong kiphual masa pen hi. Amah in Tedim gam adingin biakna lam leh sanglam tawh kipawlin a manpha na tampi a semkhiapa ahih manin “Khup Topa” kici pen aneu alian kam panin tuni ciangdong ging den hi. 
1936 – Phalam khuaah August ni 7 ni in Zomigam bup C.E. masa pen kiphuan hi. 
Tua kum Tonzang Sivuai laiin Lai Siangtho Thak, Tedim pau tawh kigelh a man zo ta hi ciin Rev. Cope in pulak hi. America pek pana kha mangthangte honkhia dinga ong pai “Khup Topa” in Tedim pau kisintawmin Tedim a tun zawh kum 25 sungin Lai Siangtho Thak ong bawlkhiatsak manin Pasian tungah lungdam thu gen ding kilawm hi. Lai Siangtho Thak i neih zawh kum 30 val kikzo hi - ahih hangin Lai Siangtho Lui kibawlkhia zo nailo hi. A manlanga i neih zawhna dingin Pasian kiangah pulak ngitnget dingin kilawm hi. 
1938 – Rev. Cope gilzang na in Khalkha khua ah si hi. 
1948 – Phalam, Khalkha, Tedim ci in Sivuai tuamtek kibawl na’ng kivaihawm hi. 
1950 – “Lungvakna” kici Tapidaw thukizakna May kha in Tedim khua panin kibawlkhia a, tuni ciangdongin kisuaksak lai hi. 
1956 – Rev. Kam Khaw Thang in B.Th. degree Central Seminary, Kansas ( America ) pan ngah hi. 
1960 – Rev. Cope phawkna biakinn “ Cope Memorial Church ” kici Tedim ah biakinn thak kihonga, Cope Jubilee kibawl hi. 
  
Mizogam (Mizo Hills): 
1894 – Biakna Mang masa Rev. F.W.Savidge (Sap Upa) leh Rev. J.H. Lorrain (Pu Buanga) January kha in Aizawl hong tung uhi. 
1895 – Rev. Savidge leh Rev. Lorrain in A AW B ong bawlkhiat sak uhi. 
1897 – Welsh Mission sunga Biakna Mang ong tung masa pen Rev. D.E. Jones (Zosaphluia) August 31 niin Aizawl ong tung hi. 
1898 – Biakna Mang Rev. Edwin Rowlands (Zosapthara) December 31 niin Aizawl ong tung hi. 
1899 – Khuma leh Khara tui kiphum uhi. 
1903 – Rev. F.W. Savidge leh Rev. JH Lorrain Mizogam pana Abor gama kikhin te Serkawn ah ong tungkik uh a, Baptist Biakna Mang masa gel suak uhi. 
1904 – Sawltak masa pente Phaisama, Vanchhunga leh Dokhama kinei hi. Kisinsakna zong om tuan khollopi in kisawlkhia hi. Baptist Pawl ah Lawma, Thankunga, Lengkaia leh Zathanga kinei hi. 
1910 – Zato siam Dr. Fraser Aizawl ong tunga, zato inn ding inn neu khat lam uhi. Lusei gama sila kineihna a phiatkhiapa ahi hi. Rosema, R.Dala, leh Darchhinga te Upa kip (Presbytery member) dingin kikipsap hi. 
1913 – Amasa pen ahi Chhuahkhama Pastor kinei hi. 
1914 – Baptist Pawl ah Chuautera Pastor hi. 
1916 – Kawlkhuma in Salvation Army (Hotkhiatna Galkap) Pawlpi phuan hi. 
1918 – Welsh Mission pawl in “Beirual” neih ding kikhensat a, tua a kipan kum simin “Beirual” pen kinei den hi. 
1925 – Thangphunga in Roman Catholic Pawlpi phuan hi. 
1933 – Pi Zaii makaihna tawh “Mizo Zaipawl” India saklam Lahore dong pha in lasakna tawh Pasian nasemin zinkhia uhi. 
1935 – YMA (Young Mizo Association) kiphuan khia hi. 
1944 – Mizogam a Pasian Thu ong tun kum 50na, “Chanchin Tha Jubilee” Pawlpi omna khua khempeuh ah nasia takin kibawl hi. 
1946 – Lianzuala Sailo in SDA (Seventh Day Adventist) pawl phuan hi. 
1946 – Zakamlova in UPC ( United Pentecostal Church ) phuan hi. 
1954 – “Kristian Thalai Pawl” February 22 niin Presbyterian Pawlpi in phuankhia hi. 
1963 – “Mizo Zaipawl” Rev. Zairema makaihna tawh India khanglam Madras dongin lapawl tawh zin kawikawi uhi. December kha in Aizawl pan dingkhia uh a, “Zaipawl” masa kum 30 a phak kum hi. Amasa lai a makai Pi Zaii, tua thu khitui naptui tawh za manlai liailiai in tua zawh a sawtlo in zato a lupna panin Topa kiang ah tawlnga ta hi. 
1967 – Murlen khua Tedim mite laka Pasian Thu a tun zawh kum kum 25na Silver Jubilee January kha in tung hi. Gambup Jubilee 1944 kuma akibawl ciat longal, khaw khat Pawlpi Jubilee a bawl hi khua bek hi. Tua pen Tiddim Chin Presbyterian Church Silver Jubilee kici hi. 
* * * 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
TANG LAIA LIAN BEL TOPA 
  
  
  
1.         Tang laia a lian bel Topa 
Nung cianga lawpna hi 
Tui kilok ciang na omna sung 
Hehpih in hong liah hi. 
  
2.         Topa Pasian tokhom mai ah 
Mi siangthote’n nuamsa 
Na khut tawh na liahna, kepna 
Bit bel ding hi Topa 
  
3.         Lei leh vanpi a kip kei zong 
Lei pumpi nang tang hi 
Topa a kip Pasian na hi 
Nang om pello ding hi 
  
4.         Kum tul kum then Topa mai ah 
Nitak om ngeilo hi 
Khuamialna in a leeng mang a 
Zingsang khuavak bang hi 
  
5.         Tui khu bang hinna beithei hi 
Manlangin tawp thei hi 
Zan, nitak, zingsang ciang mang hi 
I mang tawh kibang hi. 
  
6.         Tang laia a lian bel Topa 
Nung cianga lawpna hi 
Gimna thuak ciang hong kempha in 
Na inn ah hong koih in. 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
TAWNTUNG DOTNA LEH DAWNNA 
  
  
  
  
Dotna:             Gupna ngahna dingin bang ka hih ding hiam? 
Sawltakte Tangthu 16:30 
  
  
Dawnna:         Topa Zeisu na up leh gupna na ngah ding hi. 
Sawltakte Tangthun 16:31 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  

 
Laikhen leh Hawmkhia: Presbyterian Pawlpi, Murlen Vengpi, Mizogam 
  
Laikhetna: INDUSTRIAL PRINTING WORKS, IMPHAL 
  
Copies 300 
  
  
============ =====
 
NOTE: Hih Laibu a copy kimu nawnlo ahih manin Library pan a bu ka kawm a, a thu ka khut tawh kong khetkhiat kik hi.   
 
Hau Za Cin
Phuitong Liim
 
============ ====
 

No comments: