Wednesday, July 25, 2012

KA PA THUAM ZA GIN


KA PA THUAM ZA GIN
(1925-1986)

Rev. Dr. J.M. Ngul Khan Pau


June 20, 2010 Nipi Pate Ni hun i zat lai-in ka lungsim ah ka pianna ka pa tawm khat kong gen nuam hi. Amau unau tangthu zong a kicingin ka theih khit loh hangin ka pa pen Tedim gam Suangzang khua-ah piang hi. Ka pu Awng Ngul zong tua khua-ah ka pa neu lai-in si hi. Ka pi Ngak Ciang in ka pa neu lai-in Mizogam ah na pempih hi. Vapar khua-ah na teng masa uh a, tua panin Murlen khua-ah na pemin Manipur gam hong pempih mateng tua khua-ah na teng uh hi.

Pian kum leh ama thapuakzia: Pian ni cih bang ciamtehna om se lo ahih manin lo khawhna mun tuamtuamte a sim tohtoh ciangin kum 1925 kum a piang hi dingin ki-ummawh hi. Amah thazeen, a khe khawng a thagui paite kimu zihziah khat hi. A tun zong pi nga leh letmat khat khawng bek hidingin ka um hi. Nasep mi bangin a thahatloh hangin mi thanuam leh khut nasep peuhpeuh a sem nuam hi. Lawm leh gual tawh kikholh a om hehu sangin mi tawm khat tawh holim cih bang ama uk lam ahi hi. Kampau kidek mahmah, mite hehna siatna ding a gen nuam hetlo pa hi.

Ka neu lai-in ka min tawh zong hong sam loin, “Paubawih”, a ahih kei leh “Bawih-a,” hong ci hi. Ama lungkim lohna ding ka sep khak ciangin hong sat taangin ka min tawn Ngul Khan Pau ci-in hong sama, tua banga hong sap lehbel ciangduai tawh hong sat bangin ka ngaihsun hi.

Khristian suahna: Murlen khua Vengtung lama teeng Zomite Khristian suak loin zu nungin, gal leh sa ai, dawi leh kau lau in om uh hi. Ka pa zong khangno kum 16 ahih laitakin a nungta Pasian theihnopna nei hi. Tua pen Vengnuai Lusei Khristiante kikhawm ding pai a muh ciangin hong piang hi. Nipi ni khat lokuan ding a pai leh vengnuai a Luseite kikhawm ding pai galmuh hi. Tua ciangin Kelci lui a tun ciangin hih bangin thungetna nei hi, “Van leh lei a bawl Pasian aw, ken kong theih loh hangin nang nong thei hi. Luseite'n nang hong thei-in hong phat uh a, ken zong kong thei nuam hi,” ci-in thungetna a neih leh a lungsim sungah lungnopna nei hi. Ka pa hong gen dan hi leh, “I ipsungah sum i puak ciangin ei bekin i thei hi, midangte'n hong muhpih lo uh hi, tua bangin Pasian kei-ah hong om lam ka tel hi,” ci hi. Tua ni a kipanin nung kik nawn loin a sih ni dong a neih Pasian tungah kipsuak den hi.

Pianthakna thu hong kigen ciangin ni khat amah tawh ka holim uh leh; aman, “Tu lai a Jesu neih ding cih nong gen uh leh ken zong Pasian neih ding ka cih kibang linlian hi. Pa Pasian in Jesu-ah gumpa hong suak ahih manin Pasian tuni in kinei thei ahih lam ka tel hi,” hong ci hi. Khristian a tang suah pawl ahih manin ama adingin a pianna nu in a theihsiam loh haksa kasa pen ci hi. Sagawhna, zu leh sa nekna lakah kihel thei nawnlo leh “tanu a panna innte-ah” sep theih nawnloh nei ahih manin ka pi in dongkholh sa mahmah hih tuak hi.

Ahi zongin a sawtloin ka pi Ngak Ciang in zong a tapa neih Pasian nung zui a, a nuta un Pasian bia khawm thei ahih uh ka pa in a lungdam dan hih bangin hong genpih hi. “Na pi in, “Pasian thu ka awi ta (zui) ning, dawi leh kaute panin kisiansuah ni,” hong cih ni zah a ka lungdam ni tawm mahmah ding hi.” 1997 kumin ka pianna khua Murlen dong ka zi tawh ka pha uh hi. Ka lungdam mahmah khat ahih leh ka pi hansuang tungah hih bangin na kigelh hi. Ngak Ciang, “A chhuang a piangin Lalpa chhuang rawh se,” (I Korin 1:31) cih kigelh hi. Tua ka muh ciangin ka pi in zong Topa cih loh kisak theihna ding dang neilo ahih lam leh, a Topa-ah a kingakzia thei ka hih manin ka lungdam mahmah hi.

Upa ordain Presbyterian Church: 1950 kum Saitual Presbytery khoppi ah ka pa Pawlpi Upa leh Presbytery member dingin kikipsak hi. Amah Murlen Zomite adingin upa ordained leh Presbytery member masa pen ahi hi. Ka theih khialh ahih kei leh Mikang missionary Rev. Basil John in ordination na pia hi. Khatvei ciamnuihna in kei kiangah, “Kei zong bang mah ka hih loh hangin Mikang missionary te khut tung panin kipsakna a ngah ka hi hi,” hong ci ngei hi. Ka pa kiangah, “Nang laisim ding na ngaihsun kha lo na hiam?” ka cih leh, “Ka neu lai-in laisim dingin ka kithawi ngei hi. Ahi zongin ka nu ngai lua mahmah ka hih manin ka om suak zo kei hi,” ci hi. “Nitak ni tum ding ciangin khua lam ka gal et a, ka nu ka ngaihna lian lua in ki-om thei lo hi,” ci hi. Nu ngaihna lian lua ahih manin laisim dingin a paina khua-ah om suak zolo hi. A kiten zawh uh ciang lai simtheih ding ka nu leh pate'n na hanciam uh a, sun ann a puakna uh umthawl tungah lai theite'n “A AW B CH” na gelhsak in tua panin Lai Siangtho leh Labu sim thei tuak uh hi.

Japan gal labor in na pai: Galpi nihna Japan gal hong tun ciangin ka pa zong sum thalawh dingin na kuan hi. Mikang galkapte van puaksak in tua bangin sum na thalawh hi. Nek leh taka beilo a kholkhop khempeuh Rs. 100 (za khat) tawh inn na ciah hi. Ka nu tawh a kiten ciangun ka nu man Rs. 100 na ngen uh a, Japan gal huhau a a sum thalawh teng na pia hi. Ka nu moman tam a kigen kheukhu hih tuak hi. Amau ki-it ahih manin ka pa in, “Ka sum neih tawh kituak lian,” ci bilbel hi.

Ka Nu tawh kitenna: Ka nu Niang Za Go leh ka pa, nu leh pate gawm hiloin amau ki-it a kingai uh ahi hi. Ka pi in ka pa kiangah, “Ei bang tagah lubawk hong deih kei un teh,” ci-in a maingap lohna thu na gen ngei hi. Ahi zongin Pasian deihsakna tangin Mizogam Gospel Golden Jubilee 1944 kumin ka nu tawh Khristian ngeina in na kiteng uh hi. Murlen khua Khristian ngeina kiteng masa amau leh Pu Vial Kho Zam te nupa ahi uh hi. Ka nu leh ka pa ki-it mahmah uh ahih manin ka nu tawh lawmta bangin kikhawl uh a, kitawng leh awsangin kiho kha lo uh hi. Ka nu sihni dong (June 9, 1969) ki-it kingai mahmah uh hi; ko a tate'n zong ka thei uh hi. Tua hangin ka nu sih zawh ciangin zi nei kik dingin meltheih u leh nau in a sawlkhak, a genpih khak uh ciangin zong, “Ka zi a sih hangin ka lungsimah si lo hi. Ken tu tadih in kuamah ngaihsun thei kei ning,” ci hiat zel hi. Kum 12 sung vingveng zi nei loin ko a tate hong kem a, 1981 kumin kei mahmah in ka pa kiangah, “Pa ken nu deih ing,” ka cih ngaungau ciangin aman zong, “Na deih leh nang na zon ding hi,” hong ci hi. Kei zon ding hong phal nahih leh ci-in tu a ka nu uh Pum Cing tawh 1981 kum in pumkhat suahna Pastor Lang Gin in pia hi.

Sankey Labu: Khristian a suah zawh uh a sawt lua loin a lawm Upa Enn Khaw Lang leh midang khat tawh ui kai-in sum bawl in na pai hi. Lusei khua khatah zin tung uh a, tua a zinte'n Sankey labu na nei uh hi. Ka pate lawmta honin Lusei labu bek mu ngei uh ahih manin tua Sankey labu (Tonic Solfa tawh om labu pen amau Sankey labu ci uh hih tuak hi) sunga a la theih uh pawlkhat sa uh hi. La a sak khempeuh uh a aw sang mahmah tawh pan kha uh a, amau “Sankey labu pan la i sak leh a aw na sang mahmah mawk ei,” kici uh hi. Ka neu lai in ka pa in Lusei kamin Thuciam Thak leh labu nei a, tuate ka laibu muh masak penpente ahi hi.

Gimna, Natna thuak mi: Amah laipilna a neihloh haksatna thuakkha ahih manin ka pa in a tate laipil ding hong deihsak mahmah hi. Tua hangin Murlen khua panin Lamka khua, Manipur ah hong pempih hi. Murlen khua ah sikkang inn nei masa pawl ka hih uh hangin ama nopsakna ding sangin a tate khang ading a khualna hangin sanginn leh zato omna mun hong zuatpih hi. Manipur gamah zanglo kinei zolo ahih manin singtangah vaimim lokho in nasem hi. Ka neu laiin khatveivei Murlen khua khawhsa ann khamna leh Pawlpi mahmah zong nuamsa in a lunglenna pulak thei zel hi.

Ka nu in ko unau tum pen Ning Lian Cing; tu thei pan sihsan hi. Ka pa in inn kim ah buhpal lo bawlin naukep tawh thuah hi. Tua bangin nasep leh naukep thuah kawmin lunglen tawh kum nih a zat zawh ciangin ka nau neu pen uh Lian Cing in hong beisan leuleu hi. Ka pa zong tua panin pumpi natna tawh hong kidim a, Kangpokpi zato ah ki-atsak hi. Tua zawh kum li (1971-74) sung cinatna tawh kizom toto ahih manin Lamka zato ah tamveipi lum hi. Amah zong damkik zo dingin ki-um lo ahih manin Kawlgam ah ka u Ning Sian leh ka nau Cing Sian Dim ka pu Khai Khaw Gin te inn ah kum thum taang va om uh hi. Lupna tung panin ama ading ngaihsun loin a tate mailam ding hong vaihawmsak a, sihna manna ka neih leh Kawlgam ah na pute kiangah na pai un, amau ann a nek laiteng no zong na ne ding uh hi, ci hi. Ka nu sihzawh ka pa damloh tawh kizom ahih manin nek leh tak haksatna ka tuak dan uh ka kam tawh zong ka gen theikei hi. Lengtong Pauno in, “Vaimim ciim zong kham zolo, Gatam ciip bek mah petpet ing,” a cih pen a taktak in ka tuak uh hi.

Thungen mi: Ka pa thungen mi hi. Zan ciang a ihmut kei leh thungetna nei tawntung hi. Thungetna a neih ciangin ko a tate min khatkhatin hong lo a thu hong ngetsak hi. Lai Siangtho a kingakna leh a lungnuamsak penpen John 14:1-6* ahi hi. Ka huan sung uhah thungetna mun khat nei in, sun hun in thungen dingin pai den hi. Ka nu sihna tungah a gualzawhna, zawnna leh haksatna a thuakte ama’n Pasian kiangah tun pahpah hi. Tua hangin haksa a sak mahmah hangin thungetna nei zo, hong ciahkik ciangin a maisuah kilamdang tawntung hi. Topa tungah a van lompi na suan khin zo cih ka thei hi. Rev. Dr. Kapzamang Sonna (Kansas City a om) i pianna pa Rev. S. Kamkhozam tawh thunget nuamsa tuak uh ahih manin a kimuh uh ciangin a thungetna munah paipah in thungetna nei khawm tawntung uh hi. Ka pa in ko a tate inn hoih lo hoih hong nutsiat lo hi. Ahi zongin a nungta Pasian leh a thungetna tampi hong nutsiat hi. Tuni dongin ko a tate’n a thungetna gah ne toto ka hih uh ka kithei uh hi.

[* John 14: 1-6 Tua ciangin Jesu in a nungzuite kiangah, “Note lunghimawh kei un. Pasian um un la, kei zong hong um un. Note' omna ding mun a bawlkhol dingin a pai ding ka hi hi. Ka Pa' innsungah omna ding mun tampi om hi. A omlo ding hi leh hih bangin thu ka hong gen kei ding hi. Kei va pai-in note' omna ding mun ka va bawlkholh khit ciangin keima omna munah note na hong om theihna dingun note a hong la dingin ka hong paikik ding hi. Ka paina ding mun tun'theihna ding lampi na thei uh hi,” a ci hi. Tua laitakin Thomas in, “Topa aw, na paina ding mun theilo ka hih manun a lampi ding bangci theih ding ka hi uh hiam?” a cih ciangin Jesu in ama kiangah, “Keimah in Lampi ka hi a, Thuman, leh Nuntakna zong ka hi hi. Kei hong suangloin Pa kiangah kuamah tung theilo ding hi.]

Midik leh lungsim ciim: Ka pa in nisim thuciamtehna cih bang neilo hi. Ahi zongin a lungsim ciim mahmah ahih manin Japan gal hun lai a kipan thu leh la a gen ciangin a ni leh kha tawh gen thei tawntung hi. A sih ni dong lungsim mawk cih bang nei vetlo hi. Tua hangin Lai Siangtho leh la tampi ciamteh a, a deih hunhunin gen thei ziahziah hi. Ama pianpih lungsim zong midangte siatna ding bawl cih bang nei vet lo hi. Mi tawh kisiat ding lau mahmah a, ko a tate zong tua bangin midangte siatna ding ka hih khak lohna dingun hong thuhilh den hi. Mite’n a thusim lohna leh haksa a sakna thu khat vei hong genpih a, “Ka nuntakna Late 31:7-14** sunga kigen bang ka hi hi,” hong ci hi. Tuni ko a tate hamphatna zong ka nu leh pate hoihna hang hi.

[** Late 31:7-14 Na itna kip hangin lungdamin ka kipak ding hi. Bang hang hiam cih leh ka thuakna mu khinin, ka kamsiatna-ah na hong don khin hi. Galte' khutsungah kei na hong pia kei a, mun tanzau-ah ka khe na dingsak hi. Topa aw, genthei ka hih manin kei hong hehpih in. Dahna hangin ka mit thuk a, ka lungsim leh ka pumpi zong gim mahmah ta hi. Bang hang hiam cih leh ka nuntakna dahna vive hi a, ka hunte khuisatna vive ahi hi. Ka gentheihna hangin ka tha kiamgawp ta a, ka guhte zong ngaam ta hi. Ka vengte khempeuh' nuihsat ka suak a, ka vengte tungah a cikzethuai ka hi a, ka meltheih khempeuhte' gimneih mi ka suak hi. Konglakah hong mute in kei hong peelin hong taisan uh hi. Misi bangin kei hong kiphawk nawnlo a, beel kitam khat tawh ka kibang lel ta hi. Ka galte' kihuauna ka za a, ka kiim ka pamah launa om hi. Kei hong langpangin amaute in vai hawmkhawm a, thah dingin kei hong sawm uh hi. Ahih hangin nang kong muang hi, Topa aw. Keima Pasian na hi hi.]

Hong beisan: 1985 August kha in a gilpi-ah cancer nei hi. Dr. Thang Khan Piang Hatzaw in hong atsak a, zatui leh zaha tawh hong kepsak hi. Ka pa zong cancer natna nei ahih lam ka hilh kei uh hi. Amah thungetna a muang mahmah leh zatui tawh kikem ahih manin a dam dingin kikoih den hi. Pasian in leitung a khualzinna pan tawldam dingin June 2, 1986 zing nai 10:00 in hong laksak hi. Tua ni, zingsang tungin, a nuntakna bei ding naihzo cih thei ahih manin, “La ka deih nih om hi, tuate hong sakpih un,” ci-in la tel a, a masa Lusei pau in Thisen hlu, thisen hlu thing Kross chunga luang kha (Sisan pha sisan pha sing Kross tunga luangin) kasa masa uh hi. Ama adingin Khristian hong suahna Lusei labu leh Lai Siangtho na zang ahih manin a la deih leh Lai Siangtho a theihte Lusei kam vive ahi hi. Tua ka sak zawh ciangun a la deih nihna, Lam tawntungah hong tawnpih hi (All the way my Savior leads me) cih kasa kik uh hi. Tua late ka sak zawh ciangun hong vaikhakna kam tawm gen a, a bei ding hong hi mawk hi. Ka pa kiangah, “Pa, pai mai in. Hong muang inla, lunghimawh kei in. Pasian khut sungah kong ap ding hi,” ci-in thungetna ka nei hi.
Tua ni dong pa hong pia, leitung pa dingin ka pa bang hong pia Pasian tungah zong lungdam ka ko hi. Tua bang thungetna ka neih zawh uh “Amen” ka cih uh ciangin ka pa in Pasian angsungah “Amen” hong cihsan zo hi. //

No comments: