Sunday, July 29, 2012

Maipuang, Suangkhuk leh old Age Homes


Maipuang

Inn lamah lim i sak hetloh, i lunggulh khollo, i gong hong su kha khollo a i ngaihsut Maipuang pen gamlamah kiduh mahmah se hi; mite in duh mahmah se hi. Bang hang ahi tam? 

Inn lam ah i tha gim, i nek limlo, i pumpi in vitamins, proteins, carbohydrates, fibre, etc kisam zaw diak a, tuate a omsak dingin mehlim, annlim kisam hi. Mehlim annlim i cihte pen a ciil mahmah, a lim mahmah, a khum ngaungaute hi a, a tuate tata tam manin a peeng, a mawl, a limlo, a khumlo a allo cihte pen tawm manin kilunggulh khollo hi. I gong hong su kha khollo ahih manin. Bawng guh tui khawng hawp diahdiah leng nuam kisa hi. Aksa tui khawng haipi tawh duut keuhkeuh leng i lungsim zong khang hanhan hileh kilawm hi. Niangtui khum mahmah (Singngat Special a cih dante uh) dawn leng i ciltui naang pan hi. Voksa thau pet miatmiat leng i lawp kam a, Mizogam bang hileh Nipini zingsang hipha diak hi. 

Ahi zongin maipuang khawng, maiteh khawng, mai khawng pen ne leng hi thuamthuam hi. I gong hong vut vetlo hi. A limna zong kitheilo hi. Anthultui, sianmawng tui hawp tawh kibang lel a, a limna omlo in tangmai nek, tuisik dawn tawh kibang lel hi. Tam mahmah a, i gawl sukhalo in tum suk suak hi. I zuntha leng bei hiau tawh kibanga, i gil domlo in, i lawp kamsaklo hi. Sushi nek tawh kibanga i gilvah pongin a limna kithei mello hi. A pawng  mahmah a duhte adingin lim a, a khum a al, a ciil duhte adingin cihtaaklo hi. Damloh ann kam limloh ciang kine bek a, tualo ki lunggulhlo hi. Mehzuakna ah zong ki en masa mello hi. Khuapi ah bel sa meh ding ciang 'mehtui ding' in kilei theizaw diak hi. Tualo pen kithupisim mahmah masalo hi. 

Gamlamah pen innlam banglo in mite in a lim a al na ne den uh ahih manin a mawl tata na duh uh hi. A ciillo, a peeng, a pawng theithei na duh uh hi. A kisap zawk man uh hi kha ding hi. A pumpi tung vuah vitamins, proteins, carbohydrates, etc cihte kisam nawnlo bek thamlo tamlua zaw, above limit ahih manin a khiam dinguh kisam hi. Tuate a khiapna ding un a tam theithei, a mawl theithei, a allo, a khumlo, a pawng theithei a nek uh kisam hi. Tua dingin maipuang, mai, tangmai, vaimim, ankam, etc cih bang na ne zaw uh a; bawngsa/guhtui, voksa, aksa, etc cihte na nunungsak uh hi. 

Inn lam ah vok ann in i koih, i lim nek nop melloh, a dang om peuh leh i nunungsak den Bal, Kawlkai, Hakai, Mai, Vaimim, etc cihte pen gamlam ah na niam koih tuan hetlo uh a, Hotel lian leh ann nekna thupi a kigente ah i nek khak sunsun ciang hong pia nuam phadiak uh hi. Lungsim ah 'hihte ko inn lam ah vok ann in ka zatte uh hiven maw' kici simsim hi. Hibang duh leng hilai hong pailo mah diveng maw kici nuam phial hi. A huan dan sem uh ei a tawh kibanglo a, en, inn lamah a lim theithei ding ciin sathau neih sunsun tawh kang, ci bung zuut lianga ci-al sawh; amau a mawl theithei dinga tuisik tawh tuihuan, ci sawhlo talailai! Na teei ei!! Ankam khawng huan min mahmah cih omlo, tuisa sungah khah in ne ziau, zil guatguat, vok anne banga kikhai ging guapguap leltak. Sialnek hilel ve hang aw, a sial in kine himai, lamdang, lamdang, lamdang, limdang.... 

Pawlkhat leuleu in maipuang tui pen mehtui dingin belpi tawh huan in kongkhak gei ah tung kiukiau lel; aktui sukham in khah, aktui gim, ak gim nam pian philphel lai. Pawlkhat leuleu in maipuang pen a tawn in at in bekan vui ah diah in kangkeu in, a bekan teng kaang in a maipuang pen kaanglo a min hilhial leuleu. Pawlkhat leuleu in maipuang pen cikhum tui ah diah in a vekpi a cikhum khal (sugar cake) suaksak tazen uh; khum lua, limlua... 

Inn lamah maipuang pen lo lai ah tuuk euau a, kipua nuam mello hi. Khuk leng zang vanglak a, lo lu pan lo taw tung baih mahmah hi. Mai zong tua bang mah. Pua leng gik mahmah a, meet leng lah lawmthaw mahmah, a sung hawm heuheu hi. Tui bekbek hi a, tui bek puak sang tha hong pia ding a gikzawte kipua nuam hi. Inn ah phelkham in Nipini sun ann dingin kihuan leh zong a ne nuam mel omlo, a duh mel omlo, a tawpna ah vok ann bel sung lam mah kidenna ahih manin a gim a tawl thaman hetlo tawh kibang hi. Ahi zongin ei vok ann pen mite meh mantam, meh duh pen na suak ta leuleu hi. 

A mun a kibatloh man hi. I kisap a kibatloh man hi. I pumpi sungah a kisam nek ding akibatloh man hi. Amau nek ciang 'ko vok ann' te pawl ne hi uhteh cih theih tuanloh a, amau nek noploh bawng thau leh vok thau, ak thau te inn lamah lim i sak penpen te na hi leuleu hi. Amau tuate saban/soap/satpiang bawlna in na zang ta leuleu uh hi. Khanna kibanglo, duh leh deih kibanglo, a hoihzaw a siazaw cih om theilo leitung ah i teeng hi. 

Inn lamah zanggam kimu nuam ah, gamlama te in mualtung na mu nuam uh hi. Inn lam ah mawtaw kimu nuam a, gamlam ah ganhing khawng peuh na mu nuam uh hi. I muhmuh lohte a kimu nuam hi a, i nek khak lohte a kiciam nuam hi. I ngahzawhlohte a ki eng hi a, i phaklohte a kigensia hi. Aklui mulo a nungak tangval om dinga, inn lam ah bel aklui akpi tawh kiteeng khawm hi. Inn lam khua lamah mawtaw tuanglo a teek, si om dinga, gam lam ah zong bawngpi bawngtal mulo a teek, si om ding hi. Nek bangbang nekhawm, dawnkhawm a innkuan kithu tuak diamdiam om dinga, nei euau napi annkuang umkhawm ngei vetlo zong om ding hi. Maipuang a ham ciang a pua lam kaang pheuphau a, khoih leng i khut kaang pheuphau ahih manin inn lam ah 'powder' kici se hi. A powder taktak lei ding, neih ding hamsa mahmah leuleu a, nungakte bang powder leisak leng, i zin ciang puak leng hong ngai tuam tawh kibang hi. 

Maipuang na ne a sa meh na ne zongin na pumpi in a kisap ahih nakleh lim na sa ding hi. Tua hun ciang 'mehlim ka cih aksa, limlo ka cih sianmawng tui' cih - Tarzan la awkaih a na saksak pen hong kilamdang ding hi. 


Hau Za Cin
Phuitong Liim


Suangkhuk

Suang khuk gen sawm ihi kei a, suangkhuk gen sawm ihi zaw hi. Suangkhuk ah suang khuk ken. Suangkhuk ah suang khuk lecin na lawmte suangin delh kha thei hi. Tua manin suangkhuk na pai ciang suang khuk ken. 
 
Ka khua vuah papi holim siam pen a ka neih uh Pu Kham Go Thang Buansing pen ama hun lai in a gamlek mahmah khat hi. Ama khom in mun leh mual tampi a hawlkha, gam tampi a sikkha, khua tampi a zin kha hi in, 'a mit hampha' ciin nupi te in a gen khat ahi hi. Zingsang tho baih mahmah a, annek ma in Murlen inn 80 khua pen a dung leh vang kot man hi. Murlen khangthakte in, "Leitung nasep pen manlah thu a sep khit theih hileh Pu Kham Go Thang in ei pianma in na sem khin ta ding hi," ci in ciamnuih cihtak in gen thei uh hi. Nasep a kin dan, a manlang dan, a kinawh dan leh om mawkmawk a hun bei pammaih asa mahmah pa ahi hi. Inn ah om leh zong om mawkmawklo, tu hithiatlo in laigelh, siksek, puankhui, khaupeh, cih bangin sep khat nei teitei hi. A kivak dan leh a bel dan bel a theite adingin mi etteh huai khat hi beklo in zahtakhuai, pahtakhuai hi. Ama thu a kicing zaw Tulsa, OK ah om Pa Khual (Pa Kham Khan Khual Buansing) in thei kha ding hi. 
 
Pu Thang pen ka neu lai un "Phakan pai" ciin kiciamteh hi. Bang hih? Suangkhuk hawh. Bang sem? Suangto. Bang ding? Hauhna ding... cih bangin dotna a om nak leh a dawnna om lianlian hi. Suangkhuk cih kammal tua pan ka thei hi. Suang mawkmawk hileh pen Murlen pan Phakan pai kul hetlo ding; Murlen khuasung suangtum tawh kidim hi. Ahi zongin tua pen suangkhuk kici lo bilbel hi. Ci tamna mun cikhuk kici napi suang tamna mun suangkhuk kici lo a, suangmanpha tamna mun bek suangkhuk kici sese hi. Suang tam mahmahna mun peuh suangkhuk hileh Murlen zong suangkhuk khat hi pelmawh ding hi. Ahi zongin suangkhuk hilo in suang khuk hizaw hi. Khuakhung lam pan suang hong kikhuk thei a, inn dengsia in, huandai khawng dengsia thei zel hi. Suangkhuk ah kitenglo in suang khuk khua ah kiteng hizaw hi. Kinai veve!  
 
Suangkhuk ah suangmanpha te om a, tua suangmanpha te a kitawh khiat ciangin sum suak in mite in hauhpih uh hi. Mite in hauhpih cih ciang a to taktakte sangin a gei pan a meetbawl te hauzaw zel tawh kibang hi. Suangkhuk hawh ka theih nih bang om a, a zinma uh sang hauzaw tuanlo in hong tung uh hi. Themkhat vomzaw, malaria (ngetphia) melzaw deuh cih bang tawh hong tungkik uh hi. Suangkhuk ah sum hauhna ding zongin kuan uh a, natna hoihlo TB, malaria, AIDS cih khawng tawh hong ciahkik cih pen dahhuai mahmah hi. Ahi zongin a sawmdan uh hileh bel hun tomno sunga hau ziau ding cih ahi hi. Mi pawlkhat tua bang om hi kha ding hi. Mi khempeuh tua bang hitheilo hi cih hong musak hi. Mi pawlkhat lottery lei in (ongbali) hau ziau uh a, mi pawlkhat lottery leilei napi man thei mahmah lo uh hi. Hauhna ding lampi kibanglo cihna hi. Hauhsawmna sialo a, hauhna ding lampi hilo cih theihzawh cianga kinunghei kik loh pen supna hi. Zongsang suak a lottery bek buaipih cih
pen Shillong omlai Tir a cih uh thalkap addict tampi om hi. 
 
Nung kha August in Chile ah suangkhuk ah nasem mi 33 a lampi uh kikhak in tangcip uh a, tuni in leihawm tai khat kual sungah kikhumcip in awkcip uh a, a lakkhiatna dingin a tawmpen kha 4 bang kisam ding ci uh hi. Amau honkhia dingin NASA pek pan zong misiam te in tuni in Chile zuan uh a, kizopna omlohna mun ah nuntak dingzia (isolation survival scheme) cih khawng kuppih ding hihtuak hi. Huih lak ah a teng uh ciang bangci nuntak uh hiam cih tawh leinuai ah zong bangci nuntak ding cih a kuppihsawm ahi uh hi. Leinuai ah a omzawh uh kha khat valta a, ahi zongin nek ding nei uh ahih manin a pumpi uh cidam thahatlai hi. Lei vutsuk in tua ah tuilawng phum uh a, tua tuilawng pan in ann leh tui, zatui, zaha leh huih siangtho puak uh hi. A awkcip mi 33 lak pan mi 4 bang pen lungkia lua in a innkuanpihte kiangah zong kampau nuamlo uh a, depress mahmah uh hih tuak hi. Ahi zongin Christmas kiim pawl in hunkhia zo dingin kilamen uh hi. Thungetna ah phawk ni. 
 
Amau zong suangkhuk a pai uh pen a hauhsawm vive hi khin khollo maithei hi. Innkuan vakna mah tawh a pai zong omkha ding hi. Nuntak hamsat mana sem kha zong hikha ding uh a, hehpih huai mahmah uh hi. A lukhu tungvua meivak leh a omna kuam vua meivakte ciil zat mahmah ding leh zunbuk ekbuk te limtak siangthosak dingin hilh uh hi. Amau zong video tawh kimu thei a, a innkuanpihte un zong video tawh amau muthei uh hi. Phone tawh kiho thei in aw kiza tuah thei uh hi. Ahi zongin leisung meter 680 a thuk (tai lang sang thukzaw) ah om pen lungnuam mahmah ding cih kigen theilo hi. 
 
 
Hau Za Cin
Phuitong Liim
www.hauzacin. blogspot. com
[Ka lai at dangte ka blog pan kisimthei hi]



Pitek Putek Kepna (Old Age Homes)

A khangto gam peuhmah in nei uh hi. A khangto minam peuhmah in zang uh hi. Nasem thei nawnlo mihing pen nasem thei laite nawngkaisak ding leh nasem thei laite nasep buaisak liang dingin kikoihlo a, a kepna tuam, a koihna tuam ah hoihtak koih in kikhoi uh hi. A kem a khoi ding gina tak koih vet in kem uh hi. Sih ding ngak bek ahih uh hang tua bang hi uh cih a ngilh tuamna ding uh cimphawng ding tampi bawlsak uh hi. Cimphawng ding a hanciam zo laite thahat hi a, a tuabang zo nawnlote lupna tungah annpia, lum, tu hi den lel hi. A khangto minam leh gam ah phamawh sa lo uh a, a khangto nailo leh a kikem tangtang, a kihuai tangtang innkuan leh society adingin tua bang kikepna 'mulkimhuai' tawh kibang hi. 
 
Shillong sangkah lai Zomi Christian Fellowship ah sum laiat hiden ka hih manin Christmas hong naih ciangin Advance-Christmas ciin Christmas zangkhawmlo ding sangnaupangte in inn lam ka ciahma un ka zang zel uh hi. Khatveivei ciangin Nursing Homes pawlkhat ah ka hawh uh a, mawza (socks) leh khutbulh khawng ka puak thei zel uh hi. Ami phazah ding van puak in Pasian thu tawh kikholhna fellowship nei in ka ciah kik uh hi. Pitek putek te tua banga koih cih ka muh ciang ka cimul bang tho zangzang zel hi. RC pawlpi in a bawl uh hi a, sister te leh nurse bangzah hiam in kem in puah den uh a, siangtho mahmah hi. Tua hun in a hihna taktak ka theisiam kei hi. 
 
Singapore ka zin cil in ka hawh masakna khat pen Ling Kwang Home hi a, pitek putek te kepna inn mah na hi bilbel hi. Hih laiah pitek putek te a innkuanpihte un inn ah a kem ding a om nawnloh ciangin puak uh a, a kep man ding pia in a kemte ap uh hi. A semte in a genna vuah a ut khempeuh in mun ngahlo uh hi cilai uh hi. Pitek putek tampi teek kepna ah kipuak nuam mah leh a room ding kicinglo, akem ding kicinglo ahih manin nuamsalo pipi a inn lam ah a kikemlai zong om cihna hi. A innkuanpihte un sun in nasem in zan in tawldam nuam uh ahih ciangin naungek banga kep a kul nu teek, pa teek pen kem manlo, khoi manlo uh hi. Nekzonna hamsa, sum leh pai kisam masa hi. Nasem zo nawnlo pen gawlvak bek hita ahih manin amau kep sang a kemte ap dingin amau sum zong zaw ding cih pen ngaihsutna om baih mahmah hihtuak hi. 
 
Ei zong i khantoh semsem leh tua bang a tuak ding hileng kilawm hi. 
 
One-Child Policy hangin China gam ah tu hun ciangin mi khat in mi guk a vak kul a, nupa kop khat in mi 12 a vak kul hi. Tua pen 4-2-1 ci uh a, mi khat in a nu leh pa leh a pite 2 leh pute 2 a vak kul cihna hi. Zi nei hileh a zi zong tua mah bang ahih manin a nupa kop un a vak ding uh pen mi 12 pha mawk hi. Ta khat bekbek nei sak mawk uh ahih mana a tapa/tanu in a nu leh pa leh a pi leh pute a leh vak kik kulta hi. Tua hun ciang gimna lianpi kipan hih tuak hi. Tua banga pitek putek te kep ding hamsa semsem ahih manin (nuntak hamsa semsem) teek khoina ah puak ziau in a phak zawh uh leh pha, a phak man kei uh leh phalo cih bangin koihgawp zong om hihtuak hi. Tua pen tanu tapa neilo hilo napi a hun leh mun in pia nawnlo hi. Ei zong tua bang lampi a tawntawn ihi kha thei hi. Tate in hong vak kik ding maw vakkiklo ding cih kigen theilo hi. Teek Inn ah hong puak ziau dingin Christmas ciang 'dam maw' ci a hong vak zial dingin ki sikha muh pak dingin manglam tawh
kibang ding cih zong a piang thei ding hi mawkmawk hi. 
 
Tulai leitung khantohna in cidamna zong hoihsak deuhdeuh ahih manin a piang khempeuh a tamzaw teek dong mah dam in naungek leh khangno a si tawm hiaihiai a, tua hangin teek kepna tawh kisai vai lianpi suakta hi. Japan ah mi khat in a pu teek pen a vuina ding sum neilo ahih manin a sih thu zong genkhia lo in ip sungah kum 10 val bang kemcip a, gawp ginggeng in koih hi. Tua pen pitek putek tampi a kimulo, a mang om hi ding cih a kikanciang a theih pan uh hi. Japan ah naupiang tawm, khangham tam ahih manin a mihing milip a tam hang nasem thei tawm deuhdeuh a, nasep thaman khang deuhdeuh hi. Hi banga a pai toh zel leh tuzawh kum 50 zawh ciang nasem ding mi tawmlua tading ahih manin mihing tamna gam China, India, Brazil, Bangladesh, etc cihte khawng in nasem ding mi a puak (supply) kisam ding hihtuak hi. Tua banga naupiang tawm, pitek putek tamna gam pen UK, Taiwan, Singapore, cihte zong hitoto hi. Naupiang tawm semsem leh a tek a huai te kikem manlo semsem
ding cihna hi.
 
I dam nak leh piang khin phot i hih teh ni khat ni teitei ciang teekloh phamawh dinga, tua ni ciang koi pawl ah i omkha tam cih ngaihsutna hong neisak hi. Itna tawh hong kikem ding maw, hong kikem man mello ding maw, hong kikem nuam nawnlo ding maw, Japan putek bangin i sih ciang thungkuah ip sung peuh ah kum tampi hong kikoihcip kha ding maw... maw, maw, maw...? 
 
I tenna leitung khangtoto ahih manin ei zong thupi deuhdeuh a, mihing te ki itna ahih leh kiam deuhdeuh, kikhoi manlo deuhdeuh tawh kibang hi. Mother Teresa philosophy banga 'man nei taka nuntakna' 'manpha taka nuntakna leh sihna' pen a ngaihsut huai mah hiding hiam? Ahih kei leh sum leh pai hau peuhleng kiitna kideihsakna cihte i neihloh hang phamawh kei i ci zaw diam? Dollar leh Itna - koi manpha zaw?
 
Old Age Homes or your Home?
 
 
Hau Za Cin

No comments: