Saturday, August 22, 2009

Annek tui dawn kidop huai:Murlen

Antui themcik dawn masa inla, antak nesuk pan in. Tua hi leh gilpi kiging kholsak hi. Hinzuu dawn maaksak ding hoih hi. Gilpi sung, tui omteng sit khia masa in, gilpi in, an gawi thei pan hi. Tua man in, anneek ciang tui tampi dawn ding hoihlo hi. Anneek ciang, tuivot, an vot ineek idawn ciang, tuateng, gilpi sung ah a lumphot masiah- ahih kei leh tuiteng a ki sitkhiat masiah, gilpi in an gawi kipan lo hi. Gilpi angawi icih ciang in, gaaksak zel, kolsak zel in a gawi ahihi. Ni tampi, anne lo in, agil khial mahmah khat pen, an ipiak ciang thakhak thu in, tampi nesak pah lehangh agilpi in thuakzo lo hi. Tui themcik pia phot in, an themcik neeksak a, kisin sak photding kul hi. Tua cih kei leeng, gilpisung an om loh sawt ahihman in, sihlawh thei hi.Dangkeu lua, sehnel gam khawng aa sawtvei pi, tuidawn khalo khat- amuuk akam khawng a keucipsa khat- tui omna atun ciang in, tui tampi thakhat thu in dawnsuk gawp pah leh sihlawh theizaw hi. Amai, amuuk khawng tuitawh nul phot, tui them cikcik ciam phot leh hoihzaw hi. Zasan thahlua leh Masala te pen, i gilpi in zo lo hi. Tua mah bang in, a siangtho lua khollo aa, a kibawl, sakeu, be ihk, ngasa kimuatsak phot te igilpi cidamna ding in hoih penpen khol lo thei hi. Ahang pen, gilpi aa ding ahoihlo bateria te kihel thei. Gilpi in limtak gawi zolo sak thei hi. Good bacteria: Gilpi an gawina ahuh, bacteria lungno hoih te tabblet (zatang) in kilei thei hi. Tua te ineekciang, gilpi angawi thahaatsak hi. Tua zatang te tampi man thei hi. Curd (Bawng nawi thuk) lak ah zongh bacteria lungno hoih te tampi om hi. Gilpi ading hoih hi. Ahihhang pen, bawngnawi khawng, nuhchin (bawng nawi thuk) khawngte ineek/idawn ciang, nai 4- nai 5 sung bang gilpi angawi khitciang, asaagyii (digest) thei pan hi.Zing an, pen i an neek te lah ah athupi pen hi kici hi. Zing an, limtak aa inekciang in, suun tawntung, limtak in na hong semsakzo hi. Mihing tampitak te'n, theinapi hang, zing an nelopi in, nasep kuan thei, sang peuh kahthei kha ding hi hang. Zing an pungman neeklo na tawh gilpi natna ngah tam mahmah hi. Zing an, Suun an, Nitaak an, ineek hun te a kibang den ding kisam hi. Tuidawn: Tuiminsa- Tuisiangtho dawn pen, zatui hoih pen khat hi kici hi. Tui lo in, kinungta thei lo hi. Tuisiangtho kei leh natna tampi hong pia thei hi. Tui Siangtho minsa dawn lehang, natna tampi damsak zel hi. 6 a.m in na thawh leh tuiminsa or tuisiangtho hai 2 dawn in. 8 a.m ciang, breakfast.. zing an ne inh. Natui dawn leh na zing an neek nai 2 kihal ding kisam hi. Hidan in, pung man, hih den le in, na gilpi natna te ahi zongh in, natna dang te ahizongh in, damna hong pia ding hi. Gilpi damlo te, gilpi thahaat lo te, sathau tam neeklo ding, zasan, masala nelo ding, neekkhat aa an tam nelo ding, ahih hang ne mun ding- gilsung an lo in om sak lo ding. Gilpi cidam te pen zongh, khat veivei an tanh zelding kisam hi. An nelo in, nikhat bang i om ciang in, i gilpi sung, a niin, a baal teng sawpsiang ding hun ngah sak hi. Tui bek dawn in, an itan ciang, gilpi sawpsiang sak zel hih tuak hi. Gilpi cidam sak hi. Singah nisim, pumkhat a nezo te aa ding, natna tampi daalsak hi.
Tongseel

B.A.G ah Cope 98 Celebration Kibawl Ding: Murlen

Cope 98 Celebration October 31 pan November 2 ni sungteng Tedim, B.A.G Biakinn ah kibawl ding hi. Tua vai tawh kisai Rev. Dr. Khai Khan Suan in Convenor hong sem dinga Rev. En Khan Mang in Secretary panmunte hong sepsak ding uhhi.Tua pawipi pen Cope topate nupa Tedim hong tunzawh kum 98 cinna pawi ahih manin a nopci theithei in kibawl ding hi.Tedim gam sung Pastor khempeuh kisam dinga November 1 ni sunin Bible Study nei khawmin Tedim gam sung biakna tuamtuam a Ordained Pastor khempeuh leh CCJ makaite in nitak ankuang umkhopna nei ding uhhi. November ni 2 ni kikhopna kinei khawm henhan ding hi. Nitak simin khangnote makaihna tawh lim lahna, lam lahna leh laa saknate om ngelhngelh ding hi. Mi tam mahmah ding ahih manin Biakinn pualam ah zong Projector leh TV tawh kilak sawn ding hi. Hih pawi vai tawh kisai in Standing Committee 6 kiseh aa pawlpi tuamtuam pan ahi hi. Tuate in Programe, Media & Information, Sound System & Music, Decoration & Usher, Security, leh Fund Rising Committee-te ahi hi. Sum bei ding vek pi a tawmpen Ks.400,000/- kiim bang bei dingin ki-ummawh hi. Cope topa' tangthu leh ama' hang a i minam buppi i khantoh zia laibuno khat bawl ding kigeel hi. Hih hun sungah Rev. Dr.S. Pau Khan En, Rev. Dr. Felix Lian Khen Thang leh Rev. Dr. Do Suan Mung -te a tuam vilvel in kisam ding hi. Hih hun sung thubulphuh dingin CCJC project masa sunga kigelsa mah bangin 2008 kum thubulphuh ding "Pasian aw; Na' nasepna adingin hong siahsuah in".(God in your grace; Sanctify us for you ministry) cih thubulphuh in kinei ding hi.Hun zatna, Bible study-te ah hih thulu tawh Siapite in hong makaih ngekngek ding uhhi.2010 ciang aa Zomi bup Pawipi malep ahih manin a kua maciat hanciamtek ni.Cope Memorial Hall Ading Huhna NgetnaTedim, Sangmang huang sungah pawlpi kideidan lo-in deihbang a zattheih ding Hall kilam ding hi. Tua Hall-pi lam nadingin Zomite sung panin Ks.100,000/- a pia zo ding muan le suan tampite sungpan mi 1000 kiseh ding hi. Tua mi 1000-te tungah a sawtlo in huhna Ks.100,000/- kingen ding hi. A kigingsa leh a thei kholsa in om tek ni.Tedim ah IP Star & ADSL Om TadingTedim, Lawibual venga Will Computer Service-te in a sawt lo-in IP Star hong thuah tading uhhi. Kumpi lam panin ADSL line kihong laiding aa mun tuamtuam tawh thu kizakna hong nuamzaw tham ding hi. Cope topa hong bawlsak Zolai tawh utbang in email kikhak thei ihih manin Zomite hamphatna leh i khantohna nam khat ahi hi.CCJ- Kalay Committee Pan Pawipi Ading Kiginna Ks. 5,000,000/- Geel KhinCCJ Kalay Committee in June 13 ni leh June 24 ni-in meeting nei uh a Kum 100 cin pawipi adingin a tawmpen Ks. 5,000,000/- (tulza sawmnga) peuhmah hanciam ding geelna nei uhhi. June 13 ni-in KVBC zumah meeting nei uhin June 24 ni Agape Ministries Center ah meeting nei uh a Pawlpi tuamtuam pan Pastor leh Upa 20 meeting kah uhhi. Tua thukikupna pan sum Ks. 5,000,000/- ngah theih nadingin; (1) Kawlpi khua sunga om Tedim kampau Pawlpi tuamtuam panin inn khat Ks. 1000/- tawh mapanna 2008 pan kipan ding. (2) Pawlpi tuamtuam pan mi muan le suan 100 teel in mikhat Ks. 10,000/- tek huhna nget ding. (3) Pawlpi ciat pan nipi ni sumpi don khat (Sunday Collection) tawh zong kihel in November 2, 2008 ni ngah zahzah puakciat ding.(4) T-Shirt, Calendar cihte tawh sum zonna neih ding.(5) CCJC -Kalay Committee tawh kizopna phualpi dingin KVBC zum, Kalaymyo (Ph: 073-21517) zat ding hoihsa cih lungdamhuai thute kiza hi.Hih meeting neihnate ah KVBC leh Agape Ministries Center te-in Breakfast lim mahmah tawh vaak zihziah uhhi. Topa'n a supna leh a beina khempeuhte a zah tampi in hong thukkik sak nadingin thungetna tawh mapang khawm tek ni. Zolai Tawh Tangthu (Novel) Laibu ThakTg. Suan Khen Mung (Zo Moong) ii gelh "Mong Neilo Itna" cih Tangthu (Novel) laibu hoih mahmah khat a sawtlo in kingah tading hi. Ei mite sungah tuadan Novel laibu kician a om masapen ahih manin lungdam huai mahmah hi. A kingah ciangin thapia ciat ni. CCJ-Hakha Committee Kiphuan2010 ciangin Cope topate innkuan hong tunzawh kum 100 cin pawipi khaam nading tawh kisai in Hakha ah zong Committee khat kiphuan thak hi.Tua pawipi khaamna ah innteek dinmun la in mapang khop theih nadingin Cope Centennial Jubilee- Hakha committee panmun lente leh kizopna mun ding anuai abang ahi hi.Patron ----- Pastor Ngem Khawm NiangChairman ----- Upa Thang Do CinSecretary ----- Upa Lam Khan MangMembers ----- Ciimnuai Christian Fellowship, E.C khempeuhKizopna phualpi ding ---- Ciimnuai ChristianFellowship, Hakha.Rev. Pau Suan Kam-te Unau Th. D. Kahta Tedim, Myoma veng a teng (Pa Gin Go Thang) leh Nu Dim Go Lian-te tapa Rev. Pau Suan Kam (General Secretary-CCJC, Academic Dean - TTC, President - Deihsakna Human Resources Center) leh a naupa Sya Nang Sawm Piang (Asst. Secretary- CCJC -Ygn Committee, Vice Principal- TCC) te Th. D kah uhhi. Rev. Pau Suan Kam sangkahna Lutheran Theological Seminary - Hong Kong hi-in Systematic Theology bulhphuh hi. A nau Piang' a pen Trinity Theological College - Singapore hi-in Old Testament la hi. Zomite sung pan unau nih in Doctorate sin khawm thei cih pen CCJ Newsletter pan angtanna leh lungdampihna thu i tangko hi. CCJC General Secretary Dingin Rev . Thang Go Khup (G.S;TBC) KisehA beisa hunin Cope Centennial Jubilee Celebration vai tawh kisai Central Committee ah General Secretary panmun hong sepsak Rev. Pau Suan Kam pen Doctor sinin Hong Kong va pai ahih manin ama' munah Rev. Thang Go Khup in tavuan hong lak nadingin muanna tak tawh kiseh hi.Hall Lam Nading GEC Family In Kamciam Pia Cope Memorial Hall lam nadingin Dr. Gin En Cin-te innkuan in Ks. 100,000/- piak ding Email pan kamciam piapah uhhi. Tua email pen sawtpi in a khak hi aa, Tedim email hoih ciang kimukha panpan hi. Pawlpi, minam kideidan lo-in deihbang a zat theih ding ahi tua Hall-pi lam nading tawh kisai lungdam huai kamciam zak masakpen hi-in tha kingah mahmah hi. Topa'n thupha hong piak sak ta hen! Amen.Cope Centennial Implementation Plan Manta 2010 ciangin Zomi buppi in Kum 100 cin pawipi i khaam zia ding a kicingtak in geelkholhna (Implementation Plan) Rev. Thang Go Khup ii suaih pen manta hi. Tua sungah pawipi khaam zia ding, hun geelna, Thugen dingte, Pahtawina piak dingte, sum zonzia ding, Nasepzia ding cihte a kicing takin kihel hi. A lunglutte in TBC zumah ki-en thei hi. CCJC Sum Lai-at Kilaih Kik Kum 100 cin pawipi ading kiginkholhna sum le paai pawlkhat hong lutta ahih manin Accountant dingin Syama Ciin Ngaih Hau (Office Superintendent, T.B.C) kiseh kik hi. Tutung i thu hong tam ahih manin a beisa hun a sum ngahnate a thei nuamte'n Treasurer or Accountant tungah nong dawp zawk nading un hong kithuum hi.Jubilee Ladingte Ading Lungdamna ThuKum 100 cin pawipi ciangin pawlpi kideidan lo-in Jubilee kila thei ding hi. A kum zong ciangtanna om tuan lo ding hi. 6 November, 2010 ni pen Jubilee hun in kizangh ding hi. Sum le paai ciangtanna om ding aa, sum le paai a haksate adingin gan(Vok, Bawng, Sial, Lawi) kiging khol le'ng tua pawipi sungah Jubilee kila thei veve ding cih lungdamhuai thu kiza hi. Jubilee late laibu a tuamin kibawl ding ahih manin a kigingsa in i om ding Newsletter pan kong theisak kik leuleu uhhi.Mi Thum Nasep a Sem Cope TopaCope topa in Zomite ading Pasian thu a puakpa (Missionary) , Zolai bawlsak in Lai Siangtho leh labu a teisak Lailetpa (Translator) , Sang laisim bu bawlsak in Zomite a pilsakpa (Educator) ahi hi.Rev . Dr. Cope Kivui Ni Kumpite'n Gambup Supna KilanghsakHakha ah Cope topa a kivui ni-in Naylor mangpa in Hakha aa kumpi zum khempeuh khaksak a, kumpi Laante khempeuh zong a laizang ciangah khaisak in (Half mast) supna, dahna lianpite kilangh sak hi. Pasian' nasem khat sihna hangin kumpi ii a laante a laizang ciangah khai-in kumpi zumte kikhak aa, dahna a kilatsak pen khamtung gamah a masapen leh amah bek hiding hi. Central Committee ah Pi Luan Za Cing KibehlapCope Centennial Jubilee Celebration, Central Committee ah Pi Luan Za Cing (Mrs. Rev. Hau Go) pen CCJ- Patron-te sungah kibehlap hi. Tua ban ah Rev. Dr. J. H. Cope' ii pawlpi leh a tu le tate tawh kisai thu le la khat peuhpeuh ah kizopna hong neihsak nadingin Amah tavuan kipia hi. Cope Centennial Jubilee Pawipi Ading ZawtnaZomite' ading Pasian thu hong puak, Zolai hong bawlsak, Lai Siangtho & labu hong teisak, Sang ukpi hong sem, Sang laisim bu hong bawlsak, Nuntak khuasak zia hong lamsang, A nuntakna hong kipia Rev. Dr. J. H. Cope topate nupa hong tun zawh kum 100 cin pawipi a nuai a hun in i bawl ding hi. Tua pawipi pen Zolai a zangh khempeuh, Khristian khempeuh, Zomi a kici khempeuh i khaam ding pawipi ahi hi. Tua ahih manin khual le tual, sim le maal, sak le khang a om Zomi khempeuh in sum le paai, thungetna, advice piaknate tawh i pankhop nadingin Khrih min tawh kong zawn uhhi. Tua pawipi a khaam thei dingin i omna tek pan a nuai a hunin kithawi sawmciat ni. Thu le la khat pepeuh theih nop a om leh a nuai aate ah kidongh thei hi.A Ni - November 4 - 7, 2010A Mun - Mission Compound, MyomaTedim Myo, Chin State, Myanmar.Thu Bulphuh: "Pasian' Zat Minam" (Pai.19:5-6; I Pet.2:9)Kizop nading Munte : (1) TBC office. Ma/ 86, Kam Hau Road, MyomaTedim. Ph: 070 - 50039, 50124, 50418.(2) KVBA office, Pinlong 8, Aungzabu St., Kalay Myo. (Ph: 073 -21517).(3) TBC-Y, Seikkantha Lane, Kyautthada Ts. Yangon (Ph: 01-379539).(4) Ciimnuai Christian Fellowship, Hakha Myo.Hakha (Ph:070 -21749; 21402).Kalay Myo ah Cope 98 Celebration Kinei DingCCJ- Kalay Committee-te makaihna tawh Kalay Myo aa Tedim kampau Pawlpite ah November 2, ni in 'Cope 98 Celebration' Pulpit exchange nei ding uhhi. Tua ni in Cope topa-te nupa hangin i hamphatnate leh 2010 ciangin Zomi bupi in kum 100 cin pawipi i khaam khop zihziah nading thute tangko in Pawlpikiim ah kikhop va siim ding uh aa, tuani Sumpi kingahte Kalay Committee ah ki-ap ding cih thu kiza hi.Editor …..Sya Gin Hau PumJoint EditorSya Pum Suan Mung Circulation managers....
Sya Zam Do NangRev. Vungh Suan Mung
Lawmte aw,     Hih Zolai kum 100 Pawi zatzia ding Sia Lian in hong khahkhiat ka muh ciangin lungsim hong lawng mahmah ahih manin ka laibu neihte ka phen samsam hi. Cope tapa in hong piak Cope topa bawl Labu leh laibu ka neihteng ka sim leh bu 14 na pha hi. Cope Topa zat Thuciam Thak bu 1932  pen innah (Shillongah) ka koih pen nangawn ka mitkha in mu dandan hi. Hih laibu ama khutma ngiatte pen 1989 kumin Valley Forge ka pai lai-in a tapa in New Jearsey pan hong khak hi a, Tedim Thukizakna tadensa copy a kepte tawh hong piakhawm hi. Hih Tedim Thukizakna leh E.H. East laibu Burma MSS pen Xerox bawlin Fuller Theological Seminary-ah Library a kep dingin ka pia hi.       Laibu ka etna sung panin 1975 kumin Lamka-ah Zolai Kum 50 cinna Magazine pen ka mu a, maan (photo te) ka etkik ciangin tua hun laia hong makaihte tu-in a tamzaw in hong nusia zo hi. Cope topa laibute sung panin "Handbook of the Chin Language (Siyin Dialect) kici pen ama gelh ka sak leh L.B. Naylor gelhna hi zaw hi. Naylor pen Tedim ah kum 9 Assistant Commissioner semin om ngei a, 1923 kum a gelh, 1925 kumin kikhen hi. Cope topa in Introduction a gelhna-ah hih bangin gelh hi.   " The Siyin is the official dialect of the Tiddim Subdivision. The Siyins are not the most numerous but their language is the best known of any outside its own country. The Siyin, besides being the most progressive man in the Tiddim Subdivision, is also the most widely travelled and he can be found in the most out-of the way places engaged in trade. Thus he is known and his dialect widely understood." ci hi.      Laimai 122 bek hi napi-in kammal sinna, tangthu pawl khat leh vocabulary tamkhop khat kihel hi. Tangthu sungah "Sizangte pien chilna tanghtu," (ama spelling zat dan hi), A kikenna htu, Pawl ni chimnue a, a kingawm ki na htu, Tuentak khua sat mihing nga a suen htu, Doi beak kipatna htu, Lai mangna htu" ci-in thulu bawl hi. The lost writing -Lai mangna htu cih pen hih bangin gelh hi. English tawh kigelh hi a, English version kong gelh zo kei hi.      "Zangpitam a teangte Kawlpi pan a puak savun laibu hkat a ne hi. Tua savun laibu shia ui-ina a ne kong hi. Tachiangina Kawlpi hkua a, a om a naupa, lai hil tu-ina, a upa-ina a sam hi. Tualaitakina Zangpitam hkhua mihingteina Tavak zo nak lo a hto hi. Tua lo lai-a lo hunna-ina tui bung hkat, kawlhtang hkat, tangtil hkat taw lo a hung hi. Kawl pana lai hil tu hong pai, a naupaina a lo hunna tui bung, kawlhtang, tangtil, a muciangina, 'Hibangte zong a vaw hte ahi ciang, lai am "ngawl tu hi, hong teamna a "hi tu zam' a ciinKawl hkhua a a chia suk hi. Tachiangina Zo mihing a lai mang hi." ci-in Naylor in gelh a, hih in Savun laibu i neihna thu na ciamteh hi. Spelling zat dan a kibat nawn loh hangin tua hunlai adingin hoih mahmah cih ding hi zaw hi.       Kum 100 cinna pawi a zang thei dingin Topa'n damna hong pia ciat hen la, nuam takin kizang thei leh cih i thungetna hi ta hen.
GKNang

Pasian cih kammal ei Zo pau sungah:Murlen

Laizom <actsxk@yahoo. com> wrote:
Thu masa: Pasian cih kammal ei Zo pau sungah a zangh khai masa penpen kua hi ding a, bang hang in nakhempeuh te sungpan in a vanglianpen, a hoihpen, a siampen, a gualzo pen, minpua (nei) ding in Pasian cih hong kizat khiatna a hang leh a ki zatcilna (hun) ka theih nop bulpi pen a hi hi. Pawlpi khat leh khat or doctrine kibanglo tuamtuam te debate na phualpi ding in hong luikhia nuam ka hi kei zaw hi.
Ih Zo kam bulpi te kan khiat na mun hi leh cih ka lunggulhna kong gen masa nuam hi. Kei upmawhna te a nuai a bang in hong gen ning:
1. Pa-hsien Sen (China) gam pan: Sen gam ah Tao cih minam om a (a awgin taktak pen ei Zo tawh kibang phial hiam maw), tua te in a pa-hsien cih kam malnei uh hi (ref. Boo Singkhawkhai, Zomi & Culture, 117). Hih pen a vanglian, itna tawh kidim, nakhempeuh te tung ah thunei pa, dawite tawh a kibang lo, a gen nop uh ciang in pa-hsien (Pa-hsien) cih na zangh uh hi. Hih kammal pan in hong kizom tosuak, ih pu leh pa te in a na zoptoh suak uh hi kha mai thei hi.
2. Pu Sella zatdan(1800s) :
Pu Sella (a mah pen Taithul beh sung pan in Pu Sawmmang suan hi a. Dr. Khamgomang, Rev. Khamliankhup te pu a hi hi), in thu a theihngeiloh khatpeuh a kidot ciang in "Kamhatpa" bek in thei in teh ci in dawng thei zel hi ci hi. Kahatpa cih pen a kamtawh nahempeuh piangsakthei, beisakthei, bawlphathei, siasakzothei, cihna ahi hi.
3. Pu Tualgo zatkhiatna:
Pu Tual Go pen Lomzang khua ah a teng mi khat a hi hi. Zomi te laibu sungah Pasian cih kammal leh a ki theihkhiat masak na penpenna Zolai simbu sung ah Neino leh Nantal tangthu (myth) pan hi ding in ka um mawh hi. Hih Neino leh Nantal tangthu a gelhkhia pen Cope topa (first missionary to Zoland) a hi hi. Cope Topa in ih Zomi sung a tangthu theite leh kammal zatzia te a kan theih tawp in kan a, kammal mawkzat ngei lo hi. Hih Nantal tangthu a genkhia pen, Pu Tual Go, Lomzang te hi ci in, Sia Hangdolian, ThD (candidate) in Sept 6, Sunday, a sermon gen na ah hong helkha hi, amah zongh Lomzang te a hi hi. A genna ah, "Zomi te Pasian theih hun pen sawt mahmah ta ding hi, a man in genni ci leng, Abraham, Isaac, Jacob leh Nantal te Pasian cih ding hi" hong ci liang hi.
4. Pu Ginlian genna (ibid, 118):
Nidang lai in, naupang khat a neulai in Sahang in pet liam gawp hi. pasiante thu kikum uh a, tua naupang khoi uh hi. Naupang nu leh pa te in naupang pen vaksak ngeilo hi, naupang pen hong khangcing to ta in, zi hong nei hi. Nikha apa pen gamsung ah sabeng in hong kuan khia a, Sahang in na pang in kamphatna tawh a Sahang thatzo bilbel hi. Tua Sahang pen naupangpa a petngei khat na hi a, tua naupang in a valawnkhak leh tua Sahang natna gu a matung ah tung in, tua naupang zongh a si hi. Hih tangthu ka deihna bulpi in, Neino leh Nantal te tangthu mah bang in pasiante cihkammal kizangh khia hi.
5. Pi Nuamdim:
Pi Nuamdim in pasian or Pasian cih kammal Pu Paucinhau zatma in na zangh ngei khin hi. Pi Nuamdim pen Pu Paucinhau ma in kamsanna na ngah ngei khin hih tuak hi (personal email from Dr. Gin Khan Nang). Sia Nang in Pasian cih kammal a zangh masa te sung ah Pi Nuamdim kihel ding hi cih ummawh hi. Pu Paucinhau kamsan ding pen Pi Nuamdim in na genkhol ngei hih tuak hi. Pi Nuamdim khanlai in Tedim gam ah missionary hong tung nai lo hi. Ahizong in, Mizogam lam ah gospel tawmtawm kigen ta hih tuak hi.
6. Pu Paucinhau kamsanna:
1888-1902 (kum 10) sung cina gim mahmah in a om lai tak in Pu Paucinhau in maang mu hi. Pasian te a kicici pen Pasian khatbek na hi zaw hi cih hong pulak khia hi (ibid., 118). Hih hun pan kipan in Pasian cih kammal ki tam zat to semsem hi. Pasian cih kammal koi pan in hong theikhia hi ding uh hiam cih ih telzo kei hi. Lusei te in Pathian na ci uh a, saklam eimi te in bel Lusei te ah na zatpih uh hi.
7. Khangsimna te pan en leng:
Ih khangsimna tuamtuam te, ka et et ciang in, Zomi te lak ah Gospel thu hong tunma peuhmah in, nau minphuahna ah "Sian" or "Thian" cih ka mukha ngei kei hi. Ahizong in, 1920 kim pawl pan in "Sian" cih min ki zangh pianpian ta in, 1930 kim pawl pan in hong tam ta hi (eg. Cin Sian Thang, 1931).
8. Lusei te khangsimna ah:
Lusei te khangsutna tuamtuam te ih et ciang in "Lal" cih min pen a zat zawh uh na sawt mahmah khinzo hi. Gtn Lalchera, Lalhluna, Lalruma, Lalsailoa 1725-1775 (Vumson, Zo History, 65). Lusei (Mizo) pau Lal cih a khiat na pen, topa or Topa (Lalpa) a hi hi. Hih lal a zatdan uhpen nidang tualgal hun lai a, mi thahat leh mi minthang nama kizangh hi zaw khathei in ka um mawh hi. A hang pen, a min pai dan te pen Pasian tawh kisai lualohi. Tapidaw suah zawh mizo te min phuah dan te pen, Lalbiaksanga, Lalhmingthanga, Lalngilhlova, cih te hi in Pasian or Topa a tap (vawh) takpi uh a hi hi.
9. Khanglui te zatdan:
Sianmang and Ziinmang cihte pen ih khanglui la te ah om kiukiu a, a hizong in tapidaw hong tun khit leh hongtunma a laphuah dan te zongh ki bangkim lo hi. Emotional Expression ding in Ka Pasian, ka Lungzai cih na zangh ngei uh a, tua teh phuisamna ah a hel kha bawng (beh) honkhat zongh om tuak hi. Lungzai pen well-fed ci in Boo Singkhawkhai in gen hi. Lungzai cih tawh kisai pen ka gen ding tam ka thei kei hi.....
Thukhupna:
Leitung ah a suak mi khat peuhpeuh in ama sangin a lianzaw, a hat zaw, a siazaw leh a phazaw, itna neizaw leh gilozaw om hi cih hilhtawm kul lo in ih pianpih sisan tawh ih thei pah hi. Ganhing, Vasa, Singkung, Lopa te zongh a mau omzia tawh kiho theihina nei uh a, tua te khempeuh deihna a nei khat om hi ding hi, tua pen a patna leh a tawpna dong in a nungta den khatbek a om hi, tua pen Pasian a hi hi. Nakhem peuh tawh a kibanglo, hizawngiat, theipen, siampen, vangneipen, mongneilo, hihtheikhin (excluding sin) khatbek om a, tua pen Pasian ci a, min ih vawh pen thuthuk pi a hi hi.
Kuazat masak hi ding hiam cih ih tel zo kei a, a hi zong in, ih biak Pasian pen vangtung leh leitung bawl, nakhempeuh te tung ah thunei Pa a hi ci in ih tel hi. A mah tawh maitang kimu in ih kituah hunciang in a vek in ih thei ding hi.Notice: Na ngaihsutna te hong hawmsawn in, lungdam
Suanzakhup

Zomite gamtatzia:Murlen

1. BEH MIN TENG:Tedim gam ah Beh(nam)tampi ki om in tua te in hih bangteng a hi hi:
Ainam, Akgal, Amei,
Baite, Bawmkhai, Bawmmei, Biangtung, Bochung, Buansing,
Chalkih, Chaltleng, Cherphut, Chongloi, Chongphut, choper,
Daitawng, Darsun,Dongel, Dongul, Dothuk, Dokmut, Duhlian, Dosel,
Gangte, Galhang, Gualnam,Guite, Gunsung,
Halkik, Hatzaw, Haukip, Haulai, Haunam, Hanpa, Hangluah,Hangman, Hangsawk, Hangsing, Hangvungh, Hangzo, Haunung, Hausing,Hautual,Hauhsiing, Hauhthang, Hauzel, Hawlthang, Hawlhang, Hilsia, Hinnung, Huba,
Innpi, Insun,
Kawlak, Kawlni, Kawngte, Khalun, Khaman, Khawlawm, Khaute,Khualum, Khilkik, Khuphil, Khupno, Khupmu, Khupson, Khuptong, Khuangdal,Khuanghau, Khuangthang, Kiikai, Kilte, Kimlai,Kelsing,
Lawng, Lamhau,Lamkhai, Lampho, Langel, Leivang, Lethil, Lenthang, Lianzaw, luahlang,Luhphaw, Luhtaing, Lunkim,Lunmun, Lunkhel, Lahtawng,
Maibung, Malneu,Mangson, Mangtong, Mangvuk, Mangvung, Manlun, Mantuang, Mate, Matmang,Matsing, Minvaak, Mitsum, Mualsun, Malkhai, Mulpi, Munluah, Munsing,Munsong, Munsuang,Munsuan,
Namzo, Naulak, Namthang, Neihgup, Neihsial, Neihluut, Neekgen,Ngaihte, Ngaman, Ngawnte,Ngengu, Nungzawng, Ngotual, Neuzaw,
Pante, Pape,Phaipi, Phan-ai, Phiamphu, Phualte, Phuakhil, Phutlun,
Ralte,
Samte, Sailo,Sate, Sehmang, Sektek, Senchong, Senlun, Senlut, Sawlnitang, Siahliap,Siahtak, Sinte, Singsuan, Singsei, Singvum, Singngul, Sithoih, Sonna,Sonchung, Songlam, Songlun, Songput, Songtut, Sote, Suksak, Suankhup,Suanman, Suantak(tuantak), Suante, suanzong, suahsia, Suumniang, Siamsuang,
Taithul, Taitom, Taptah, Tavai, Tanghau, Tangpua, Tangsan, Tawmbing, Tawtak,Taukon, Teilot, Tekhrang, Tellang, Telngawk, Telsing, Telthang, Telvung,Thanggom, Thangman, Thangnawk, Thangniang, Thamgcar, Thangpum, Thado,Thangthang, Thawnpuang, Thawmte, Thatgui, Thatmun, Thatlang, Tonlu,Tonlun,Tonmang, Tonsing, Tongluai, Tohing, Tomu, Tungdim, Tunglut, Tungnung,Tungte, Tuahnuam, Tuisuam, Thuate,Va-ek,
Vahui, Vangaw, Vangkom, Vanglok,Vaiphei, Valte,Vokmai, Vomlong, Vuileng, Vunglu, Vungthang,
Zahlang, Zamang, Zawngbe,Zawnggil, Zawngkai, Zalut, Zil-om, Zongthang, Zuisang,
cihbang teng ahihi.

2. KIZEP NA TUAMTUAMTanglai-in ipupa te in a zahmawh sel na dingin savun nazang in, puanzaaneilo uh a hih man in meiphual gei ah lum in na om uh hi. Tua hun lai-inlokhawh singpuak lam nasep lo in sabeng in tua sa te bek nek in na nei uhhi. Hunkhat ciangin lokhawh singpuak lamsang ah na hongsem in nektheihkhaici tuamtuam ban ah pat zongciing thei ta uh hi. Tua pat te pen a kang hia, khau in bawl in puan in hongzom uh a, a pum in hongsilh uh hi. Tua puante a hun zui-in numei te in a khutsiam theih zahzah un hongpuah toto uh a,tu hun a I puansilh bangdan in a hoih theithei dingin ki bawl pha toto hi.
Nidang Zongei na kizep dan tuamtuamte lak ah a ki thupi sak mahmah a, hihngeina puan te pat pan in hong bawl khiat uh a hihi. Tua pat te pan in khauhong bawl theih tak uh ciangin tua khau tung pan in puan honggan uh hi. tuahun lai-in pat puan zaa dan khat bek om a, Zomi numei te khutsaim natuamtuam hong theih toh uh ciangin a mel tuamtuam in hong gan uh hi. Zongeina puan te tawh kisai-in
(1)sun a, silh nasep na puan te
(2)kizep na puan te(3)tungnun na puante leh
(4)zan a, silh puan te ci-in khen li ki suah theia,
khen neu khat ah pasal puan leh numei puan ci-in ki khen lai hi.A. Pasal te nasep na puante:Zomi pasalte in sial hong cin theih uha, kipan in puan ki silh pan intualkhau ki hek tawm pat puan kang hi in, a tual dildel a ngawng pan a, khukciang a khuh a hihi. Tua puan pen a khut tawh a khui hi-in a pum in a kikhui a hihi. A puan kilh na pen tual khau ki khuk zangnih tawh ki khih tuahziauziau a hihi. A kang puah hak lua a sa te in mua tui tawh niim in, vomleh kang ki gawm a hih man in puang hilhel hongsuak in nin bang kilang lo inpuah nop tuam ci-in a zang zong pawl khat om hi. hih puantual silh in akawnguh savun leh khautang hual kipeh tawh gak uh a hih man in muan huaimahmah hi a din uh ciangin a ngawng pan a khuk dong khuhsuk in a tut uhciangin a kawngnuai siah a anglam teng a kalkawm uh ah sia khawm ziau inpheituam sungten a ten loh uh hangin a zahmawh a dawk om lo hi. hih puan pentangval no sialcin theih a, kipan a tek a guai dong uh pasal nasep puan ahihi.
B.
Numei te na sep puan:Zomi numei te in nau hong cingtheih a, kipan in "mawngkhak" hongteng uh hi.hih mawngkhak ki ci pen muitung khau nget tawh ciptak in a ki khuk khau zangvive a kawnggak tawh khih in, a khuktung deuh ciang a pha a hihi. A nungamai a kawngkim vel in a dim a ki khai mawngzung tawh a ki bang sipsep ahihi. Hih mawngkhak tengin a tut uh cian gin a nung lam a, kaaiteng a mailam ah sia khawm ziau in a dawk lo ding teng dawk lo hi. a puan ak uh pentualkhau kigan tawm mah hi-in a kawngciang uh pha hi. a ban pum in a ngawngpum a, ki khui hi-in kawl te puan tungsilh (Taihpong) tawh ki bang dek takhi. tua puan ak pen a le nuai dungsdk leh a ban tawn ah a tep kai om sak inzem uh a, a puan kilh na uh pen a ang suk vai leh tak pan khau khuk ki vawhtawh ki zun khih hi. a puanmong tuak ki tuah bikbek a hih man in liangkhai aneih loh uh hangin a ang zong dawk tuan lo hi
C.
Pasal kizep na puan:Pasal te in i tangval ciangin lawm leh gual lak ah ki hel nuam ta i hih manin hoih leh phat ding zong i ut pen hun a hihi. Tua hun lai tak mah in kizepna hoih leh et lawm pen i deih na a om lai tak hun a hih man in " Puanlaisan" pasal te in ki nei hi. hih puan laisan pen heisa paak et the a, kigan a hihi. Hih puan a bul pi-in a kang hi a, a laizang ah asan zeza khatpai-in tua a san zeza tung leh nuai ah a dum, a eng, a naipak cih te tawhzem in et lawm mahmah hi. a mong teng zong zem in heisa pak hoih ki bang hi.hih puan laisan pen tangval ki zem na puan hi a, tua puan a silh uh cianginzi leh ta nei thei ta,tangval ciap the na namkhat a hihi. Tua a hih man inpasal te in "puan laisan" a silh cil ding pen ngak lah buang maizum buangkhat in om uh hi. papi khit ciangin zong kisilh thei veve hi.
D.
Puanmong zem:Hih pen tual puan zaa kang hi-in a mong dawn tuak ah a bawk litliat in aeng, a nai pak, a dum cih bangin zem in kaisak litliat hi a zung (a laizang) ah zong maimu tang leh siallu suan tawh zem thei uh hi. hih pen puanza tangzang in aneih uh hi. tangval papi-in silh thei khawm uh hi.
Numei teki zep na puan: "Khephiau": hih pen puanzaa hi-in a bul pi a kang hi a, avum sitset tawh kiu li nei-in zem uh a, a vom leh a kang kiu li nei-in zem ahih man in gialbilbial in " Puanggial" a ci zong om hi. nopna leh dahna ahkisilh khawm kawikawi a, a hi zongin dah na ah silh pha diak uh hi. nupikhit ciangin zong ki silh veve hi. Niksing: hih niksing pen khau vom lehkhau san tawh ki gan kop in, a zung leh a mong tengah a siam tawp in tangmaitang, maimu, khiangkawi te tawh zem zilzial in vom leh san ki tuah in,zadang dawk milmial a, ki teng nungak leh nupi te in a ten khop zonik sing ahihi.
Kawnggak: Hih pen tanglai zomi numei te in "Nuangtang" ki ci kep tawhki bang a kang silsel nuangtang te tualkhau khuk cip mahmah tawh khil in,kawng kim vel a, ki vial kawnggak muan huai mahmah khat a hihi. Nasem in kivik ngawh ta leh laam in tawn in om ta leh a nik ten lai uh mawk kiat nemnumcih om lo in mi ki cian a hih na uh ki lang mahmah uh hi. Pasal te tungnungna puan: Hih pen tangciing ki ci-in a san zeza khat a hihi. A lak ah kangneu cikcik tawh ki zem hi. pasal khat in sahang man in a khim zawh leh tuasahang a khim sungin silh in, tua lo saai a om ciangin silh hi. sahang amatloh hangin zong gal hiam sa khat peuhpeuh hiam a aih leh a tangsuah nitak insilh in tangciing silh sa akgia sawn kai tot sa, muhkha sik, vaphualmul,utong mei leh tuk pak hoih nono tawh tang suak khia viauviau in phit lehdak, khuang leh zam tawh a tawn laitak in hih tangciing silh uh hi. a that amat leh a go a lup zo te bek in silh thei a hih man in tangciing puan a silhzo pasal te pasal taktak in ki ngaih sun uh hi. la in zong hihbangin na gen uh hi.
(26)A that a thang ta zawm e, a ai a thang ta zawm e.
(27)A that in zu leh sa lawh e, a ai lawi bang thang ta zawm e. ci-intangciingsilhzote tung tuan na in la na phuak uh hi. tua ciangin gal man oma, a mual suah ciangin, a aih ciangin leh gal mual a bawl uh ciangin zongsilh uh hi. a that, a man, a ai a tong te a sih uh ciangin laang ki khen a,laangtungah si luang ki tu sak in, tua siluang pen tua siluang pen tangciingtawh khuh uh hi. a dam lai a, a gawh a lup, a ton a aih, a thah a mat zui-insi luang ki laam a, sa ki nawl ngekngek uh hi. a tom in gen leng tangciingpen a that amn, a ai a tong, a go a lup te bek in silh thei in pasal te tungtuangna puan thu pi mahmah khat a hihi.Numeite tungnunna puan: Khangthak zomi te in a mel zui-in puan dum i ci hi.Tanglai-in hih puandum pen nupa kop a, dam in, gal leh sa a aih khit the atong zo lai te bek in a silh thei a hih man in i taang zopau taktak in"tongnok" ki ci a, puandum ki ci lo hi. A tong te bek ii, silh theih puan ahih man in i sanggam laizo (Falam) zomi ta bangin "conpuan" a hih kei leh"Congnak" ci uh hi. A puan mel pen adum, a naipak, tawh kigan in sumtan,siallu suan, tangmai mu tawh zeem in maimu kha uh a, a dum leh a eng tawhkilawm mahmah hi. Numei te in puandum silh uh a, pasal in tangciing a hihkei leh puan laisan hong vat zilzel tak uh ciangin gamlak vasa thangho lehliando bangin et lawm mahmah hi. Puanmong vom: hih puanmong vom pen Puanzapi a kang hi-in a mong teng mua tui tawh zem a, a ki vat papi puan a hihi.Hih puanmong vom pen lokhawh hat a, mimza tangza kum ki zom in a lak uhciang a, taang ai-in gawh leh lup teng khit na a hi sialkop go a, a tong zotebek in a silh theih puan mong vom a hihi. Nink vom: tual khau pen muatuitawh niim in vom sak uh a, a mong leh a zung tuak ah maimu kha in, tangmaitang tawh khiangkawi tawh zem in asan, a eng, tawh ki lawm khawm mahmah hi.Tua khit ciangin a zung khut khui ngiatngiat in a zawh the a mongtep pen heitang hiam mahmah tawh tangtak in tan uh a, a ten uh niikvom a hihi. A khukuh a khuh kha lo deuh in teng uh a, a nunglam pan bangin en leng zadang ngoki mu huakhuak se hi.
E. Zansilh puante:
Zansilh puante numei leh pasal kikhen lua tuan lo hi. Gat tawm puanzapi,"Puanbupi" leh puan kop a hihi. Puanza pi pen zan a, silh ding a, kigantuam ngiat hi a, unau nih leh thum in zawn theih ding a, ki gan a hihipuankop pen puanzapi mah bang a, kigan hi-in a lum ding deih na tawh cipsaklo in palh phihphiah in kigan a, a khauzang nih the kopkhat ta a, kigan ahih man in "puankop" ki ci pah hi. Puan kop pen delpah dingin leh silh dingin kizang kawikawi thei hi. "Puanbu pi" pen muitung khau tawh ciptak inkikhek patkhau to mahmah pen siam in bang in, patkap sa sinsen a tawntawn inbawl in, ciipsim pian in tua pat a bawl khit uh caingin, tua pat tawn bekbeka gat uh puanbu pi a hihi. Pat zong tampi bei-in, khau lah muitung khausinsen a kibang a hih man in a gat zong haksa mahmah a hih man in mokhakpuanbu a ken zo te ki thupi sim mahmah hi. Puanbu pi leh sialpi khat a kibilkhek hun zong om ngei hi.F. Pasal lutung zep na:Pasal te a ommawk uh ciangin a sam uh tuktum uh hi. Zomi khempeuh in, tuk kitum in, a hih hangin ciimnuai pan a, a inn tuan teng pau ki thei ham ki theizomi te in a dek ah tum in, zomi dang falam, haka te in a luzang ah tum in,mindat, kanpalet leh matupi te in a tal ah tum uh hi. Hih in ciimnuai zomite leh zomi dang te i ki khen tel theih na khat a hihi. Deklam a, tuktumteng i pau zong ki thei-in i dan (Culture) zong ki bang pha diak hi. A hihzongin pasal te gamsung avak uh ciangin dial khimsa in kuankhia uh hi.Dialpak(Saiha dial)leh tongkua dial ci-in nam nih nei uh hi. Tongkua dialpen a pek lam gol in a dung tongkua takpi pha ahih manin mikim in nei zo lohi. Tongkua dial pen gamsungah zan a taam uh leh zan puan in nei-in silh pahuh a, sun in khim uh hi. Numei te samkhau: Numei te in a sam uh thum in phekuh hi. A dek ah khat, a vei lam ah khat, a tak lam ah khat cih bangin pheklitlet uh hi. Tua sam phek pen "samkhau" ci-in mua tui tawh a nimuh khaukhuk zang gol simsim a dawn ah pak in bawksak lingleng hi hihsam khaupen tam man a hih loh hang in,tupna, ngimna, khatpauh a neih uh a gennop uhciangin, "Samkhau phel liang in ka ki top uh hi" ci-in gen the na in ki zanghi samkhau phel liang a, a han ciam na uh pen han ciam tawp na hi ta a, akuhkal na uh a lak na thu genteh na khat a hihi.
3. ZOGAM AA OM SINGKUNG, PAAK LEH SUANG TE
Zogam mualsang dawn ah singkung tuamtuam, pak tuamtuam te leh suang namtuamtuam te hang in et lawm mahmah a, Zomi te in zong tua te tung tawn innisim i nun tak na-ah kizang den a hih man in et lawm tektek hi. Zogam ahtanglai pek pan in i pu i pa te in a min thang leh a to dingin inn lam na-aha zat mahmah sing te leh van dang tuamtuam te in ciingsing, limsing, sesing,hualsing, teising, taksing, dolsing, gamsai, gua, bi leh suangpek te a hihi.Tua te pen zogam sung a, om te lak ah inn lam na ding in i zat mahmah te ahihi. Singkung tuamtuam te tungpan in zong paknam tuamtuam te pak kawikawiin I zogam etlawm sak mahmah hi. Tua pak te lak pan in heisa pak, luailengpak, laidum pak, leh palpi pak nam tam pi te, i zogam singkung te tungah pozeizai kawikawi hi tua bek tham loh in ngeisok pak (A San leh a Kang ) ,phuitong pak, vau pak, ngaingaw pak, phihtu pak, cih te a, ki pan paknamtuamtuam pak a hih man in zogam et lawm sak mahmah hi. Tua bek thamloh in i ten na inn kiim tengah zong pak i nei a, tanglai pek a, i pi i nute in a thupi diak in a na ngaihsut uh Zozam pak, Lengtonghoih pak leh Aipak cih te a hihi. Tanglai in i pu i pa te in zogam sunga, piang na te tawhinn zem na ding a hi zongin inn lam na ding a hi zongin zogam sung a, om nate bek mah na zang uh a, et lawm sak mahmah uh hi. Zogam sung a, piangsuangte zong inn tung khuh na dingin na zang uh a, zogam mun tuamtuam ahsuangpek lak na om kawikawi hi.
Tua suangte lak pan in a min thangpen insuangsan hi a, tedim khawk (Myone) gamngai khua leh tonzang khawk (Myone)salzang khua te ah suangsan ki ngah hi. Zogam sungah nidang lai -in suangsantawh inn ki lam a hih man in Zogam et lawm mahmah hi. Tulai tak a, Yangonkhuapi a, "Pyithu hlutdaw" Innpi a tung khuh na pen Gamngai suangsan pektawh a ki khuh a hihi. Suangvom zong zogam ah piang in inn lam na, laisuang,laisuangkung leh suangpah ding in ki zang hi. Tedim khawk (Myone) limkhaikhua leh teklui khua cih te ah ki ngah kawikawi thei hi. Tuhun ciangin mipilte in gullu mual ah zong suangman pha tampi om hi ci uh hi. Tua a hih man inzogam a, a piang na te man pha in et lawm a, zomi te in i zat siam ding kisam mahmah hi. Zogam a et lawm sak singkung, pak leh suang te a, ki pan nate khem peuh khangthak te in i kepsiam kul ta hi.
4. ZOMI TE' NEIH KI MAWL NA TE
Zomi te' ten na mualtung gam hi-in nisim nun tak na-ah ut leng ut ta keileng, pai suk pai toh ding a kul na vive a hihi. Nisim in cidam na dinginlam a siau den pha diak te i hi a, tuabang a, khua lum na'ng leh khaw ulsuah na'ng in pumpi a tangsak den minam te i hihi. Zomi te in ki mawl natuamtuam ki nei-in pumpi tha tanghat na zangin kimawl na, ciimphawng dinga,ciim thawi na, gualnop na ding a ki mawl na, lungsim leh khuk zat a ki mawlna, khut leh khe khut me khe-me zang a ki mawl na, cih te a, ki pan pumpitha tang lungsim leh khuk man lang a, tha hat ding ki mawl na tuamtuam tampi i nei hi. Tua ki mawl na tuamtuam te lak ah, pawl khat a nuai a, bang ahihi.
(1) Thahat ki dem na: sialki ling leh hi a, tangval te thahat ki dem na ahihi.
(2) Kibuan: kibuan zia a tuamtuam a om hangin ei zomi te in i lenuai ah khutpaai- a kipom tinten in, kipei tuk a, kibuan a hihi.
(3) Sial khau kisut: thatang hat ki dem na hi a, khat leh khat a hi zongin,mihon in a hi zongin kisut thei hi.
(4) Sukpum thaltawh: pasal te kimawl na mah hi-in mimal khat ta-a, ki dem naa hihi. Singzawl a ki khung khat tungah kahto in tuah zawh ding kidem na ahihi.
(5) Zuhei suktun: mikhat in suk len in, a dangmi pa in, suklen pa liangkopan in suk-zui-in sukpai kidem na hihi.
(6) Muitum: thau twh a hi zongin thal tawh a hi zongin gawsai lung tawh a hizongin muilim ki dem na khat a hi a, gam la pi pan muitum (target) khatnei-in a muilim pen kidem na a hihi.
(7) Singlam ki neih: singlam khat in khuk in, khat in tua singlam a khuk alaam kim lai, singlam mah tawh kap tuk a, muilim ki dem na nam khat a hihi.
(8) Suangthai: suangthai ki neih zia tuamtuam om in a hon a, lawn in mat kika hi zongin, khatkhat a, mat ki neih a hi zongin, a tuamtuam om hi. Khutsiamleh khut manlang kidem na nam khat a hihi. Khatmat, nihmat, thum mat,cihbangin a tuamtuam in kineih thei hi. Thaipi kici pen khutleh, Aikeng,nuaibet, bakzut,cihbangin matzia a tuamtuam in ki neih a hihi.
(9) Ling: ling kineih zia a tuamtuam om in, hih in ki neih zia nam khat ahihi. Melai a kap, tanghiat (talpot) suihsiam,khepi kaa, veita, siakmit,tangai (ngalciim) khuttuah, siak leh ek, tawbet, vitpi, nungle kap, zangdeu,mitdel, dekbawi hih te a banban in ki neih toto in a zo ma sasa a zo a hihi.(10) Peklum: lei khuk sung khat ah sailung tang tuk sak ding leh, lawm tesai lung tang khak ding ki dem na hi a, khutme muilim ki dem na nam khat ahihi.
(11) Ciangsat : Buhtei tawh ki bang ciangpek khat tawh a langnih a, zumciangtang, sattuan in vat a, a tangzum sua na tawh the in, a tam ngah kidemna khat a hihi.
(12) Bukteh: Na khat peuhpeuh ki liah sak in, buksiam ki dem na hi a, a zoleh a lel cih om tuan lo in, cim dong buk siam kidem na khat a hihi.
(13) Sah kineih: Numei pasal ki mawl thei tuak hi. Pawl nih in ki delngeingai-in sukkhak lawnkhak ki sawm hi. A sukkhak masak peuhpeuh a si-in kisim in, kimawl na pan in khawl pot kul hi. A langte a kim in a lawngkhakciang in a zo a hihi.
(14) Aiba: Numei pasal kimawl theih nam mah a hihi. Pawl nih te gel alangtuak in ki lawng khak ki sawm uh a, ki lawng kha khat a om leh aibakici-in a man zong adang khat a lawng khak na dingin han ciam hi. Tuabang inaibat ki thukthuk na tawh hun bei hun nei lo in a kimawl teng a ut tan veiki mawl in a cimtak uh ciangin khawl uh hi.
(15) Sialtal tanek ki neih: Numei pasal kimawl kim thei hi. Mi hon khat khutki len in, a bem in ki uum liiliai- a, tua te lai zangah mikhat a hih keileh pawl khat om sak in uum cih uh hi. Tua ki uum cih na sungah aom te in, apua lam ah a tai khiat zawh na dingin hanciam a, kimawl na nam khat a hihi.
(16) Mine mita: Numei pasal cih om tuan lo in ki mawl kim thei hi. Mikhatmakai-in a nungah mi tampi tak in, liangko pan a hi zongin, kawngpan a hizongin ki len in gual khat in kigual deudeu uh hi. A pua lam pan in mi khatin tua a ki gual tesungpan in khat peuh mah a mat khak na dingin han ciam in, a ma kai pa in anung a, a mi te a kimat khak loh na dingin hung /dal in ki mawl nanam khat ahihi.
(17) Maimit khimzing: Numei pasal kikhen lo in a ki mawl thei nam ahihi. Mikhat peuh a mit aki tuam khit ciangin, a dang tengin uum cih uh a, tua mitki tuam pen in a uum te khat peuhpeuh suk khak sawm a, ki mawl na a hihi. Asuk khakpeuhpeuh a ma mun ah lut in, a mit ki tuam sak leuleu a, ki mawl na ki zomto zel hi.
(18) Sapi umtuah: Soklek ki tun lim tawh ki bangin lailam ki paih peh in kigit a, tua zui-in ki mawlna nam khat a hihi. A mel ki bang lo vaimim tang,betang, suangtang ahi zongin, tang 16 tuak tawh ki pan in, ama' aa a tuk nading mun a om ciangin kantan na tawh ne in kawm hei hi a bei masa te a lelahi hi.
(19) Mittaw gallu suan : Hihpen pasal te kimawlna nam hi a, khak nasep a hihkei leh thuciap tehna tawh kisai kimawlna namkhat ahi hi. Kimawl' patnadingin tuallai zangah hiang li a nei sing kungmkhat kiphut hi. Tua singhiangli te in khat ciangin hiangmeng thum nei uh a, a dawn ah hiangmeng thum mahnei to sawn lai hi. Tua hih man in tua singkungin hiang a ki ci pongpongsawm leh nga nei singkung a bul mun pen " bulah" singkung a phungpi ii adawn mun pen "kau ah" cihbang in min tuamtuam ki vawh hi. Peklum tang 15 atawi mi khat in singkung gei pan in "sia ningmaw" ci kawm in "bul ah" a hizongin " thum ah" a hi zongin a lawh ciangin a dang khat in et loh sa mah in"siaou" cih a hi zongin "sia" a hi zongin hoih a sak bangbang in dawng hi.Tua bangin pek lum tang 15 a vekpi-in singhiang mun 15 ah a tun kim donginki mawl hi.
(20) Seng: A pang pawl khat om in, a lut pawl khat om hi. A pang te in a lutte a ciangtan na huang sungah a lawn khak leh a si a hihi.
(21) Tawnna tek: Hih zong khuk na sep lungsim ciapteh na nam khat hi a,pasal te ki mawl zaw diak hi. Sual tungah mun 16 ciamteh in pyramid nih,khat a tungah, khat a bungbu lam in kisuai hi. A niam pen mun, a veilampanga, om tengpen "tek" ci-in minvawh a, a dang khempeuh pen "tawnna" kicihi. Mikhat pen gating 15 tawikawm in tua pyramid limgei ah a ki gingsa in omhi. A dang khat in "tek tawnna tek, tawnna tawnna tek, tawnna tawnna tek,tawnnatawnnatek tawnnatawnna tek, tawnna tek, twanna tek tek" a cih ciangintua tawh ki tuak in gating teng a hun lap in ki koih hi. Khat vei zong khiallo in gating teng a koih theih ciangin kimawl na ki zo pan hi.
(22) Ciangthai: Munpiah ciang te, tawng tantan in tan tiltel in mal za (100)bang a tawm pen ki zang hi. Tua mal zakhat teng tungin, a vekpi in tha khatthu in ki puk sak hi. Tua a ki puksak teng mal khatkhat in tawm kik inkimawl nanam khat a hihi. Tua mal khatkhat in I tawp na-ah a dang te tawhkisu kha in a tat leh "si" ki ci-in tawm thei nawn lo hi. Tua bangin abanban in in pai-in tam a ngah pen te a zo a hihi.
(23) Keleng lek : Khuk ki mawl na nam hi a, pasal te mah kilim mawl pen hi.Sualtungah mun 10 bang ciam the in thum vei ki peh diudeu dan in kasuai hi.Mikhat in mun ciap the pha zah tawh kizui-in peklum tang akhut ah koih hi. Akam pan in " kei, keleng keleng kek, keleng keleng kek, keleng keleng kek" acih kawm in laleng lim te et loh sa in peklum tang teng a kim in gual hi.Hih pen a baih lam mahmah ki mawl na nam khat a hihi. Hih a tung a, i gen kimawl na teng pen zomi ngeina ki mawlna tuamtuam te a hihi. Hih ki mawlna tepen a mangthan loh na dingin zomi te mah in i kep cingh ding a hihi.
5. ZOMI MIN LEH A KHIATNA:Atung ahKhanglui lai aa, i pu i pa.te minphuah zia leh a khiatna a nuaiabang ahi hi.
(1) Ai Gal-Aih, sa-aih, Aih na a tuamtuamte
(2) Al Zeel kawikawi, tuak kawikawi
(3) Am Iplah, khialah cih bangte a hihi.(Am cin thang za go cihbang in(pasal lam))
(4) Awi Nau awi bang a awi, lungzuan lawh, cing za awi cih bangin(numei lam)
(5) Awn Lampi awn, a pai na ding hon sak, kham za awn cih bangin (pasal lam)
(6) Ban Gual baan, khan gual tawh ki kim
(7) Biak/bia Mai-etna, maivil na, zahtak na, kihtak na lah na, pau biak liancih bangin
(8) Ciang Ki ciang, ki khol, ki cing,ciang khaw niang cihbangin (numei lam)
(9) Cin/cing A neih leh a lam ki cing, cihbang hi-in cin pen pasal min,cingpen numei min hizaw deuh hi.
(10) Cingh Itna, dikna, siamna, nekngaih na
(11) Dah Dahna kah na hi a,dahpa, ciin dahvung cih bangin numei pasal ah kopleh kai in ki zang thei
(12) Dai Gam dai,hih nawn lo
(13) Dal Kidal na, ki ma dal na, maikhak na cih bang hi.
(14) Dawl A sia a pha dawl (thuak)
(15) Deih Na khat peuhpeuh deih, nei nuam, ngahnuam, cih na hi a, numeipasal ah kop leh kai in ki zang thei
(16) Dem Kidem na
(17) Deng Zawh na, nuainen na
(18) Diah Kidiah, nopna/ dahna ah ki diah
(19) Dim Huahna, pilna, deihna, kidim na, beelsungah tui dim, numei min hizaw deuh
(20) Do Gal do, thuak na tuamtuam do kha, phukha
(21) Don A gal pan in et, naucing, kem numei min hi zaw deuh hi.
(22) Dong Thudong,banghiam cih theinuam a-dong pasal min hi zawh deuh hi.
(23) El Kihuat na,ki muhdah na,(24) En/Eng En na, deih gawh na, En pen numei pasal min in kizang thei a,Engpen pasal min in kitam zat zaw hi.
(25) Gam Inn mun, logam(26) Gen Thu leh la gen, vai hawmna cih bang hi-in pasal lam ah ki zang zawdeuh hi.(27) Giak Teengden, zan giak(28) Gin Lamen, ginna, muan leh suan, cih na hi-in pasal min hizaw deuh hi.(29) Ging Ging den, (gam lum), gingta (lamen)(30) Go/gawh Gawh leh lup, tungnung na(31) Goih Naugoih na, thaman, guaihna hi a, numei min hi zaw deuh hi.(32) Hang Hangsan, meidawi lo, lua thei lo, cihna hi a, pasal min hi zawdeuh hi.(33) Hat Thahat, ngalhat na, sepna bawlna a zozo diak te(34) Hau Neih leh lam ki cing in hau, nopsa in lung hi mawh na nei lo(35) Heh Lungdam lo a hih na, mi khat peuh in heh sak(36) Hen Kolbulh khua khih, nat leh sat in hong hen, pasal min lam hi zawdeuh(37) Hil Ko, thu va ko, vagen theisak, kihil na(38) Ho Ki-it ki ngaihna, ki thu tuahna(39) Hon/Hong Hongkhia, hon khia,hongzuan, hongbeel(40) Huai U leh nau huaina, lawm lehgual huaina, thukhual na numei min hizaw deuh(41) Huat Kilem lo ki huatna, kithu tuah theih loh na pasal min hi zawdeuh(42) Hum Saang, dim, kicing(43) It Itna, deihsak na(44) Kaang Meikaang(45) Kai Pawlkai gualkai, saliang tangseu kai pasal min hizaw deuh hi(46) Kam Kampha, duaipai,(47) Kan' A val a kan' zaw in(48) Kang Ngo ( a mai ngo)(49) Kang' Tawpta, heuta,beita(50) Kaap Galmat samat hat, pasal min hi zaw diak hi(51) Khaat Hang, kitawi,guazo pasal min hi zaw deuh(52) Khai Muan leh suan deuh, ki khai diak, kidawk diak pasal min(53) Kham Kikham a mai ah, a mai ah dal, sikman pha kham leh ngun(54) Khan Nuntak na hun, khan lai hun, numei pasal in kop leh kai in ki zangthei hi(55) Khat A dang omlo, hihbek, khat bek-pasal min(56) Lal Min thang na, kisak theih na, kithupi sakna(57) Lam Neih leh lam inn leh lo sum leh paii nei zo lam zo(58) Lang Sahang lang,sikha lang, a ma vangneih na ki thei/ ki zel(59) Langh Kilangh, ki liahlo ki thei(60) Lawh Lawhna, phawkna, ngah na ki cing(61) Leel Thugen na, ngaihsut na(62) Let' Cingval, dim let, khengval(63) Leen Kizom, kimat na, kikawm na(64) Liah Liahzo, hu zo(65) Lian Liatna, gol na, thupit na, vang liat na(66) Ling Lua na, dah na, linglawng(67) Lo Hilo, kibanglo(68) Luah Pi leh pu nuleh pa gamh luah na ngah na(69) Luai To kai, thum, beel(70) Luan Ki cin na, ki-et kivil na, thu ki piak na(71) Lun Huah na phat na ki cing(72) Lut Thum,tum, bia thoih, maivil(73) Man Tawldam na, manna, vangneih na, numei min(74) Mang Vangneih na, tawldam na, manna, pasal numei in ki zang kim thei(75) Muan/Muang Suan na, muan na, tun na, belh na(76) Mun Omna mun leh gam(77) Mung A phungpi, a mun pi, a phual pi(78) Nang Do in nang kenkan, dahna thuakna(79) Nawn Hihkik, bawlkik(80) Neek A lawm agual neek zo, gualzo(81) Nek Naih, deihna(82) Nei/Neih Neih leh lam, neihsa lam sa gen na(83) Nem Lungkim sak, lungnuam sak, hehnem thei, lungduai na(84) Neng Simmawh, zawhtawh bawl, nengcip suk(85) Ngai/Ngaih Itna ngaih na, phawkna, lungvei na(86) Ngak A sia a pha theih na dingin ngak na(87) Ngam Hihngam na, sep ngam na, bawlngam na, hangsan na(88) Ngeek Neusuah, naupanglai(89) Ngil Mangngil, phawknawn lo, thei kha nawnlo(90) Ngin Kiging, muan leh suan(91) Ngul/Ngulh Lunggulh na, phawkna, lamet na(92) Nial Deihlo, hoih salo, deihlo in pia kik(93) Nian/Niang Gilvah, lai vah in kham in lua,(94) Niang' Hi ningniang ngaih ban na,(95) Ning Zuih na lam ah ki cing(96) No Itna ngaih na, pahtawi na, nel ho na(97) Nok Kitok nok gawp, nawngkai lua, buaihuai lua(98) Nuam Lungkim, lungdam, nuamsa(99) Oih Awi, naupaai cih bang hi(100) Pam' Pam-maih sak na, ip lah na(101) Pau Pauna, hawm na, gen na, vaihawm na(102) Pha Hoihna, phatna, thupha, diksak na, pha, ban tung zo(103) Phung Phutna, liatna, bulpi(104) Phut Khuamphut, kipan kiphut(105) Pian/Piang A omlo pan in a piang kha, piankhiatna(106) Pum Cikhat sakhat bang in ki pum khat(107) San/Sang Niamlo in sang, dem hak, tuhak, na khat peuhpeuh ah san na(108) Sawm Tupna ngimna sawmna(109) Seel Im, pulak lo, liah, kem(110) Sial Lungsim sungah ngaihsut na, gelna lungsialna(111) Siam Dikna, siamna, thupha ngahna(112) Sian Pasian tawh kisai siangtho na(113) Sing Khangual batna, san zawkna, siamzawkna(114) Soi/ Son Genna, sutna, lelhna, pukna(115) Song Muang, belhna(116) Suah Suahkhia, lakhia, mualsuah zo(117) Suak Piankhia na, suahkhia na(118) Suan Muan leh suan, tha muan na, belh na(119) Suang Tunglam ah ki suangto, tungnun na min leh vangneih na(120) Sum Vangneih na(121) Sut Kihut na, ki phel na, kihot na gen na hawm na(122) Taan Ngahkha lo(123) Taang Pasal(124) Tan Tanzah, ngahzah(125) Tawi Kipah twain, ki-it na ki tawisan na(126) Teel Deihzawk, itzawk a teel(127) Tel Kitheih na ki phawk na ki tel(128) Thah/That Galmat samat(129) Than/Thang Minthan na, kicin na, vangneih na(130) Thawn/Thawng Kithawn, kizel, thuhoih thu hoih lo hang inmipi lak ahmin thanna(131) Theu Hi nawn lo, tawp ta, dai, bei kuan.(132) Thiau Heh na dah na a tuam tuam ki lawi.(133) Thual/Thuam Hi kik kik, gim kik, tawl kik, beh lap kik.(134) Tual Pian na lamh ah kiat na mun, suah na mun.(135) Tuan Asim a mal sak le khang ah tuan, zin khiat hat na, tuan vaina,tung tuan na.(136) Tuang Gual tung tuan na, tung nun na, nei zaw, pil zaw, hat zaw.(137) Tul Tul khat(1,000), tam pi.(138) Tunh Gal leh sa, neih na lam tun zo.(139) Tung Tung nun na, hat zawk na, hauh zawk na.(140) Uap Ki -uap na.(141) Uk Uk zawh na, tung nun na.(142) Vaai Gen theih na, vut leh vai.(143) Vaan Thu khual na, thu vaan.(144) Vai Vai hawm na(145) Vei Gim na, tawl na, thuak na.(146) Vei Et na, muh na.(147) Vial Hi kawi kawi, tuak kawi kawi.(148) Vum/Vung Dim, ki cing, tam (nop na).(149) Vungh Vang liat na, min leh za liat na.(150) Za Amal tam cih na, ki cing, zakhat.(151) Zam Kizel-a zaam kawi kawi, mi tawh ki pawl thei kawi kawi.(152) Zel/Zeel Ki zel zo, ki hel zo.(153) Zen Lung zin na, khua zing khua vak.(154) Zo Zawl na, gawl bawl khin zo.(155) Zom Ki zom, ki zui, ki mat.(156) Zuan Lung zuan khua ngaih na, va zuan va neh.(157) Zui Asul zui, anung zui.zokhup laiatTHUCIN THUTANG CIAPTEH NAPu Mang Tung Nung Speech tawh kisai kupna na neih thupi sa mahmah ing.Tuhunin Free and Fair Election om leh zong mipi in makai ding ahun lehkhuahun zui in Zomi te a ding ahoih pen mah telkhia veve dingin ka um hi.1990 general election ah Zomi avekin 17, MP dingin mipi in tel khia hi. ChinState pan 13 , State pualam pan 4 ahi uh hi.Tuma Kum 40 laiin Tonzang zong Tedim uksung hi in Tedimgam ahihi. Tuagamsungah constitution 3 omin 1990 electionin ZNC pan 2, NLD pan 1 mipi intelkhia uh hi.1.Pu Cin Sian Thang.LL.B Tedim I, (President, ZNC )2.Pu Thang Lian Pau M.Sc Tonzang (General Secy, ZNC )3.Pu Ngin Thang ,LL.B, Tedim II, (NLD)Atungate Mipi Palai-MP dingin kiteelkhia hi.Tuni in hih MP 3 te dinmun enleng 1.Pu Cin Sian Thang-- Member CRPP2.Pu Thang Lian Pau --President ZRO3.Pu Ngin Thang ---NLD representative to SPDC's National Convention.Cih bang teng hi. Tua ahih manin Tedim mipite in Constituent AssemblyElection 1947, Gen.Election 1956, 1960 , Multiparty Election 1990 teahizongin Ahun leh Amun zui in Makai ding nana teel Hoih den uh cih ki langhi.1990 kum a Zomi MP 17 teng i Tuni dinmun leh asepte uh en leng Tedimgam pana MP te mipi in teel khial het lo cih kagen setset ngam hi.UNION level, ZOMILevel abang kim peuh ah apoimawh dante uh ih mu thei ciat hi.CNO leh ZNC te Policy pen Panglong Treaty siksan Genuine Federal Union bawlkhiat ding ahihi.Tua ahih manin Tedim mipi in akhang akhangin Equality and Self-determinationkideih tawntungin tua deihna paipih ding palai "teel nuam den uh hi, teeldenuh hi" ka ci nuam hi.Hih ka cih ciangin CNO, ZNC Party mi kahih man hi lo hi.CNO pen kapiang main bei khin in ZNC kiphuh lai in Tan 10 hipanin Bang Party member khat zonghilo bek tham loin ZNC Pu Cin Sian Thang kidem pih Pu Pau Do Nang, Chief ofChin State NUP, Ex Secy BSPP Chin State, pen ka Papi hilai hi.ZokhupKhup khan thangKei thei na-ah hih kitel lai-in Tedim gamsungah party tuamtuam panin, a nuaia mi 4 in mee kuanglui hi. Ih gam makai ding mipi telna ahihi.1. Pu Mang Tung Nung (Kawllai tan 4)2. Pu A. Lum Pum B.A (Hon)3. Pu S.T Hau Go M.A,M.R.E4. Pu Dr. R. Vungh Swan M.B.,B.S.Leitung pilna sang nei vive mi 3 tawh Pu Mang Tung Nung ki dem a, aman' azawh lamdang kasa hi. Bang hang aitam? Tu hunin tuabang free and fairelection hong om kikleh mipi in abangci mi iitel tam? Mipi-in tubang iikikupkholh ding kisam sa ing. No e kisam nasa maw?Khup Khan ThangNorman, OK U.S.A.The Panglong AgreementTHE PANGLONG AGREEMENT, 1947A conference having been held at Panglong, attended by certain Members ofthe Executive Council of the Governor of Burma, all Saohpas andrepresentative of the Shan States, the Kachin Hills and the Chin Hills:The Members of the conference, believing that freedom will be more speedilyachieved by the Shans, the Kachins and the Chins by their immediateco-operation with the Interim Burmese Government:A Representative of the Hill Peoples, selected by the Governor on therecommendation of representatives of the Supreme Council of the United HillPeoples (SCOUHP), shall be appointed a Counsellor for Frontier Areas shallbe given executive authority by similar means.The said Counsellor shall also be appointed a Member of the Governor'sExecutive Council, without portfolio, and the subject of Frontier Areasbrought within the purview of the Executive Council by ConstitutionalConvention as in the case of Defence and External Affairs. The Counsellorfor Frontier Areas shall be given executive authority by similar means.The said Counsellor shall be assisted by two Deputy Counsellors representingraces of which he is not a member. While the two Deputy Counsellors shoulddeal in the first instance with the affairs of their respective areas andthe Counsellor with all the remaining parts of the Frontier Areas, theyshould by Constitutional Convention act on the principle of jointresponsibility.While the Counsellor, in his capacity of Member of the Executive Council,will be the only representative of the Frontier Areas on the Council, theDeputy Counsellors shall be entitled to attend meetings of the Council whensubjects pertaining to the Frontier Areas are discussed.Though the Governor's Executive Council will be augmented as agreed above,it will not operate in respect of the Frontier Areas in any manner whichwould deprive any portion of those Areas of the autonomy which it now enjoysin internal administration. Full autonomy in internal administration for theFrontier Areas is accepted in principle.Though the question of demarcating and establishing a separated Kachin Statewithin a Unified Burma is one which must be relegated for decision by theConstituent Assembly, it is agreed that such a State is desirable. As afirst step towards this end, the Counsellor for Frontier Areas and theDeputy Counsellors shall be consulted in the administration of such areas inthe Myitkyina and the Bhamo Districts as are Part II Scheduled Areas underthe Government of Burma Act of 1935.Citizens of the Frontier Areas shall enjoy rights and privileges which areregarded as fundamental in democratic countries.The arrangements accepted in this Agreement are without prejudice to thefinancial autonomy now vested in the Federated Shan States.The arrangements accepted in this Agreement are without prejudice to thefinancial assistance which the Kachin Hills and the Union Hills are entitledto receive from the revenues of Burma, and the Exeutive Council will examinewith the Frontier Areas Counsellor and Deputy Counsellors the feasibility ofadopting for the Kachin Hills and the Chin Hills financial arrangementsimilar to those between Burma and the Federated Shan States.Shan Committee. ------ Kachin Committee.-- ---- Burmese Government.(Signed) Saohpalong of Tawngpeng State. (Signed) (Sinwa Naw, Myitkyina)(Signed) (Aung San) (Signed) Saohpalong of Yawnghwe State. (Signed) (ZauRip, Myitkyina) (Signed) Saohpalong of North Hsenwi State. (Signed) (DinraTang, Myitkyina) (Signed) Saohpalong of Laihka State. (Signed) (Zau La,Bhamo) (Signed) Saohpalong of Mong Pawn State. (Signed) (Zau Lawn, Bhamo)(Signed) Saohpalong of Hsamonghkam State. (Signed) (Labang Grong, Bhamo)(Signed) Representative of Hsahtung Saohpalong. (Hkun Pung) (Signed) (U TinE) (Signed) (U Htun Myint) Chin Committee (Signed) (U Kya Bu) (Signed) (HkunSaw) (Signed) (U Hlur Hmung, Falam) (Signed) (Sao Yape Hpa) (Signed) (HkunHtee) (Signed) (U Thawng Za Khup, Tiddim) (Signed) (U Kio Mang, Haka)Ngeisawk thuRhododendrons "ngeisawk" are evergreen creeping to mounding dwarf shrub,erect, growing up 80 ft. high. They have large, paddle-shaped leaves andlarge, bell- or funnel-shaped flowers borne in terminal trusses. The flowersare in red sometimes white or combinations color, tubular companulate,scarlet to crimson, and fleshy.No further studies have been made regarding this species but it is believedto possess some medicinal properties and physicochemical properties whichcan be extracted for commercial purposes. But according to the locals theplant's bark and roots are used as antidotes in poisonous bites.Rhododendrons are endemic in Chin Hills.Vaphual ThuGreat Indian Hornbills are regarded as national bird by Chin people. Theyhave a long, heavy bills with a light, hollow casque on the upper mandible.The bill is yellow and curved downward. The body is covered with blackfeathers. The tail which is a white bans of black feathers across can reachup to 3 feet. The neck of Great Indian Hornbill is surrounded with circlesof furs. They have short and short legs and broad feet. Their flight isoften noisy as air rushes through the bases of the flight feathers which arenot covered with stiff coverts. These hornbills are found on sea level up to5000 feet above the ground. Their distribution ranges from India andSoutheastern Asia to Sumatra.This species of hornbill mainly rely on fruits as source of food. TheHornbills swallow their food whole instead of breaking it down first. Theyinhabit the canopy of tall tress and moist deciduous forests.One of the distinct characteristics of this bird is the male and female aremated for life. This bird is loyal to their partners even to death. It hasbeen told by local elders if either one of the male or female was killed,the remaining one also dies soon. The clutch size is about 2-4 white eggs.The incubation period is about 28-40 days and 4-8 weeks for the younghornbills to mature. During the maturation period, the mother remains withthe offspring and the male takes care of the female and the offspring duringthe incubation period and maturation period. They return to the samenest-site year after year.This bird can be considered as the pride of Chin Hills not only because theyare beautiful but because of their loyalty to their partners andcompanionship to each others. But it is so sad that they are slowlydisappearing in Chin Hills. They have been hunted for their meat and formedicinal purposes. The main cause of their extinction is deforestation,tall trees are cut down for commercial timber, for fire woods, and sadly toget the orchids which are primarily found in tall trees. It is no wonderthat the next generation of Chin people will only be able to see theirnational bird at the Zoo.In order to bring back these birds it will takes years and years ofreforestations which I believe is one of the hardest thing to do in ChinHills.Pu VumSon laiatPu Ngaih Lian: Nong thu dot dawn ding haksa mah mah hi. Ken ka gen sa sabang mah in, Politics khawng ka bawl pen, kua nam min, kua minam cih ngaihsut na mahmah, ka lung sung ah om ngei lo hi. Zomi cih ciang, kei ngaih sutna ah Asho, Masho, Sho, Lai, Matu, Mara, Zo, Laizo, Mizo, Bawmzo, Zotung,Zophei, Kuki, a vekpi in pa khin hi hang. Kei pen kei ma ii, lungkim na tohhobby cih bangin, na sem ka hi hi. Kei pen kua mah in, hong lampi in lahhong ci ngei kei, ki tel na ah lut ngei keng. Lai khawng ka at te zong, enle teh kuamah, langpan, kuamah, phat tuam na ding in at ngei lo hi ing.(Kawlte simloh) Sizang mi hi ing, Tedim mi hi ing, Falam mi hi ing ci in at ngeilo hi ing. Falam te akhua ah om leng nuam hi cih bek at ngei hi ing.Lampi, makaih na zong nei ngei lo hi ing. Tengatna in, CNF te ki pat lai in,thau tawi kei un, thau na tawi uh leh, Kawl te in ih Zogam hong sia sak dinghi. Ih minam te thuak ding hi hang ci in gen gen na pi in, hong ki pan ve vehi. Hong ki pat ciang, kei pen Karenni te camp, Karen te camp khawng tungngei om pih ngei ka hih ciangin, huh theih na ka neih ciang ka huh zel hi.Tua lai ah zong Sizang mi ka hih hang hi lo, Falam mi ka hih hang hi lo, eimi a hih man in, ka huh hi. Tu a Human Rights Organization cih te zong bawlun ka cih ciangin, ki pan hi ci in ngaih sun ing. Tua bang ka huh hang in,CNF te hong goltol pian ciangin, kei mah mah in, a khialh na te pulak in, tubanghuna hong ki niam khiak kik na zong nanghang hi kua mah in nong cih louh hang, kei ma leh kei mah ka ki pak ta hi. Hi pen CNF lampi te Haka mi,Thantlang mi a hih hang hi lo leh, kei Sizangmi ka hih hang hi lo in, Zo mika hih na toh ka bawl hi. Ih mipih te gim thuak ding ka utloh man hi. Pawl khat in, Salai Kipp te, Tongseal te pawl bangin, kei penhai mah mah hong sa uh hi. Ahih hang ken ka gen nop teng gen ding, ka bawlnop teng gen ding, nang in hong muang kei nong cih hang kei hoih ka sak tenga bawl ve ve ding hi ing.Kawl politics ah zong Kawl te in Daw Aung San Suu Kyi pen, a hoih loh na,gen lo ding ci den hi. Kei in pen, a hoih lo na te ka gen zel hi. A hoih nate zong ka gen zel hi. Kei pen nang ngaih sun banga, lampi muan huai ding inhong ngaih sun kei in. Tu lai tak banga, Kawl gam sung haksat na pen Kawlgalkap te hoih lo na bek hi lo in, ASSK hangin zongh hi hi, a ci nuam ka hia, tua zong Kawl te kiangah ka ci hi.ZO Re-Unification Organization sungah, a lut cih zong hi lo in, a ki hel himawk ing. Kua nammin toh cih bang a a lut hi kha het lo hi ing. Kua minampeuh mah ii taang a, a lut hi lo hi ing. Kei ma min toh bek in, a lut ka hihi. A hih hang Zomi te maw, Laimi te maw, Asho te maw, Tedim te maw, Thadote maw, adang mi nam te siat na bawl ding peuh mah ka lung sung ah lut ngeilo hi. Thu hoih a gen te ka panpih a, thu hoih lo a gen te ka langpan hi. Tunung na laiat zong khat vei ka ngaih sut ciang, mi hoih lo hi teh hong cinuam hi tek ci in mu ing. A hih hang nang pen hong thei ngei lo ka hihciang, nang toh ki tot ding kul sa lo hi ing. Ngaih Lian in hi zah a Sizangmi a muh dah na pen Sizang te khial na om hi in teh ka ci hi. Ka ngaih sutkik ciang, Mangpau a Lian Uk te khawng toh ka ki sel sel na te sim ngei khalo hi ding ahih teh, hi Zo min zat na ding a ki thu kim na uh gen leng bangcih a ngaih sun tam cih na toh Champhai a a ki lungkim na uh konggen hi. Thu a tel khial na khat om in teh ka ci hi. Tua hangin, Zo thu pianna gen leng hoih zaw in teh cih na toh, Champhai a, ih mi te ki hop na konggen hi.Zomi zangh ngei lo nong cih pen zongh a man mah hi. A hi hangin, SangmangHau Go te ii a mau Baptist te thu kim na toh a bawl uh Zomi BaptistConvention bang te lungkim na toh ki bawl sa na te pen, langpan lo in, a kipna ding thupi ka sa hi.Mang pau na sim theih a leh, First World Zo Convention a, a Declaration uhkong khak ding hi. Mangpau na siam kei leh Zopau in kong phen ding a kongkhak ding hi. Kamphen pen tawm vei zekai kha ding hi.laiatvumsonPu TongsealTo all, Sangmang Hau Go i, Zomi khempeuh huamgai thei ding in, hong patahkhitsa hi napi, tuhun ciang, "Zomi" a ki iit sak phadiak pawl khat teSizungzi kisap na hang leh vision sau, khuamuhlo na neih hang zongh in,"Zomi" pen in, Zogam bup hong huam zo non lo ta in, Tedim, Tonzang gamsungciang bek hong huam ding in, hong kawciik peuhmah ta hi. Tua pen, ei siamlona hang vive hi lel hi.Zomi deih te in, ineusak zawsop a, khuamuhna i ci thei mawk diam? India lampan in zongh, Rev. Khup Za Go te pawlpawl thukhualna, thu theihna tawh ZoMinam teng pen, a Picing theiding amau khansung ah lampi nabawl den uh hi,tuhun ciang leuleu- ei khangno lam, asuan akhak, atu ata lam te, ama ingaihsutna, pilna te baan ding genlo- amin in, nitumna gamlam khawng a ompong in, apau na te ngai leng, Pa Go te nungta lai le aw, za nuam kei mah siin teh, cih nop huai ding vive hi ta mawk hi. Minam a it taktak te'n pen, amipih te, khual uh hi. Lungsim gina khollo te a hih aa leh thu om lo pi in,a mipih teng, khenkhen uh hi.Kawlgam sung en pah dih ni: Ih mipi te tenna pen, Kawlgam sung ahih mah bangin, Kawl politics lah ah zongh iluut, aphuu zo ding kisamh seemlai ding hi.Tuamah bang in, India gam imipih te tawh politics, economic lam kizoplo a,phamawh veve ahih man in, tualam asenpi theihna ding in, aphuzoding kisamveve hi. Zogam sung ah inter-ethnic or township te kikal ah politics te leheconomic te ahoih theih nang in, ih sangam dang te tawh mah zongh na ihsepkhop thei hong kul veve ding hi. Tedimgam sung teng bek isolated in,politics leh economics te ah piang thei lo hi. Na khempeuh inter-dependanthi gai hi. Hi ciangciang, a telkim zo nai lo, mihing tam lua lai ih hih manin, Zo, Zomi, Mizo, Kuki, Paite, Chin, Khumi etc. etc. te tawh a buaibuailai ih hi hi.Atawpna ah, Kawlte, Zo mipih kawlgam sung a te, Zo mipih India, Bangladeshte tawh politics leh economics te ah limtak a, integration ineih thei niciang in, kikhangto pan ding hi. Tedim mi teng bek isolation sung khawng ihom hang, khangto ding kisa kei un. China pen, kum tampi isolation in a om uhman un, kum 50 bang- western te sang nauhciah zaw pah uh hi kici hi.Township ciat i, khanto nang- ami te mah in abawl ciat ding uh hi. Tua mahbang in, Zogam khempeuh khantoh nang, a en thei mi te bek- Zogam makai dingin- zat ding zongh kisam pah ding hi. Regionalism, localism, tribalismlungsim apua mi peuh mah in asep leh pen, amau ii Township ciang bek hong enzel ding hi. Township khempeuh huam ding in hong semngeilo ding uh hi.Ki deisan na, te tamlua a, Sizungzi peuhmah naingaanzii seem te in, siamlopah phot ahih man un- a mi te kaai khawm zo lo hi zaw kha ding hi. Zomi teka iit hi, kam tawh i cih kawm kawm in, bet khiat khiat tawh ih thuah taakin, kua in, hong zuan peuhmah ding. Ak bet a, ki beng khia khia mawk hi vehang. Mawk peuhmah. Ih kam pi a, i it bek leh i takpi a i it pen, Ui na lengin, thei hi kici buang hi ven maw. Zomi te na it takpi leh na it lam theiding uh aa, na kampi tawh na it ahih le zongh, hong ki thei pah lel ding hi.Tua pen, Sizungzi siamna leh siamlo na- lungsim giitnaatna leh giitnaatlonatung tampi hong om ding hi.A tom in, en dih ve ni:Zogam ah party om ngei teng lah ah koi in, mee tam ngah pen ahiam, townshipciteng ah a ongmin pen koi a hiam? Siizungyii koi siam pen a, party minzatdan zongh koi cidan hi leh miten sangkim pen thei ding hiam- Tua mah bangin, India- Burma- Bangladesh ah koi min, common pen ahiam, kizop gai theihnang koi hoih pen hiam cih et ding hi. Amun leh athu tawh kizui in i ettheih nang zongh kisam kha ding hi.TongsealPu Vum SonDear, Saya Dr. Khen Za Sian:Nipi khat sung khawng, Pu Ngaih Lian Thomte te in mi phung khat a muh dah nahong pu lak ciangin, ih Zonet sim te sungah kuatengin, hi mi phung te lehkei mah mah hong mu dah hiam cih theih nop na toh in Zomi kammal zangh keiing cih khawng kong at hi. Pu Ngaih Lian in a muhdah te sungah kei min zongat a hih ciangin, kei hong mu dah bang zah om hiam cih na toh hong mudah tein hong muh dah sem sem dingin, Zomi min zang ngei keng ci in kong at hi.Hi pen ka ngaih sut tatak hi khol lo hi banghang hiam cih leh, Zopau, Zogami cih ciangin Zomi cih min zat lo in pha mawh hi. Zomi pen huat ding bang inka ngaihsun kei hi. Hong mu dah te in hong mu dak ve ve ding, ih nasep nakhempeuh hong langpan ding hi, kua tengin hong langpan hiam cih ka theih nopna hi lel hi.Ka ngaihsut sangin, ih Zonet sunga laiat tawm te sung pan in, hong mu dahtam lo hi. Ci in ka mu hi. Saya Khen aw: Ni kum a, kei thu lai a sau pi khatnong at a, muan ding mi hi kei teh nong cih lai in, hong mu dah hi ni teh kacih leh, tu tung ciangin, mihing khata nong sim hun lam thei ing. Tua cianga radical pi ding khat a kong ngaih sut leh, tua bang hi lo in, khuangaihsun, thu tuat khat na hih na ki lang sa ing. Tua mah bangin, PuKingmang te, Pu J. Thang Lian Pau te ii thu ngaih sut sau na leh a papi vaiuh pen hampha ki sa mah mah ing.Ei Tedim gam ci mai ni in, tun a pian dan pen ah, Zomi cih ciang Zogam buphuap non lo in, ih zat dan ah Zomi cih ciang Lamka district (Manipur) lehTedim -Tonzang district huam ding bang khat in mu ing. Bang hanghiam cih lehZomi Innkuan ih cih ciangin, hi Washington DC kiang teng bang ah zong Falam,Haka, Matupi, MIndat te om napi hong ki hel lo a hih ciang Zomi cih ciangin,ei Ciimnuai pan a piang khia teng cih na hong suak ci in mu kha ing. Bang ciin no na mu uh hiam cih thei nuam ing.Tu laia Mizoram mi te toh thu ka gen khop ciangin, a mau in Mizo cih cianginMizoram gam a om te bek cih na hi in, Mizoram gam pua te, ih mipih a dang teih huap nop leh, Zo ih zat kul dinghi, hong ci uh hi. Pu Sian Pu cih mahbangin, Mizoram sungah leh pilna nei khua mu lo te in pen Mizo pen zangh dending mah uh hi. ZORO te toh ka ki kup masak pen in banghangin, Mizoram ci nahi uh hiam, Mizoram State cih pen haihuai hi lo a hiam? Gam lah ci si, statelah ci si, gam ih hih leh banghangin state , gamsang a, a niam zaw statuspen la ding ih hi hiam ka cih leh, Mizoram ki cih hun in tua bang thu kingaih sun lo hi. Tu in, Mizoram pen hi bangmah koih ni in, ih gam bup penZoram ih cih ding hi hong ci uh hi. Tua zong laak theih ding mah hi ka na cihi. Lusei te ih cih ciang zongin, Lusei pau a pau mite sungah ah ei ma mizong tammah mah hi. Sailo leh Zadeng te bang ci leng Lophei, ka khua uh pan,ka hausapa nau pa pen Hualngo te toh ka ki do lai un, hongmatsak a, tua te nupa ta te pen in Zadeng leh Sailo te suak in, tua bekdomlo in, Vaiphei te zong Mizoram ah na om uh ah, kei a ding bang ci leng,khuapih lui, sanggam te na hi mawk uh hi. Pu J. Thang Lian Pau in khatveiLusei te in, re-unification ut kei uh hong ci ngei in, tuabang tak tak hiamci in tu lai tak thu ka kan lai tak hi. Ei Tedim mi khawng hong zawngsak taktak hiam a thei nuam hi ing. Hong zawn sak na, a thuak na om uh leh a thuthei nuam mah mah hi ing. Aizawl ah Zomi te ki pawl na zongh nei in, tua tetoh ka ki muh ciangin, ih Ciimnuai pau (ci mai ni) a pau thei lo tam ta uhhi.Tua mah bangin, ei i Zogam i cih ciangin, Zogambup bandarban district panArakan Zo mi om na huap hen a, Ciimnuai mi om na ih cih ciang tua a hi keileh Zomi(Ciimnuai mi) te ten na teng Manipur leh Tedim district teng pan mindang khat nei le hang, thu ih gen ciang a siangthei ding in bawl nop huai kasa hi. No bang ci in na ngaih sun uh hiam, thei nop huai hi.Tua ciang Zo leh Zomi cih zong Zomi in kua teng huap dinga, Zo in kua tenghuap ding khen le hang thu ih gen ciang, siangtho in ki cian theih ding kulsa ing. mangpau toh lai i at ciangin, The Zomi i cih sang the Zo people cileng sim nuam deuh bangin ka mu hi. Lusei pawl khat in bangh" the MizoPeople" ci in, tua zong criticize zel ing. Tua a khiat na Zo people of Zopeople na cih nopna uh hiam ka ci hi. Tua hang in Mizo leh Zomi pen "Zopeople" cih na hi a ci nuam hi ing..North Carolina a om Kappu ii hong gen gen zong, min Zo leh Zo zongh khat in,Tedim gam leh lamka gam a ih mi om te pawl khat Zo ki ci a, Mangkang te hunlai a pawl khat in Zou cih at zel in, tua zong, hi lai mal ih at ciang,Gamngai, Phaitu etc a om, Lamka lam a om Zo te min bang cih leng thu ih genciang a langh thei na ding in ngaih sut huai sa ing.Tua ciang Ngaih Lian Thomte lai at na ah Sihzang ci in a at zong, aSihzangte in pen, Sizang ci uh hi, Sihzang te pawl khat in, Kawlte in "zang"ci thei lo leh a min tatak lo thei lo a hih man in, Siyin,ci uh in tua zongSiyin maw, Sizang, maw Sihzang maw, a ki bang thei ding in, lai ih at ciang,spelling khat bek zangh leeng hoih ding hi ci in mu ing.Pu Dongh Khup ii, Salai Pau Khek kiangah, Zomi Innkuan president na hihciang Salai na zat pen hoih lo hi a cih na bang pen pa Khup kiangpan ka muanmawk het lo khat hi. Pa Khup pen toh Washington DC ah kum tampi na sem khawmin, Nainganzi a thei mah mah leh, organization lam a hat mah mah khat hi,world view a nei khat hi na pi in, hi bang na cih ciang Kawlgam a ih deihpen pen, pen, freedom of _expression, freedom of speech hi in tua a khak tannuam pian in hong mu mawk ing. Pa Khup aw.Tua bek hi lo in, Zomi Innkuan President a hih ciangin, ih khuaneu sungah ihkhuapih te toh nuamtak om khawm ding cih na hi saing. Salai a min mai a koihciang ih minam bup a ki pawl na deih hi ing cih na hi. Hi bangte pen Pa Khupih na pau na ka ngaih sut ciang, tawm extremism hong lut sa ing. Hi ASSKbirthday lai a American activitist te contact ka zong ci a nong gen mahbangmah in Paukhek in zong in, Zo minam sungah contact a zong, ei ZomiInnkuan sungbek hi lo in, ih Zo mi bup sungah ki it na zong hi cih narecognition neih zawk ding hi sa ing.Nung nipi sunga, thu ki kupna, ki nial na, sungah, pawl khat in, Brain tumornei bangin, thuak zawh na nei lo in, a mau ut lo, a dang mahmah saang theilo om ih hih hang, ih minam sungah phung khat leh phung khat ki huat na tuazah in om lo in, a ki it vive mah hi hang ci in mu ka hih ciangin, kei munpan in lungdam na lianpi khat hong suak hi. Ih min leh ih ki peh na te tampikhat le khat ih ki tel khelh lo na ding in reform hiam, development hiam kulsa ing.vumsonPiancit(1917-1918)Thu masaLeitung galpi khatna 1914 kumin hong om ciangin England kumpi in gal huhdingin Ukpipa kiangah a na nget ciangin Ukpipa Hau Cing Khup in gal huh dingmi 1033 na ngah saka tua te Piancit pai dingin 1917 May 27 ni lianin ih puih pate Tedim panin na ding khia uh hi. Piancit gam a tun uh ciangin gal lehsa mai-ah na semin kum 1 leh kha 6 sung na tam uh a, 1918 August kha-inTedim na tung kik uh hi. Gal sungah thauvui thautang maiah na a sep lai-uninn lam zong thei dingin kilam en nawn hetlo uh hi ta leh mi 23 lo buangcidamin Zogam na zuan kik uh a Piancit pai ngei a hi Ka Pu Khualsuan(Phaiza) in hong gen ciangin Tuipi tungah sun 40 leh zan 40 ka pai uh hi.Tuipi sungah ni sialpi cia-in hong suakin sialpi cia mahin tum kik hi.Tuihualte lian lua mahmah ahih manin thaupi tawh kikap kham zel hi, ci-inlamdang a sakna thu leh a tuak khak thute hong gen ciangin zaknopsa-in amai-ah kamka heuhau liangin ka ngai thei zel hi.Leitung galpi khatna 1914 Kumin piang a, tua gal kidona-ah Englandte tampisi-in Kham dangka Pound 900 Million val bei hi. England leh Franch kipawlin,Franch gamah a kisim laitakun Englandte in amau' huhna gam tengah huhna mahngen kawikawi uh hi. Tua hunin Ih Kawl gam England Kumpi in hong uk khin ahih manin, Kawl gamah zong huhna hong ngen kik uh hi. Sukte gam, Kamhau'gam, Sihzaang' gam tengah huhna ngen dingin Mawlaik panin DeputyCommissioner D.D.F.O.Lowler 1917 January nipi masa sungin Tedim hong tunghi. Hih Ukpi 3 sung tengah ki kaikhawmin, gal huh ding gen hi. Amasa-inUkpite in nanial uh hi. A hi zongin F.O Lowler in, 1891 June 23, ni aThangpi a kibawl, kiciamna bulphuhin huhna hong nget ciangin, Ukpite innanial ngam nawnlo uh hi. Hau Cinkhup makai-in Ukpite in amau' uk sungciatah mi kaihkhop sakin, Sukte gam panin mi 250, Kamhau' gam panin, mi 700,Sihzaang gam panin, mi 83, a gawm mi 1033 ngah sak uh hi. A kingen zahsangin atam zaw ngah sak uh hi.Gal huh ding a apai mite Tedimah kha 3 sung nasep sinsak phot uh hi. Kha 3sung a man khit uh ciangin inn lamah kha lang sung ciah khuan pia uh hi.1917 May 15 ni-in gal huh ding mi 1033-te Tedimah kituah uh a, Franch galmai a na sem dingin, Tedim khua panin anuai a bangin pai uh hi.1917 May 27………. Zingsang nai 10:00 Tedim panin Dimlo-ah giak uh hi.1917May 28-………. Dimlo panin Thangpi-ah giak hi..1917May 30………... Tulsuk panin Kawlpi-ah giak hi..1917May 31…………Kawlpi panin Gun khawm tung uh a, Gun khawm panin tum theih atuamtuam tawh na muak uh hi..1917 June………... Gunkhawm panin Tembaw tawh Myanyanah zan thum tam uh hi..1917 June 8……….. Myanyan panin Yangon tung uh hi. Sya Po tha in zing annekpihin France pai ding teng, atep bu nih, Khakkhi puan-ak khat tek,pheituam khat, puan-ak tungsilh khat maimul khat leh sunsiah phel khat tekpia uh hi..1917 June 9………… Zogam panin a ki kha sukte tawh mangpha kikhakin, Yangon panTembaw tawh ding khia uh hi. 1917 June 13, Nitak nai 5:00 India KhuapiCulcutta tung uh a, Keizaangte Khoigin a kam sung meima-inZato kahin Zatopanin si hi. A luang mei tawh hal ding deihlo uh a hih manin, Vung Zakhammaikai-in Khuapi pan tai 15 a ki gamlatna-ah vui uh hi..1917June 24……….. Nitak nai 5:00 Culcutta pan Meileng tawh Bombay pai hi..1917June 28……….. Nitak nai 6:00-ah Bombay khua tungin Zato-ah ki ensak uh a,khua vot thuak zolo mi 15 ciah sak uh hi..1917June 29……….. Nitak nai 3:00 Sente' Tembaw tuangin Bombay pan ding khiauh hi. Arabia tuipi tungah ni 13 sung paisuak uh hi..1917 July 14……….. Nitak nai 5:00-in Eden huan tung uh a Inn sung lutpahtheilo uh hi. Nai.7:00Pm, ciang lut thei. uh hi..1917 July 17………. Eden pan Tembaw tawh ni 4 sung pai uh a, Izipt gam Suezcanal zuan uh hi. 1917 ni 21 ni-in, Suez tung uh a, Tua kikal sehnel gambekbek a hi hi. Suez canal pen Englandte'vanleng phualpi hi a, agalvanlengte uh muhnop sa mahmah uh hi..1917 July 26……….. Nitak nai 6:00 Suez Khuapi panin Meileng tawh pai uh hi..1917 July 27……….. Zingsang 8:00 Egypt gam Alexandria khuapi tung uh a, nitaklamin Tembaw tawh paisuakin Italy gam Toronto khuapi tung uh hi. Tua mun pennisat mahmah na mun hi a, amau' suan tawm singkung bek po hi. Sing hamsamahmah hi. Tui nisa-ah lumsak masa-in tua khit ciangin meitungah suang panuh hi. Sing kung tungah Toktol tam mahmah ahih manin, Toktol khua ci-inciamteh uh hi..1917Augustni 6 ni-in. Toronto khua panin meileng tawh ni 8 sung pai-in, Mohleh niangtui bekbek tawh vakin nuamsa mahmah uh hi..1917August14……… Franch Khuapi Marselles a tun uh ciangin, Khasum Rs. 50/-Oversea Allowvance Rs. 100/- sang sak uh hi. Sukte leh Sihzaang mi teng,No.61 Labour Corp min pia-in, Kamhau' mi No. 62 Labour Corp min pia a, Capt,Rund-all in uk hi..1917 Aug 24……….. Marselles khua panin meileng tawh ding khia kikin, Englandleh Germanyte' kikapna mun Bikot camp 1917 August 27 ni-in tung uh hi. Tualai-ah nasep laitakin, Tonzaangte Neng Zalang in khutlet bomb khatpuakkhamsak kha a hih manin, mi 6 liamin tuate Zato pension kipia hi..Bikot camp panin Brazil-ah ki tuah kik uh a, tua campah a om sungun sun lehzanin thauging bekbek kawlmim kanpuak ging bangin tai 100 huam sung,thautang san ziahzuah ci-in lim gen mahmah uh hi. .Piancit paite pen galkap hilo-in vansiate khawmtuah, galte' zat ding thauvuithautang annek tui dawn, a suah a sang leh a kisam bangbang a sem uh a hihi. Tua bangin a lauhuai galmai samai-ah lungleng khuangai-in a om sungun, aki hehnepna-un, Alexandria khua a a om sung vua, Gualkhate tawh tuipek akidemna uh khawng, Arabia tuipi tung a nawk lai vua, amuh uh ngasa innciacia a phate kikumin holim mahmah uh hi..Alexandria a om sungun Gualkhate tawh tuipek kidem uh a, Gualkha galkap 9,Zato kipuak a hih manin, tuipek ding kikham hi. Arabia tuipi kantanin, tuihualte nasia lua mahmah ahih manin, Motor kham bangin khamin an ne zolo tuidawn zolo-in a om laitakun inn ciacia, saipi ciacia a pha ngasa (Whale) gualkhat ciangin tul val bang a pha ding tai 2 sung bang, nisuahna pan nitumnalam manawhin a tai hanhan ngasa a muh uh ciangin lamdang sa-in muhnop samahmah uh hi..Bikot khua a om lai-un a na seppih uh midangte tawh, lungnop nadinginbawlung kidem zel uh hi. Tua kidemna-ah na zo uh a hih manin, Piancitte inlamdang sa-in a pahtawina uh Lian Zakham in a nuai abangin la na phuak hi..Piantui a zal mi zatam te'n, kua' vontawi bel hiam ci e,.Kua' vontawi ci'n khau bang sut ing, puvon ngo sal bang lange,.Hih bangin ihpu ihpate ahunhun amunmunah, midangte' sangin a hatnate uh nalakkhia uh a, mite' zahtak leh pahtwi-in na om uh hi. Bikot campah a omsungun, England galkap suah theih nadingin British Parliament-ah ngen uh a,England Kumpi in ih pu ihpate, galhan dan, galsiam dan thei khin uh a hihmanun, piak dingin thu zasak uh hi. .Tua hun laitakin Tonzaangte Khup Zadal in, kampau khialhna khat tawhkimanin, a suahtak khit ciangin buksau natna khat tawh si hi. Tua pa penEngland galkapte in thupi takin zahtakna tak tawh vui uh hi. 1917 Decemberkha-in, England Prime Minister leh galkap maang pawl khatte Brazil camp-ahpai uh a, Tonzaangte Gin vum leh a lawmte pawl khat in, zahtakna na pialokha uh a hih manin kha 3 sung thong kiasak hi...2. London paina:.Brazil camp a na semte khen 78, pha uh a, tua sung panin No. 61 leh No. 62,Labour corpte' hanciamna leh nasep siamna minthang mahmah a hih manin, KumpiKing george V. in, "Ki mu nuam ing," ci a hih manin, a kimu dingin corp 2sung panin ki teng khia uh hi. Tuate Kumpipa tawh kimu dingin, 1918 Marc ni9 ni-in ding khia-in, ni 10,ni-in, Boulogue khua pan Tembaw tawh EnglishChannel kantanin pai uh a, nitak nai 4-in England Tembaw khawlna tung uh hi.Tua panin Meileng tawh pai-in, nitak nai 9-in London meileng khawlna tung uhhi. Tua lai-ah Uliante in na dawn uh a, Indiate' tunna inn khat (9th Floor)tung sak uh hi.. Tua inn deipi sungah Prime Minister leh Minister dangte in na muak uh hi.Zingsang nai 11, ciangin kumpipa tawh kimu ding leh, galkap puan silh dingvaikhak uh a, khut kilenin kikhen uh hi. England Kumpi in a khangkhanginatenna Buckingham place-ah Kumpi King george v. tawh kimu ding a pai teng:-.Mawlaik Deputy Commissioner F.O. Fowler..Subidar Mangpum ( Khuasak ).Interpreter Thawng Zakai (Muizawl ).Company Commender.Songtheu (Tualzaang).Interpreter. Thuampau (Khawsak ).Company Commander.Vungh Zakham (Tonzaang ).Company commander. Kam Zanang (Tuipi ).Company Commander. Hau Zanang (Heilei ).Platoon Comander. Hang Khawcin (Tuitawh ).Platoon Commander. Thiaukam (Kaptel ).Sergeant. Vialzen (Vangteh )..3. Kumpipa tawh kimuhna:.1918 March 11 zingsang nai 8,-in,Uliante in a zintunna uh panin Motor tawhla-in Kumpipa tawh Kumpipa' innah paipih uh hi. Khamtawh kizut a sau mahmahSaha 4 leh sailu 2 a kisuanna Kumpipa' zin dona inn dei sungah kigualin,Kumpipa' hong pai ding ngak uh hi. Zingsang nai 9-in Kumpipa a galkap puantawh kizemin huihluai tawh hong tuak sukin, 3 vei zahtakna a piak khit uhciangin khut kilenin a nuai a bangin kumpipa in thu hong gen hi...4. Kumpipa' thu gente:."Hih zahtak a agamla, Zo gam Tedim panin, gal huh ding a hong pai Labourcorp 61 leh 62 sung panin, galmai nasepna khempeuhah deihsakna tak tawh,hanciamin paubanna omlo-in, hoihtakin zo cih ka za hi. Ka lungdamna bangmahtawh kiteh theilo-in ka lungdam hi. Leitung hunah, England Kumpi' thu neihnaa bei matengin, England mi khat ka om lai tengun, Zomi, Tedim mi peuhmahgilkial dangtakin hong puksisak lo ding hi ung. .Na gentheihna mun khempeuh vuah England Kumpi in hongkem ding hi ung." Ci-inthu a gen khit ciangin, "Note tawh sau veipi ka om nop hangin, ka nasepnatamin hun ngahlo ka hihmanin, ka dah mahmah hi. London khua-ah na om sungun,na lamdang tuamtuamte Ministerte in hong lak kawikawi ding hi," ci-in thu agen khit ciangin, khut kilenin kikhen uh hi..Tua khit ciangin Zo mi Tedim mite, Kumpipa lim kisuanna inn dei sungah, man(Photo) kizaih uh hi.

Tonsim ah bang hang ki pai a, US ah bang hang ki teeng hiam?


Posted by: "cin do khup" cindokhup@yahoo.com cindokhup
Tue Sep 16, 2008 5:41 pm (PDT)
Ka tangval neu lai in, tosim pai aa, van pua te ka engmahmah a zong ka pi muh mahmah hi.Bang hang a hi tam ? sum ngah ding , puansilh nik teen leh a deih deih lei nang sum ngah ding hi phot lel , tua hun in bel ngal taai in ki pai lo a, sum tai in ki pai hi.tomsim pai peet mah,sum tawmtawm ngah, luzang van pua to kawlzang pan tosim ah.kawl ngal kap te, kawl kam siam kawl mi taktak te ih hong mat le sum hong nget pha mawh sa keng !tedim kam pau sinsen , a khua na leeng ih theih te kih ta a ,kum pi pa mai pai ding zah na ngawn ka kih tak nasa mahmah ingh.ih lawm ngaih lui te khawng ki mah ngil thei zaw ding in tua bel malngilh ngap keng!!

phildung khawng ,ngun lei khawng aa,ceau dung khawng aa ansai te kawlngal kap ,palik te taw ki pawl lai ,mahmah tazen ,ei mi ciatciat ki kihta,an kuang khat ngah nang toh ki zuak!!Tonsim , aizawl khua sung vak,eimi ah ih theih ngi nge te in no burma te maw?paite maw ci in hong phinphin lailai.zin tun nang pen ei mi lian te sang ih sang ngam mizo te kiang khawng nop zaw lai ! lamto lawm te ,kasang ngam te a tha manh uh ki khem ,ei mi india teng te vive!thongkia lailai. Tua hun in bel lasa siam thang sian khai phawk mahmah ingh

" Vang Khua lai ah melma burma te ci in, hen kol tang in laizom te vang khua lai ah ,lai ah nasaang henkol sut ding om lo""aw ei mi zomiindia maw , zomidian maw , Z= Zomi te lung ki hual ki it ding cih khawng tan lang lai bu sim ngei lo hiam maw!!!

US kitai , ngaltai,sum tai, pilna tai,biakna tai

US tun phet ciang a tung sa te in, aw lawm nang bang lam tawn ah hong pai ,mexico tawn maw,Guam maw , malay maw ,india pan refugee maw,biak na vai maw ahih kei leh tuilam tawn maw ci in hong ki dong.

hong ki introduce tek leuleu uh! kei tua ah om ingh ,tuakum in Us tung ingh cih te pawl leh huh na na kisap leh hong gen oo maw!! ka hih theih zah zah ih hong huh ning.kanasep manh hun ahih nak leh na pai nop na hong kha ning cih te pawl. 1995 ma pawl ah US tung te bel na thu siam khol nai lo in 2000 nung sang Guam lam ki hon ciang bel alomatang in ki tung in !!!

kei ngai sut na ah ....... aw nidang in US kuamahzong tung zo lo ding hi ci a a ngaihsun kha a om le tun poh ki sik si in teh maw.hehpih huai si uh ee..Tonsim pai mah a bang ta ai ve maw......... lungdam ungh

Topa ZOMI te a dingKuamah ki deidan na om lo ei mi US zomi te kihtak kullo na mun Palik te taw a ki pawl tuan om lo na mun ,No burma mi maw?paite maw cih om lo na mun.thong ih kiat leh zong free lawyer om na mun ...lengtong Pau no te , Thawn Kham te bang hong pai ciang..

USzogam tuanpu pa ten na gam,USzogam ngal leh sa aih na ngam ,ka lam kiat naang ka lutang phum nang USzogam ,hong it siing maw ci in la phuak in sa in la um hi.thukhupna ah,khat leh khat kidei dan na om nagam ,tual ngal om na gam ,ei mi leh ei mi ki heek na kidim na gam Tosim lam ah ih pai hang tending in ki ngaih sun lo aa, bang mah sumlehpai, pilna siam na nei ta kei leng cidam peuh leh maw..

hih a tung aa ih deih lo belh ki deidan na om lo na mun ah ten ding in ki khet sat zaw hi.zomi a kuamapeuh dong leng ,,, kata te mailam ding ka nagaih sut na hi ,kawl kumpi kilaih ma teng a ci la om. hamsa ci ci na pi in ciah thei lo leh ciah kik nuam saam lo toh mah in US leitang ah ih kum hong tamtma aa, ih samh hong kangkang ta hi.ih tu sawn ten kapukapa pen indian burma border pan hong pai te hi ci in tangthu na sut na veh maw !!!

-------------------------------------
Dear Do Khup,
Hih Tonsim leh Aizawl khawnga khualzin khat peuh a khia, palik tawh a semkhawmte pen Kawlgam pan hong taisuk i pianpih sanggamte hi bilbel uh hi. Tua tawh a nekzong nangawn om hih tuak hi. Nasem nuamlo, mi khiat ding zonga vaakvaak.... .. poi mahmah hi. Biakinn khawngah zong kigen, thungetna ah zong kihel, ahih hang, i gensa, baih tuan lo hi....
Hau Za Cin
Phuitong Liim
-----------------
Tonsim lam bek hi kei, ei mi te inn lam a ciah sim pak pawl khat te tung ah sum zon na in nei lai uh hi.Tonsim lam ah ki tam piak khol lo, a hi hang a ciah sim pak te in tampi pi mah pia kha uh hih tuak hi. Tua te pen na veng te , na mel theih mah mah te hih tuak zaw lai. Judah Siakazoh bang bel eimi sung ah om in pil vang ciat leng.
Pum Za Chin
Stavnger Norway

Friday, August 21, 2009

Meh bawl ihih leh theih ding akilawm:Murlen

Vitamin beisak: Aaluu sawplo in meet pah, meet khit teh sawp- aaluu aniinpi in imeet pah aa, i meet khit teh isawp pan pen, adat hoih teng beimang sak hi. Aaaluu a hawng leh a tak, kikaal vitamin tam pen, omna hi ciitciat se hi. Aaluu meet aa, ahawng vok an, ding ipaih pen, vok te in, vitamin omna teng a nekhaa hi zaw hi. Vitamin tamsak:Amasa in, sawmsiang phot in. Tu khit teh hawng kiat in laa- sawp nawn kei in. Na deih ciah phel in, huan suk in. Tua leh vitamin tam kipaai khia lo hi. Aaluu, meet lo aa, pumhuan aa ineek pen, vitamin tampen kingah hi. I meet sang in, ahawng kiat zaw lehang, vitamin ei aa ding, tampi taangzaw hi. Em le hang zongh vitamin tampi taang hi. Amin cianglian em ding, minsak lua (mei kaangsak kha phial) lenglah vitamin kiam kik. Tuikhuu tawh (steam cooked), amin dong huan lehang zongh, ineekciang vitamin tampi omsak, hong ngah sak hi. Ih an neek lah ah vitamin atam hang, athuuk (vitamin C), itam neekciang luat ciang, vitamin dang ineeksa te kiamsak hi. Aaluu pen, khuavak ngahna nitang ngahna te ah koihding hoihlo hi. Aaluu hong engpah hi. (green), tua aaluu eng pipi, pamaihsa aa ineek leh guunee tawh mah kibang hi. Cidamna ding hoih lo hi. Aaluu nakhol na, ip sung, anbuuksung, beem sung ah, khuavak ngahsak kenh. Naugilnei, agaai te in, tua aaluu eng neleh, a nau suah takciang in, bil neilo, muukkhi cih bang, melhem in, nau suaksak thei hi. (deformed), ahihang in, muuk khii natna pen zongh, sisan guizuih thei zel hi. Aaluu, phel lang- amuatsa namuh leh a hoihlai phel lang teng, pamaihsa in, huan teitei kei in. Lungno te, aaluu pum buppi in kizelh ta hi. Paih ding hi zaw hi. Aaluu in, mithausak baih hi. Sihuih sung, sathau tamsak baih hi. Buh sang, cholesterol tamsak baihzaw hi. Mi a gawng te zongh, cholesterol tampi nei thei aa, athau te zongh cholesterol tawm bek anei zongh om veve thei hi.
Vitamin tawmsak:
Anteh ihuan ciang, mal masa aa sawp pan lehang, vitamin kiam sak. Soda khawng, cih khawng khah pah lehang, a vitamin teng beisak tuam hi. Anteh min lua le zongh vitamin beisak hi. Tui huan lehang zongh a tui sung ah vitamin tampi kia hi. Athuuk tamsawh leng zongh vitamin tampi beisak hi.
Vitamin tamsak:
Atawn in, sawpsiang siset phot ding in, atawn in huansuk pah lehang, vitamin tampen. Ineek na bel nawngkaai zawdeuh ven cin. Sawpsiang khit teh, mal pan ding. Amin dekciang, cii khah pan ding. Soda khahlo hoih zaw. Athuk tamlua khah lo ding. Saa ineek ciang, anteh neek teei teei ding kisam. Ahang pen, sa ineekciang ipumpi, i gilpi cidamna ding, tampi kiamsak- anteh hing te ineek kikciang, i si le sa a kisiatna ding tampi dal tuamsak hi.
Chiin Maung Teh San:
Ih neekciang in, gilpi cancer dal hi. Mehthuk ineek denna pan in zongh cancer natna tuamtuam te daal hi. Singah nikhat pumkhat nelehang, natna dal hi.
Alim ding ideih leh:Mehthuuk khawng ihuan aa, meh khawng ibawl ciang in, amin mahmah in kang lehang or huan lehang lim pan hi. Vitamin tamding ideih leh a hing aa neek hoih pen leuleu hi. Ahih kei leh sawtpi huan lo ding. A sein kyaw cih khawng te ah vitamin tam pha deuh hi. "A sein taww na cih uh min pepeuh Oo"- [vitamin tam zaw]

Ngapik uihsa lua maw???

Ka laigelh pen tello na hi tam aw khawng peuh na ci ing..... khat veivei phiatlan (kawlpau, Zokam: tomgen, English: short cut) lua kha in a simte adingin kitello hi kha mah ding hi. Ahi bangbang a gelhsuk pahpah pen ei Zomi lakah kimangthei zaw ahi tam cih hong phawksak. 1. Meh thu kigen lo hi. 2. Tedim, Zangkong khawngah i ten ut nawnlohna thu hi. 3. Zomi te pen bawmpuate 'Chin' ciin minam pawlkhat in hong ciamteh a, 'Kuki' ciin pawlkhat in.... 4. Tua bang mah in Zomi te in zong minam pawlkhat amau minam min hilo tawh i ciamteh hi. Gentehna in Spanish te pen Benete (Be ne den uh, be duh diak uh ahih manin), vun kang te Mikang (Mangkang), vun vomte Mivom (Mangvom), Behte, Dekte, etc...... 5. Tua bang mah in Kawlte pen Ngapikte ciin kiciamteh hi. 6. Kawlte lak nuamsa lo lua uh hilo diam? ka cihnopna lel hi. A kitelta hiam aw? Nu i cih tang in Tuun, Pa i cih tang in Zua i cih dan te pawl a kong genna hi. Aituam lak luat a Ngapik leh Gataam tawikhaina dinga kong gen hilo zaw hi. 7. Meh vai bel i ngap a, hun i neih leh ni dang ciang zom ni. ---------- Behlapna: India om Zomite tungah khasia pian hi dingin hong um ing. Tawm hong behlap pak ning. 8. Kawlgam sung thu pen i gen nuam kei a hiven.... na ci a, tuni ciangciang ah ZONET hi in, koi net peuh ah hileh Kawlgam thu lo i kikup pen tawm mahmah ding hi. Ut in utkei ta leng, za nuam in za nuamkei ta leng Kawlgam thu bekbek hong kigenpih kuppih hun te in hong khen vangvang ding kingaklah mahmah mah hi. 9. Kawlgam pan India ah tai a nuamsa ziau ding i hih leh bang hanga kheng vangvang se i hi tam? India sanga nuamzaw gam tam lua hiven i ci kha ding hi. Ahi zongin nop tuam pak nang ahih leh India pan zong a ban zop theih veve hilo maw? Zomi India a omte mawhsak sese ding i hih leh bel thu tuam. 10. Zomi India ah omte in Kawlgama omte hong vei nawnlo ahi tam... na cih pen bel thucing sa ing. India om khempeuh in 'Kawl long ok' khempeuh suutkhiat ding bel ahih theih zah in a hanciam ding hitakpi hi. A hanciam zong omtham hi. Ahi zongin lamet bangin India om Zomite kicingzo lo mah ding hi. Hong mawhsak nai kei o, ko lam zong 'Vai long ok' ki tamlua hi. Ko zong ko khom takin luvai mahmah sam hi ung. President Bill Clinton in, "If we are not strong at home, we can't be strong abroad" a cih bangin ko zong ka luvaihna khom uh om a, lamet zah a sem zolo hizaw ung, hong theisiam un. Vai min, Vai zi, Vai pasal, Vai ngeina, Vai pau, Vai puan,..... cih bangin na awk pianpianta ung. Ko zong 'Vai masala' namsia a sa lua kibehlap semsem ung. No zong ka Vai long oh uh nong suut ding uh honpi khat om hi. Who will bell the cat hilo in, who will unbell the cat peuh himai lo diam mate? Lai atpa in globalization/ global village acih tua pen heuhahi tam maw? 11. India ah hong taito pawlkhat om mah hi. Ahih hang Bu lungsim hong puato in, Bu za a kipiak kei leh Biakinn khawng nuamsa lo in, lal gam neilo kisa in kikhawm nuamlo, sumpi pia nuamlo, siate gensia in ko, kawk ziahziah, pau khauh ekek; kipawlna ah zong Bu za a kipiak kei leh kihel nuamlo, thu tuam sat pah, kawlte khat mu leh lah 'sya sya sya.... ciin a vei uih gim zui in nungzuih pah, kamkhat pau leh lah dawng ngamlo uipi vaitung mahmah bang, mei khup dudu cih khawng hiin, baih tuanlo hi ei. 12. Ahi zongin India sangnaupang te na leeng a tawvang uh a sawksak gawp ngam galkap hangsan omna ah bel a gam mite naleng dopbawl lo ding, nak thuak lua ding cih ki mumang khiat thei hi. Ahithei zahzah in kihanciam sam hi. "Mite hong lamet zah in kisemzo ngeilo" cih leitung pianzia ahih manin Zomi India ah omte zong mite hong lamet kibanlo ding cih ka um ngiat hi. Hong hanciam lai nung. 13. Ahi zongin (mah ci kik ni), i ZONET ah hi in lawm leh gual maingap khat peuh tawh ahi zong, kiho khakna mun khat peuh ah hita leh "kawlgam nusiat khit ciang Kawlpau zang sese loin zong biakna kipia thei, Zolai kisin thei, Zopau kizang thei, Zomi hi ing cih kingahta, suakta hita....." cih khawng kei mahmah in zong ka gen sam hi; kei sangin midang in limgen zaw tham uh hi. Ahih hang...... (na khuadak pak dih ve i mi i sate lenna mun leh gam ah) 14. US ah Ngapikte innkuan khat, a tapa bang un ngapikpau siam nawnlo English bekbek zangta, ahi zonga a lawmte Zomi innkuan khat kiangah, "na tate in Ngapikpau siamlo maw" ci ngam tazen hi. Zomite hizaha kimaingap ciin ka khasia mahmah hi. Zogam ah bangzah taka kibawlsia ngam ding hiam cih hong mu sak hi in ka thei hi. 15. Gataam gensia in Ngapik phat sese cih pen ka theihsiam loh khat hi. Mizogam ah siatna hoihlo khat om peuh leh 'Ngapikte hi inteh, Vaite hi inteh.... ciin kigen khiu kheu a, Mizo te hi inteh kici masa ngeilo hi. Amau ahih khak leh zong veihteh bangin a theilo kineih uh a, kuamah in gengen nawnlo uh hi. Ahih hang mi khat in minpha ngah leh Mizo hi hang ciin huaisiam se uh hi. Tua pen pilvai kasa mahmah hi. Kawlgam buai in Monk kaplumte Chin galkapte hi ci ziau lel uh hi. Zomi te in bang i ci a le? Hi kha thei ding hi... peuh i ci huaihuai kha deh. 16. Sente a tuntun na vuah biakna kem in a tate uh a ngeina uh tawh pattah a, Zomi te i tuntunna ah i koltanna kampau khawng tawh biakna kipia huaihuai lai tazen hi. Zopau tawh biakna pia in, Zolai, Zongeina a zang a zuun bangzah i pha hiam, khua dak dih ni. Na mahmah hi. "Ngaihsun thei leng a na mah hi" cih sangin a zah sawm sagih vei sagih in na zaw lai hi. Ngapikpau peuh tawh biakna khawng i pia haaihaai kha diai. I tate Ngapikpau siamloh khawng zumpih in i kunkun kha hiam. Zopau tawh kipawlna leh Biak piakna khawngah i kihel nuamkei kha diai. Zomi Khuado khawngah iki ziakai sak duamduam kha diai. 17. I pianna gam ah ki omom leh kimangthang kha ding ciin i suahtak khit ciang zong i Zongeina, Zopau, Zolai zang nuamlo hi om leng i suahtak bang phatuam ding? "Sialtal kikhih tai nuam a kitomtom a khau suut leng lah tai sawm tuanlo" tawh kibang ding hi hang. 18. Gataam gensia a ngapik phatphat pen Aksi khat bek a suahna dinga nasem hahkat penpente hi. Letsong lah sang lo lai ding! 19. Japan an duhna tawh Japan mi a hi ngeilo ding te thupi sa ing, hoih hi. Ngapik duhte e le, ngapikmi suaksuakta hilo hiam? 20. Ngapik duh mana Zopau pau nuamlo, Zomin zang nuamlo, Zomi lak ah kihel nuamlote Japan an duhte i etteh sak thei diam? Thukhupna: Minam kinektumna (assimilation) tawh kisai Pu L. Keivoma in a gelh "Zoram Khawvel" laibu sungah Kawlgama om Zomite a kinektum baih ding dan kicingzaw sem in om lai hi. A kicingin hong gelh zo kei ing. Kikum toto lai ni. Hau Za CinPhuitong Liim

Khua phuuk domlote nuamsa ngeilo:Murlen


Posted by: "Hang Khan Lian" hangkl@pacific.net.sg
Sun Sep 14, 2008 6:43 am (PDT)
Tu laitak aa Zomi bup kalsuanna ahi R vai icihcih tawh kizawitawn sa kahihman in, "Khua Phuuk" cihthu Pu Khup Lian in Tedim Baptist Church - Yangon te Tin Jubilee Magazine sung aa agelhna tungtawn in kong hawmsawn nuamhi.Khua Phuuk icih in bang ahihiam?Mihing bawl ahilo, mihing hahkatna tawh akikhaam zolo tuahsiatna, natural disaster acihna ahihi. Gentehna in mi-khual nih kiho henla, khat in, "Tu kum an laak ahoih diam? An nahau ding uhhiam?" ci-in dong leh adawngkikte in, "Khua phuuk liang ituah kei leh hoih gawp le-ung kilawm" ci-in dawng kik theihi.Khua cih kammal pen Zomite kammal ah, thuthuuk mahmah hi-in mihingte khuak ii batloh, ihtelzawhloh te ah lawhna ah tamzat hihang. Phuuk cihpen ih gilpi kimteng, tanu satanh teng phuuk kicihi. Minuamsa, ankham, athau, agil golpiante aphuuksah kicihi.Phuuk-khong vei icih ciangin 'simguui' zong kici aa, nisa sung ah sauvei nasem, khualzin thabei lua, gil ah an omlo, cimawh, gimlua, tawllua tha omnawnlo, thazawcip cihna ahihi. Gilsung ah an gina omlo aa thabei luate ahihi. Khua phuuk tuak cihpen, huihsia guahsia, mincim,(innciim, lociim) meimual, zinling, tuihual, meikaang, nat gilo, natsia, puul, gal leh sa aa kipan natural disaster khempeuh Zokam aa lawhna ahihi. Innkuan khat bekzong hithei aa, khuabup, kualbup, gambup inzong tuaktheihi. Taanglai in khua phuuk tuah ciangin ki hamsa mahmah, neekding taakding omlo, mitampi in sihlawh, manlawh in anungta sunsun tezong neekding taakding omlo ahihman in sihding ut zaw phialzah hihtuakhi.Phuukdom cihciang in tuabang aa mi cimawh mi tuahsiate ahehpih, ahawm, ahuhte phuukdom kicihi. Adiakdiak neekding taakding ahawmzote hipha diakhi. Tuabang aa mi cimawh ahehpihlo, ahawm nuamlote, ankhing nangawn apia nuamlote "phuukdom nuamlo"kici aa, thupha ngahlo dingmi ahihi.Dom cih kammal leuleu pen gtn. in nausuakding agei pan aa huh aa, thapiate zong 'naudom' ci-in kilohi. Nupi papi gilkiallua, neekding neilo, gilkial noptuam nading, thuakzawh tuam nading aa puansia khawngtawh agilgaakte, "Amah leh amah aphuukdom" kici in kihehpih mahmah hi. Ih neulai in lutang gumnat, gilgumnat cihte ihNu te'n ongdom sak leh nuamtuam sa hihang. "Dom" cih kammal zatna ahihi. Thuakna pan noptuam nading aa panpih, huh cihna ahihi."Khua phuuk domlote" cihciang in tuabang hamsatna tuakte a enlote cihna hi aa, adiakdiak taanglai hun in, kialpi tung thei hamtang ahihman in kici mawh mahmah aa, khua kiim khua paam ah an kitaw theihi. Tua banghun ciangaa ahuhnuamlote khua phuuk dom nuamlo kici aa, tuabang hamsat ciang aa huhnuamlote akhan tuahphalo, mapailo uhhi ci-in ciin aa kinei ahihi.Tutaak Kawlgam in Khua Phuuk ihtuah laitak ahihi. Adiakdiak Zomite'n tuak phadiak hihang. Malaysia kumpi in ih khua phuuk tuah ongdompih aa ihlungdamna lianhi. Nituumna gam atamzaw in ong dompih ong hehpih ahihman in ih lungdamna lianhi. Tua bang mihehpih thei gamte Topa'n Thupha pia dinghi. Sengam, Singapore cihte in ih Khua phuuk tuah ong dom sangsik, metdawhna in ong nei uh ahihman in ei thu hileh Topa hamsiat ngahsak huaihi.Tuabang ihtuah kawmkal ah, ih kidom zawhding leh adom zo, adom nuam aa ih omding Topa tung ngetding ahihi. Khat leh khat kidom sangsik, zuau thu gen peuh aa kingawhngawh hun hipeuhmah lohi. Kidom cihciangin ankhing tuibuk, sum leh paai, neekding dawnding kipia kihuhpah zuahzuah ding ahipah zokei zongin, athu beek aa kitha piakding, nausuakdingte agei pan naudomte'n ahuh bangin, ihneulai aa ihnat ihsat ciang ih Nu te'n acilum uh akhutsung ah phih aa ongdom sak dan in, khat leh khat kidom ding thupi mahmah dinghi.Tua hileh ih minam kidom nopzia, ihlungsimpuak in Topa lungsim sukha pan ding hihang."Note kiangah konggen inah, hih kasanggamte aneupen khat nangawn nalimbawl uh ciangin, kei tung aa ongbawl nahi uhhi" (Matt.25:40)