Saturday, September 17, 2011

Zomi Ngeinate sungah thusim khat omhi

Posted by: "actsxk" actsxk@yahoo.com actsxk
Thu Oct 15, 2009 10:16 am (PDT)



Naminam hihna (identity) ngeina hong lak in: Ih Zo ngeina hong theikha
ngei het het lo khat in, mi nam mantaktak (diktak) na hihna hong lak in
hong ci leh, bang pen na lak tam, bang nam pen ka lakkhia thei tam, bang
pen lakkhia leng mi nampi thupi te in hong zahtak sak pen uh tam maw?
Ka LST sangkahna uh pen gam 19 pan ki kai tuah in, tua lak ah gamkhat
sung pan in zong minam tuamtuam ki om lai hi. Gam pawl khat khat pen,
gam buppi in namkhat hi ziau uh a, buaihuai lo hi. Ei Kawlgam, India,
Thai, China, cih pawlpawl pen nam tuamtuam kitam hi. Hun thupi mahmah
khat ah Siapipa (President) in na minam puan ciat uh hong silh hamtang
un hong ci hi. Ei kawlgam pan in 10 val kipha hi. Mizote khat hi in,
tualo eimi (Zomi) bekbek ka hi uh hi. Minampuan ding ka silh uh ciang
in, ei Zomi sungpan in ka puansilh uh pen hong ki bang kim nawnlo hi,
honkhat in Kawlte ngeina puan (taig-pong) leh puanten hong teng uh,
Tedimmi (Zomi) mah hinapi in Hakhate puanpeuh hongsilh, Luseite
puanpeuh, etc. hong silh cihbang in ki om mawk hi. Ih puante pen, tulai
khangthak huna te tawh kituak in ih khuisak tawm vive kisilh a hih man
in, Zo neck-tide, Suite, cave, etc. cih bang in ki silh ziazua hi. Kei
ngaihsutna ah hite pen, tuhun tawh kituak ding a, ih bawlthak
(modernize) hilel a hih man in, ih minam ngeina leh minam thupi ih
hihna taktak hilhcian zo ka sakei hi. Zomite pen minam thupi taktak ih
hihna pen puan-ak (Zopuan) te in hong hilhcian siang zolo hi. Ih ton leh
laamte pen minam thupi khat ih hihna hong lakte sung ah khat hi kha thei
ding hi. Tuate ban ah, minam thupi ih hihna (identity) taktak hong lak
khat om a, tua pen Khia-bah (or Khi-beh) a hih i. Khi-bah tawh kisai
tawm en suk ni:

1. Numei Khi-bah or Khi-beh neilo omlo: A huam in genni cileng, tuma
1975 kum ciangciang pen nupi inn-ngak khat a hih limlim leh Zo-Khi,
Sim-Khi, Khi-bah or Khi-beh neilo nupi cihbang hitheilo phial ding in a
ki ngaihsun Zomite ih hi hi. Nupi leh piteekte genloh, nungak ten zongh
neikim phial mawk uh hi. Zomi nupi khat in khi-bah khat cih bang bek hi
lo in, gui tampipi nei zawmah lai uh hi. Hih Khi tawh kisai pen, khuapi
or khualian te bek in nei cih bang hilo in, khualian or khuaneu
akuamaciat in neikim zotek mawk uh hi.

2. Zogam ah Khi-bah company omlo: Zomi numei khempeuh in Khi-awh neilo
omlo a hih man in, Zogam ah Khi-awh pen gui bangzah om ding hiam cih ih
ngaihsut ciang in, sim zawhloh phial a om a hih lam pen kimuthei hi.
Khanglui mite in hicilianga tam mahmah Khi-awh te koi pan in ngah uh hi
ding hiam, hih pen tuhun khangthakte in ih theih ding or ih kankhiatding
thuthuk khat a hi hi. Zomite pen tulaitak ih tenna Zogam hong tun zawh
uh kum sawtpitak mundang or gamdang piakhia or zinkhia nawnlo uh hi. Tua
a hih man in, ih pu leh pate honkhat in, Gunkhuam (Chin Dwin leh Meiteii
Gun kituahna) khangsiah ah khua a om ding bang na umlo liang uh hi.
Tuhun lai dan bang a, gam khat leh gam khat sumbawlna lam tawh kizom cih
ding nam hilo uh hi. A mau khualzitna pen Zogam sungteng hi lel in, sa
beng in khua a sat toto or tualgal tawh damdam a ki khin toto (Gumkhuam
to Assam and Bangaladesh ciang) hi lel uh hi. Zogam ih cih (Myanmar,
India, Bangaladesh) te sung ah ih et ngaih sut ciang in, Khi-awh
(Khi-bah tuamtuamte) hong piankhiatna company tunidong in om nailo hi.
Zomi tulzalom honkhat te in, a khi-bahte uh koi pan in hong puakhia
hiding hiam?

3. Minam lian mahmah sungpan in hikha ding hi hang: Lokhawh Singpuakna
ah a kizang vanzat tuamtuamte pen, leitung mikhempeuh phial in a ki
zangh hi lel a, ei ah cih tuamna ding thu omlo hi. Nikten puansilh
zongh, ih zopuan silhdante pen gam khangto nailote zatdan hi kimphial
lel hi (gtn, Philipine minam sung ah pawlkhat, Thai minam sungah
pawlkhat, Africa gamte, etc.). Ahizong in, hih Khi-bah or Khi-awh namte
pen minam hau mahmah or minam lian mahmah te ngeina khat hi hamtang ding
in upmawh huai ka sa hi. Gamlian khat sung or Minam liante ah na
zatpih/zatsak cih ding namzong hilo hi. Zothaute pen mangkangte tungtawn
pan in ih zat hipan lel a, tua nangawn zongh ei leh ei in ih bawltheipah
lel hi. Ahizong in, hih Khi-awh tawh kisai pen a mel lah hoih mahmah,
numei tawh bang ki lawm phadeuh in, neumeite bang in a deih mahmah uh
van zat namkhat hinapi in, ih pi leh pu te khanggui or tuni dong in
kuamah in kibawl thei nailo hi. Ei khutsung pan in ih bawltheihloh khat
ih khangluimi numei khempeuh ngahkim zawhphial ding a, hong neih ziazua
pen, thu lamdang mahmah khat a hi hi. Tua a hih man in, hih Khi-awh tawh
kisai in, a thupi mahmah khat ah bang hiam cih leh, Zomite pen minam
thupi or namlian mahmah khat ih hihna (identity) hong lak khia hi cih ki
mu thei hi.

Siamsin khangthakte ading thupi hi: Tulai in Ecology leh Archeology lam
tawh kisai sangpitak in a sinkha or major in a neikha ei Zomi sung ah
omkha ding hi hang. Tua bang mite ading in, ei Zomi sung ah khangluite
vangil tuamtuamte research hong bawl un. A thu omzia ih gelh nop hang
in, hun kicin lohna zongh kihel, ih major taktak zong hilo a hih man in,
a thupitna leh a manphatna taktak ki atsiam zo lo hi. Bang teng hi leh,
ih ngeinate ih et ciang in, ninam thupi mahmah sungpan in piangkhia ih
hih lam pen kilangh hi. Khi-awh nambek zongh hilo in, ih namtem tawi
dan, ih thalpite pen Zogam ah a company om peuhmah lo hi. Pasal khat a
hih nak leh namtem tawi thei ding, thal tawi thei ding cih te a hihi.
Zomite in misi ih vuiciang in a lu nitumna ngasak maw or nisuahna,
saklam maw or khanglam cih te a kipan in, ih ngeina taktak te pen, nam
thupi leh namlian sung pan ih hihna te ki mu thei hi.

Kei kong at theih tuaciang bek hi, nang a ban hong zom in.....

Suanzakhup
Korea, (tawmvei)

No comments: