Sunday, September 18, 2011

Lai Siangtho Khat, Labu Khat

Lai Siangtho Khat, Labu Khat
-Rev. G.K.Nang

Zomite pumkhat ding deih tekin, hoih zong sa tek hang a, ahi zongin koici bangin pumkhat suak thei ding cih lampi geelna taktak om khol lo hi ci-in ka mu hi. Pumkhatna i cih ciangin Pawlpi tawh a kisai tei hangin lai lamah pumkhat ding cih lam gen zaw ding hi hang. Lai Siangtho leh Labu a tuamtuam kibawlin Pawlpi kim phial in i neih tak ciangin i laksak, i kammal zatte hong kibang nawn loin pumkhatna siasak semsem ahih manin tua lam i suut sawm ding hi.
Amasa-in bang hangin lai lamah kikhen thang ihi hiam cih panin i pan ding hi. Kei sangin a telzaw leh a bul theih zaw zong om ding hi. Ahi zongin kei theihna ciang panin hong gen sawm ka hi hi. Tedim Lai Siangtho Thuciam thak pen Cope Topa tei 1932 kumin kingah hi. Tua sungah Zeisu, Khazih, Mate, Maku, Pawlu cihte kizang hi. Lai Siangtho i neih masak pen hi a, kum 50 phial (19932-1977) puah phat lohin kizang hi. Sia Kam Khaw Thang in 1974 kumin Thuciam Lui a zawh ciangin kingak lah ahih manin leh Kawlgamah laidal hoih lohna hang tawh India-ah khet dingin hong puak hi. Sia Khup Za Go in tavuan la-in kei zong a huh pawlin ka sem kha hi. Cope Topa tei Thuciam Thak tawh gawmin khet ding cih ahi hi. Ahi zongin India Lai Siangtho teite lamlahna tawh Thuciamthak pen puah lohin piang kisa lo a, typing kibawl thakin, kammal haksate kipuah hi. Sia Kam Khaw Thang in Zeisu leh Khazih pen harmonized om nai loin khat peuh zat theih hi a cih ciangin Sia Khup Za Go in India Zomite leh Kawlgam Zomite kipumkhat theihna dingin (Lamka EBC Pawlpi mite huamin) English zui-in Jesu, Khris cih ding hoih sa hi. Laibu minte zong Mate pen Mattiu, Maku-Marka, Lukah-Luke, Zawhang- John cih danin English kizui zaw hi. Tua pen 1977 kumin hong suak hi. Sia Kam Khaw Thang in Thuciam Thak tei a zawh ciangin Jesuh, Khrih, Mathai, Marka, Luka, Johan, cih hong zang hi. India gamah khet dingin hong puak ciangin hih Jesuh leh Khrih pen India lamah kizang thei lo ding hi ka cih ciangin India Lai Siangtho Khen pawlpite in tua ahih leh India gama ding a tuamin bu bangzah hiam khen ni ci uh hi. Ahi zongin Sia Khup ut lo leuleu-in Sia Kam Khaw Thang cih bangin kikhen hi. Tua pen 1983 kumin a kihawm ciangin kuamah peuh in nuam sa lo tek hi. Khrih panin Khristian hong cihkik ciangin lai paizia hong hi nawn lo hi. Khrih ahih leh Khrihian cih ding hi leh kilawm hi. Khrih panin Khristian suak thei lo mawk hi. Tua banga gennawina a om ciangin Sia Kam Khaw Thang in hih pen Haka, Falamte tawh kithukimna (harmonized word) hi ci hi. Ahi zongin Haka leh Falamte in Khrih zang loin Krih zang uh hi. Pawlpi tuamtuam in hih kammalte nuam a sak loh ciangin pawl khat in Zeisu, Khazih, Mate, Maku mah ci ngakngakin, kim khat in Jesu leh Khris cih zangin kimk khat in Jesuh, Khrih kizangin nam thumin kipai ta hi. Kammal dangte zong gen ding om ding hi.
1974 kumin ZBC Labu kici Haka, Falam tawh a kibangin solfa bulhin kikhen masa hi. 1999 kumin ZCLS in a puahphat pen hong kihawm ciangin Jesuh, Khrih, Khris kizang khawm hi. A thu zong tampi hong kilaih hi. La i sak ciangin Khrih pen kilo thei lo a, nuam kisa lo tek ahih manin Zeisu, Khazih cih dan mahin kisa lailai hi. Jesu ahi zong Jesuh ahi zong la i sak ciangin Zeisu mahin kilo zaw mawk hi. A kigelh bangin kizui thei lo mawk hi. Mipi in nuam a sak loh ciangin ZCLS nuaia om Tuiphum Pawlpite mahmah in zong hoih`sa loin a zang lo pawl khat om hi.
1980 kumin lai lam kipawlna ZCLS hong piang hi. A kipat cilin Pawlpi tuamtuam kilut tek hi. Thu tuamtuam hangin Tuiphum Pawlpi mahmah zong kimkhat paikhia kik uh hi. Tu hun ciangin ZCLS pen TBA/TBC leh a kizopih teng aa danin hong om ta hi. Tua ahih manin ZCLS in bangzah ta-in a geel zongin Zomi bup huap thei nawn lo hi. Tedim lai a zangte sungah ZCLS a zui leh a zui lo pen keima gal-etna panin 50/50 bang hi thei dingin ka mu hi. Lai Siangtho leh ZBC Labu kipuah thakte nuam kisa lo tek ahih manin Lai Siangtho 1977 version khen ni, ZBC Labu a lui pen khen ni a ci hong tam mahmah hi. Kei kiangah zong hong gen tampi om hi. Tua ahih manin kituah lohna pen Lai Siangtho leh Labu kiteithakte hang hi ci-in ka mu hi. 1990 khit ciangin Pawlpi tuamtuam hong om ta ahih manin nidang lai 1970 ma lam bang nawn loin, mipil mi siam kinei ta-in lai tei siam, laigelh siam kitam ta-in Pawlpi tuamtuam in amau ading ciat hong bawl ta uh hi. Pawlpi tuamtuam in hong khette uh zong deih bang zo tuam sam lo lai hi. Tua ahih manin pheng len gawp tek ta hi hang. Khat in thugen leh Pawlpi mit tawh en pah, amau pawl deih dan, cih lamin kilaksak ta hi. Amau pawl zat ahih leh zat pih lo ding cih danin kipai ta mawk hi. Tua ahih manin bang cih ta ding? Lampi bangci zon’ ding? Lai Siangtho leh Labu beek a kibangin i neih zawhna ding hanciam huai ka sa hi. Hih a nuaia bangin proposal kong bawl nuam hi.
Bangbang ahi zongin ZCLS mah lailam kipawlna i neih sun ahih ciangin ZCLS makaihna tawh Pawlpi tuamtuam panin palai nih tek bang sawlin seminar kinei hen la, tua hunah hih thute lim takin kikumin, term zat ding i deih kim pen vote tawh la-in, tua a tam penpen deihna kammalte kizang leh bang a citam ka ci hi. Tu-in hih kammal thakte i zatna kum 25 val ta hi. Tu dongin mipi in kizui kim thei nai lo hi. Lai Siangtho khen Pawlpite etna panin pau pen kum 20-30 sungin kikheel ahih manin Lai Siangtho zong puah zel ding hi ci uh hi. Tua danin i et ciangin kum 30 phial i zat, i kisin kammalte i zat siam kei leh a piang loin ka ngaihsun hi. Hih pen kei mimal ka cihna hi lo hi. Tedim kampau mibup in kizang thei lo ka cihna hizaw hi. Kei mimal in pen ka zang thei khin lel hi. Khat peuh ka zui thei lel hi. Ahi zongin mipite i et ciangin kibuai hi. Kizang thei lo, kizui siam lo hi. Tua ahih manin Lai Siangtho leh Labu sunga kammal thakte sung panin Zeisu, Jesu, Jesuh, Khazih, Khris, Khrih hih laimalte sung panin i deih kim pen teel lehang piang thei dingin ka um hi. Mipi ngaihsutna lak ding ka cihna hi. Sa duh lohpi kibak teitei cih dan om thei lo hi. Tua hi a, hih a nuaia bangin geel ding hoih kasa hi.
1. Pawlpi kim huapin Lai tawh kisai Seminar pi khat vaihawm ding. Tua sungah deih dan tek gen ding. A tawpna-ah vote zong la mai ding.
2. Thukimnate pen recommendation kici dinga, Pawlpi tekah puak kik dinga, kikumkik tek ding. Pawlpi tek ii thukimna pen kaikhawm kik ding.
3. Seminar a pian’ zawhna dingin Pawlpi tuamtuam panin budget bawl ding, sum thawh tek ding. Ahih kei leh Pawlpi tek in palaite pai man leh nek leh dawn sik ding. Tua ahih kei leh Leitungbup Zomi Innkuan bang in sponsor zo leh deih huai ding hi.
4. A mun ding pen pai kim theihna ding mun khat hi ding. India lam pan Kawlgam lam pai haksa ahih manin India lamah hi leh kipai kim thei zaw dingin ka um hi.
Lamka maw, Aizawl maw, Champhai maw cih khat hi leh.
5. Zindo Pawlpi in giahna leh sep leh bawl si ding. ZCLS in innteek la ding.
Hih danin khatvei peuhmah makaiteng kim takin kikup khopna om demdam phot hen la, Lai Siangtho leh Labu khat neih theih dan ding hong vaihawm leh deih huai kasa mahmah hi.




















Dear Sia Nang

Na lamlahna thupi sa ing, zong i minam adingin kipumkhat nading
suangphum hi in ka ngaihsun hi. Lai Siangtho leh Labu i gen ciangin kong
behlap nop ahih leh i minam min Zomi i cih leh Zokam or Zopau cih pah
leng bang a ci tam zong ci ing. Tua ciang thukikupna penah thukimna i
bawl leh tua thukimna in *binding* a neih kei leh, inn ka tun ciangin
keima deih mah ci veve ning cih lauhhuai kasa hi. Nohsa a sep ding a
deihhuai hangin picing takin vaihawm, kinawh lua hi lo, ahih hangin
mainawt mahmah cih bang hi leh i deih i nei baih tam? Thungetna tawh
zong phawk dingin hoihsa ing.

Ngul Khan Pau

No comments: