Tuesday, September 13, 2011

Khan sau nang thusim khat:Obesity

(a) Thu pat na
Leitung khan toh na tawh ki zui in, ei Zomi te zong tu lai tak in Pasain heh pih na tawh ih om om na mun ah mi bang in a ne zo, a dawn zo ki om nek nek ta hi. Lungdam huai hi. A hih hang, mi nek bang in ih nek zawh khit a sawt lo in ih pumpi zong a phei lam in hong lian zaw/ thau pah hi. Tua thau na hang in, hun khat lai a ih tuah meng meng loh nat na pawl khat zong ki luah suk khawm pah hi.
Tu lai tak in gam khang to sa te ah mi thau (obese) 20% sang a tam zaw om ta mawk hi. Hih gam lian te ah zong, tu sawng teng (a bei sa kum 20 kim a ki pan) in mi thau (obese population) hong tam pha diak ci uh hi.

(b) Bang hang a ki thau?
Thau na hong piang sak thei a hang tam pi a om hang, a thu pi pha diak thu 2 om hi. Tua te gel in (1) ih ann nek (energy intake) leh (2) ih pumpi gam tat na (physical activity) te hi.
A bei sa kum 30 kim tawh ih et kak ciang, tu hun in ni sim ih na sep na(nit ha pai zum ah tut sa in na sem, lam siaut sang motor/subway cih te ki zang zaw) mun ah tha tang zat na tam nawn lo a, ih ann nek te lah ann lim vi ve (energy & fat rich food) hi zaw tawn tung ta hi.
A tom in ci leng, ih ni sim nun tak na ding a ki sam tha (daily energy requirement) sang in a tam zaw ih nek det ciang, a val tha te ki khol a thau na hong piang sak a hi hi.




(c) Thau na in bang siat na piang sak?
Hun khat lai in, thau ding ki ut a, mi thau te zong vang nei zah khat in ki ngaih sun a, ki pi muh ngei hi. A hih hang tu hun in, thau ding pen a deih huai ma sa lo thu khat hong suak ta hi. Bang hang hiam cih leh, thau na hang in ih pumpi sung na sep zia man nawn lo (metabolic disorder) a, a ki lawh theilo nat na (non-infectious diseases) pawl khat, gentehna: zunkhum (diabetes), lung tang natna (heart attack /stroke), si khang (hypertension) , tha gui nat na (arthritis) & cancer pawl khat (colon & ovary) te hong piang sak mawk hi. Tua ban in, thau na in ih khan zong hong tom sak hi ci in mipil ten hong mu khia ta uh hi. Genteh na khat in, Canada gam 2006 kum sung in khang cing nai lo pi a si te (premature death, 20-64 years of age) sung pan 10% pen thau na tawh a ki zom nat na hang a si ci uh hi. Ih thua zawh ciang, ih ci a dam phial zong in ki tang zang nawn lo in, mi lak i ki hel na te ah zong a nop na hong kiam sak thei hi (social discomfort).
Ei Zomi te lak ah zong tu kim a hong nusia ih mi pih te en kik leng hih a tung a nat na khat peuh hang tawh hong nusia hon pi khat mah om ding in ka um hi.

(c) Nang na thau hia?
Thau na pen nam tam pi in ki teh thei a, tu lai tak in "Body Mass Index (BMI)" cih pen a tang pi in ki zang pha diak hi. Ih gihna (weight in kg.) pen ih tun (height in meter square) tawh hawm (divide) leng ih BMI (kg/meter sq.) ki ngah thei hi. Mi cidam khat a ding BMI 18.5 leh 25 ki kal a om ding deih huai hi. BMI 25 leh 30 ki kal a nei te pawl pen a thau deh tak (overweight) te ci uh a, BMI 30 val ih neih leh mi thau in hong ki sim ta ding hi.
Hih a nuai a link pan zong, BMI baih no tak in ki tuat thei hi.
http://www.nhlbisup port.com/ bmi/bminojs. htm

A baih thei ding in hih a nuai ah, ih tun pawl khat tawh ki zui in a deih huai ih gihna (normal body weight) leh mi thau te gihna (obese) hong suak sak khawm ing.

Ih tun

A deih huai

Mi thau

5ft. 0 in.

125lb leh a nuai siah

155 lb leh a tung siah

5ft. 2 in.

135 lb leh a nuai siah

165 lb leh a tung siah

5ft. 3 in.

140 lb leh a nuai siah

170 lb leh a tung siah

5ft. 4 in.

145 lb leh a nuai siah

175 lb leh a tung siah

5ft. 6 in.

150 lb leh a nuai siah

185 lb leh a tung siah

5ft. 8 in.

160 lb leh a nuai siah

195 lb leh a tung siah

(e) Thu khup na
Hih thu i sim zawh ciang, a thau lak a i ki hel leh tu ni mah mah in ih kiam nang ngaih sut pah huai hi (Late is better than never). Tu lai tak in ih thau nai kei leh zong ih limit thei khol in ki dawm ni (Prevention is better than cure). Leitung khan toh na tawh ki dem a, khan tohnang a a han ciam ei Zo suan te zong, khan toh nang ih mit suan kawm mah in, hong nung kaih kik thei/ ih khan hong tom sak thei hih bang thu te phawk kawm a, ci dam leh a khan sau te ih hih nang han ciam tek ni.

References
Lau et al., 2007. Canadian clinical practice guidelines on the management and prevention of obesity in adults and children [summary]. CMAJ 2007;176(8 suppl):S1-13

Sharma and Kushner, 2009. A proposed clinical staging system for obesity. International Journal of Obesity (2009) 33, 289-295

No comments: