Sunday, September 25, 2011

Gamdang ah sang kah nuam ta ding theih huai thu pawl khat

Posted by: "Thang Bawi" drthangboi@yahoo.ca drthangboi
Fri Dec 11, 2009 2:20 am (PST)

[Attachment(s) from Thang Bawi included below]



Gamdang  ah sang  kah nuam ta ding theih huai thu pawl khat
Inn lam a om ta nau leh lawm te pawl khat in gamdang ah sang kah nang tawh ki sai hong dong thei zel uh a, kei theih zah in ka na thuk kik thei hi. A mau ka thuk kik kawm in, a mau bang mah in gamdang ah pilna sin ding a lung gulh ih mi pih ta ding in nop tuam na a om khak le ci in hih lai kong khah khia hi. Tua ban ah gamdang a tung cil, sang a zom nuam pawl te a ding in zong ka phawk bang in kong at khawm hi.Â
A. Ih Gam a om lai ta ding
1.    Nasep kawm in Sang a ki kah thei diam? (Work and study): Sang kah kawm in na sep cih pen University a tam zaw ah ki zong thei mah hi. A hih hang hih na sep te pen, sang huang sung bek a na sep (part-time and on-Campus job, such as helping in Library or computer room or in the farm, etc.) te bek hi. Tua na sep na bek tawh tuition fee ki cing zo het lo ding hi. A tam pen ih ngah leh ann nek man ciang hong cover zawh leh cih ciang bek hi ding hi. Gamdang mi (international student) i hih nak leh a gam mi te sang a zah sawm val a a tam zaw tuition fee hong ngen uh hi. Tua a hih man in, nasep kawm a, sang kah ding cih pen piang thei lo ding hi.
2.    Lam et om lo Undergraduate program: Gam dang ah University 1st year pan kah ding pen a sum bei ding (~ $30000/year, for 3-4 years you will need ~ $100,000 in Canada as an international student) nei zo hi leng bel hoih mah mah ding hi.Tom gen leng, ei sum neih sa tawh inn lam pan gam dang ah sang kah zawh ding pen lam et om lo cih ding hi. Undergraduate program tawh Scholarship leh grant tuam tuam ngah ding zong hak sa mah mah hi.
3.    A hanciam huai Graduate program: Gamdang ah sang kah nuam ta ding in Kawl gam/India pan sang a zo ma sa (Bachelor/Master) a, tua zawh ciang, gamdang ah Master/Ph.D kah nang vai hawm ding hoih ka sa zaw hi. Bang hang hiam cih leh, a hun tom zaw in (mostly 2 years), funding muh nang lampi om zaw hi. Ih kah nop na University website te ah online pan hawh in, i sin nop subject tawh ki sai Professors te thu leh a mau na sep (research) sim ma sak ngai hi. Tua sung pan i lung lut a om leh email tawh lai hioh tak a khak ding ki sam hi. Professor a tam zaw in a mau research bawl nang in Fund ngah uh a, ih lai khak hoih a sak a, mi a ki sap hun tawh a ki tuah khak leh a sang nau pang ding in hong sang in Fund zong hong vai hawm sak thei ding hi. Life science, agricultural science, environmental science leh bioresource engineering cih lam te bang tu lai tak thu pi sak mah mah uh hi.
Tu lian bang in Canada gam a University pawl khat a Ph.D kah ding international student te a gam mi te tuition fee bek ngen uh hi.
Bek tham lo in, Canada bang ah international student a tam zaw in M.Sc/Ph.D a kah sung in “skilled worker program� tawh permanent resident (PR)  siau uh in, a tam zaw in ngah uh hi.
4.    Lam pi dang a om lai hiam? (Indirect channel): Kawl gam/India pan direct in self-funding tawh gamdang ah sang kah ding leh nasep kawm a sang kah ding cih te pen a tung a, ih gen sa mah bang in, lam et ngam loh thu a hih lam i thei ding hi. A hih hang, a lung gulh tak tak ta ding in lampi dang om kawi kawi thei sam hi. Mang ten “If there is a will, there is a way�, “Necessity is the mother of invention� na ci sam uh hi ven maw. Ei mah bang in gamdang ah sang a kah nuam leitung gam tuam tuam pan mi tam pi te in “indirect method� zang in sang kah nang na vai hawm uh hi. Genteh na khat in; Philippine pan nu mei pawl khat pen Canada ah nau cing (care giver) ding in broker te tung pan nasep zong uh a, tua a ngah uh leh kum 2 sung mi inn ah nau cing in om uh hi. A kha sum uh zong minimum wage khawng ngah bek uh hi. A hih hang hoih tak in a sep theih uh leh kum 2 a sep khit ciang in, PR siau thei uh hi. PR a ngah khit uh ciang a na sep
na pan na sep dang a zong nuam ten zong, sang a zom nuam te in zong a gam mi te mah bang in kah thei pah uh hi. Sang kah nang sum zong kum pi tung pan lei tawi thei uh hi (student loan).
Hih lam pi pen ih gam sung lian pan lung muang tak a kuan khiat theih na lam pi khat hi a, a tung vai te zah in sum tam bei lo kha ding hi. A hih hang, a gam ah ih pai theih nang sum hong khat ki sam ding ban ah kum (2-3) bang PR siaut theih nang ngak phot kul hi. Mi nam dang te dan in hong huh zo/nuam ding ta nau ki nei zo nai lo (1st generation) a hih man in, hih bang in gen theih hak sat thuak  (sacrifice )phot ding hong ki sam mawk hi.
5.    Khut guak tawh i ma suan thei diam? (High risk adventure): A tawp na ah hih a tung a lam pi tuam tuam te tawh ih gual zawh kei a, gamdang mah i cih tei tei le lah Pasian in i mipih tam pi te hong puak sak na lampi (gam bel) zong sin theih lai ve ve hi sam hi. Tu dong mah i mi pih tam pi te Thailand, Malaysia leh India gam te ah om lai uh hi. A hih hang ngah ding ngah loh ding leh bang tan ngak ding cih pen ki gen khol thei lo ding hi.
Â
B. Gamdang A tung khinsa te a ding
 1. Sang kah bek tawh nasep hoih ih ngah zo diam?: Pasian heh pih na tawh ei Zomi te zong North America, Europe leh Australia te ah hon pi khat i tung khin ta hi. Tua bang a, a tung sa te in sang a kah nop uh leh international student fee piak kul nawn lo in, a gam mi te mah bang in a tawm zaw tham “tuition fee� pia a sang kah theih nang hamphat na nei uh hi. Kumpi kiang pan zong sang kah nang sum lei tawi (student loan) thei lai uh hi.Hih hamphat na te met bawl a, a kah zo/thei ding teng in han ciam tak a i kah nang thupi ka sa hi. A hih hang, kah theih tah ci a mawk kah lo a, a subject/major ding hoih tak in ngaih sun masa a kah pat ding thu pi hi. Bang hang hiam cih leh sang man khin a na sep mu zo lo tam pi mah om mawk hi. Pilna ih neih khit ciang nasep mu zo kei mawk leng zong, a ki man na hong tam khol lo ding hi. A diak diak in a tung thak mi (immigrant) ta ding in ih sinna tawh ki tuak na sep hoih ngah nang in, sang hoih tak a zawh na (good
academic record) bek tawh ki cing nawn lo a, pau siam na, kizop na siam na (excellence communication & networking skill) te leh a thu pi pen ah Pasian lam hon sak na/Kaam phat na (right timing) ih tuah khak ding te hong ki sam mawk hi.
2. Bang sin leng na sep ngah baih pen ding: A tung a i cih sa mah bang in Gamdang pan B.A/B.Sc mawk mawk i zawh bek tawh na sep muh ding baih nawn lo hi. A hih hang, na sep ngah nang a baih zaw deuh leh a ngah khin ta ding zong a ki tawp sak meng meng lo nasep (layoff proof job) pawl khat om hi. Zato nasep/cidam na lam nasep (health care related jobs), ih ki ngap na tawh ki tuak in, genteh na:Â Registered Practical Nurse (RPN)- college kum 2, Registered nurse (RN)- University kum 4, laboratory technician, X-ray technician, pharmacist, doctor, cih bang a sin te leh a dang siam na sang (skill trade, ~ 2 years college), genteh na: auto mechanic, hair stylist, chef, cih dan a sin te in a ki ciang tan license a neih nak uh leh na sep ngah baih ham tang uh hi. Kum (3-4) sung bang a hun leh sum bei a pilna/siam na a sin ma sa ta ding in, bang mah a sin lo te sang in a sawt lam ciang (long term) a hoih zawk na hong ki lang sem sem ding hi cih pen ki mu khol
thei hi.
Thu khupna
Mual leh guam tawh ki dim in kua ma tun zawh meng meng loh leh ann kham ding na ngawn a ki ngah zo lo Zogam ah ganhing phial phial (primate) bang a a nung ta ei Zomi te in tu ma kum za val a ki pan a nung ta khuavaak ih muh khak na tung tawn in, Pasian in hong lam sang in, tu ma kum tul tampi a ki pan a na khang to sa mi te tawh tu ni in ann ne khawm tui dawn khawm in hong koih ta hi. Tha tang bek tawh nasep hun hong hi nawn lo hi. Pilna om lo in khantoh na neih nang baih lo ding hi (Saudi leh UAE cih gam te bang a Oil hau mah mah cih khat lah hi lo i hih ciang). Tua ahih man in ih om na ciat ah Pilna/siam na i sin zawh nang han ciam ni. En i pat zawh nai kei leh zong a sin nuam i sang gam te pan pih ni, tha pia ni, thu nget sak ni.
Â
Deih sak na tawh,
Â
Thangboi

No comments: