Saturday, September 24, 2011

“ZBC LABU” MAH CICI LAI DING MAW?

-Rev. G.K.Nang


Zomi sungah pau tuamtuam a zangte lakah a dangte gen loin eisung mah gen lehang ka ut hi. Tedim kampau a zangte in 1914 kumin La dawng 25 a pha labu kinei hi. “Chin Hymn Book in Te Dim Dialect” kici hi. Tua pen a masa pen hi a, MG Po Ku, MG Tun En leh MG Viel Nangte teikhiat ahi hi.

MG cih pen Kawlpau a Taang cihna Maung cihna hi dingin ka um hi. Tua labu sungah Zeisu pen Jesu ci-in kigelh a, Pasian pen Pashian kici a, Kha Siangtho pen Kha Shiang Tho ci-in kigelh hi. 1918 kum ciangin La dawng 101 a pha kikhenleuleu a, “La Bu, Te Dim Kam” kici-in a teite pen MG Po Ku, MG Tun En, MG Vial Nang leh others kici hi. Vial Nang cih zong a mal dik ta hi. Mikang lai-in “Chin Hymn Book in Kam Hau Dialect” kici leuleu hi.

1923 kum ciangin la dawng kibehlapin dawng 283 val kikhen a, a teite pen Po Ku, Tun En, Vial Nang, Dam Suan, Cin Lang, Khup Thang, Ngul Suan, Awn Khaw Neng ci-in kigelh hi. Hih sungah “Khazhih,”
“Pashian,” “Zheishu” cih kammal kizang leuleu hi. 1927 kumin la dawng 300 om kikhen kik hi.
Sia Hau Go makaihna tawh 1949 kum pawlin (a kum lian ka tel nawn kei hi) la dawng 300 val a pha pen kibehlapin Word Edition kikhen a, tua pen Tedim Labu kici “Tiddim Hymnal” kici hi. La zong tam kikhum ta ahih manin kisapna dong a hu zo khat suak hi. 1969 kumin Labu kisam lua ahih manin sia Khup Za Go hanciamna tawh Gauhati panin bu 1000 kikhen kik a, Christian Literature Centre, Gauhati–te hong khetsak ahi hi.

Tua sung panin ZBC gam sunga om teng in Labu nambat kibang zat ding deihna tawh tonic solfa tawh kithuah harmonized cih theih dingin kibawl a tua pen 1974 kumin kihawmkhia hi. Tua pen “Tiddim Hymn Book with tonic solfa” kici hi. Tua pen ZBC sunga pau dangte tawh a nambat kibanga kibawl ahih manin “ZBC Labu” kici a, Tedim Labu cih sangin kithei zaw mai hi.
1979 kumin Kolkata-ah Labu khensak dingin ka puak lai-in Sia En Khan Nang zong sum bawlin hong zin kha citciat a, Kolkata-ah ka kimu uh hi. Amah tawh buaipihin, ka vaihawm uh a, la bu min dingin “Zomi Khristian Labu” (Zomi Christian Hymn Book) cih ding hoih kasa uh hi. Tua pen inn lam (Tedim) a thuneite (ZCLS om nai lo) kiangah lai ka khak uh a, ka dot uh ciangin hong thukimpih loin, a ngeina bangbangin hong khen un, hong cih uh ciangin laih tuan loin a ngeina bangbangin kikhen hi. 1979 kumin bu 8,000 kikhen a, 1986 kumin bu 10,000 kikhen leuleu hi.

A nung ciangin ZCLS min tawh Labu kipuahpha a, kihawm khia hi. La pawl khat kilim laih lua-in aw luan dan nuam lo ahih manin mipi lungkim zo lo tawh kibang hi. Tua kawm kalah 1995 kum ciangin ZBC panin Tedim kam pau teng taikhia-in ZBCM hong piang hi. 1996 kum ciangin ZBCM sung panin TBA paikhia leuleu-in TBC hong piang hi. Tedim kampaute pen ZBC tawh a kikhen siang kisuak ta hi.

Association pawl khat ZBC sungah a om lai tei hangin a buppi i et ciangin ZBC tawh kizopna om pha nawn lo hi. Ahi zongin Labu pen “ZBC Labu” mah kici lailai hi. ZBC tawh kizopna i neih loh hangin a min pen kipai thei pak lo hi. Tua in ZBC hoih kei, nawlkhin pah ni ka cihna hi tuan loin, Labu tunga lai kigelh bangin min kineisak lo hi cih ka lah nopna hi zaw hi. Labu tungah ZBC Labu cih kigelh het lo hi. A kigelh kha lo min khat kineisak na hi zaw hi.
Tua banah Pawlpi dangte in Labu tuam hong bawl uh ciangin Tedim Labu pen Tuiphum Pawlpi Labu hong suak ta hi. 1979 kumin “Zomi Khristian Labu” na kici hi leh tu ciangin hoih kisa semsem dingin ka um hi. Tua kawm kalah kim khat in “Tedim Labu” cih mah a deih tentan om lai leng kilawm ka sa hi. A sungah Tedim pau, Tedim lai cih pen phamawh lo a, a huampi a zat dingin Zomi, Zogam, Zo lai, Zo pau, cih theih dingin kigeel leh tangzai zaw lo ding hiam cih ka ngaihsutna om hi.

Hih danin a min zong kilaih hen la, Pawlpi tuamtuam in zat theih ding “Labu khat” vaihawmin zang khawm thei leeng, hih in kipumkhatna hong piangsak dingin ka lamen hi. Labu khat i neih theih matengin sihna, nopna, mipi paikhopna-ah nuam ngei lo ding hi. Sihna, nopna-ah a kitaisan thei lo, a kitutpih, kikhawlpih nuamte ihi lai hi. Pawlpi tuamtuamah i om hangin sungh leh pu, tanu tapa a kiman vive ihi hi. Tua ahih manin mun khen khatah Tedim Labu (a thak pen) sunga late sangin khanlawhna late sa leeng nuam kisa zaw mai hi.

Hih Tedim Labu a kipuahpha pen nuam kisa lo tek hi leh kilawm hi. Tua ahih leh a lui pen mah kikhen kik leh i zangkim thei zaw tam maw cih ngaihsut huai ka sa hi. Pawlpi kim khat in a thak pen zang tuan lo hi cih zong kiza hi. 2007 kumin a lui pen Kolkata-ah khetkik dingin kipuak a, lui lua ta ahih manin hong khetsak nuam lo uh hi.

Tua ahih manin Computer siam khangno phatuam ngai zo om hen la, Labu lui pen Computer-ah siang takin kikhenpha hen la, a min zong “Zomi Khristian Labu” ci lehang bang a ci tam ka ci hi. Hih pen kei ngaihsutna hi a, kikup dingin kong luikhiat ahi hi.

No comments: