Wednesday, October 7, 2009

Singlamteh tungah kikhai : Murlen

Kuppihna:
Singlamteh tungah kikhai: Hih maan te Sia Thang Cin Lian in Phillipines pan a zan ciang hong khak pah in, ka muh masak pen a kikhai ma in leilak ah a bawk a nungzang a kisat liam gawp, sisan a luang zihziah hi. Ka lungsim in Eh! a ci a, lamdang kasa hi. A zom ka et phei kik leh singlamteh tungah kikhai takpi na hi mawk uh hi.

Kumlui in zong Kanpur ka omlai in Newspaper ah hih bangin kikhai uh hi cih ka sim kha hi.

Singlamteh thu pen a theisiamlo te ading in hai huai hi a, a thei te adingin nuntak tawntungna hi ciin i Lai Siangtho in hong hilh hi. Ahi zongin zuih dan leh tangko nop dan kibang lo a, hih banga amau a kikhai gawp pen - pawlkhat ngaihsutna ah HAI HUAI cih theih ding hi. Pawlkhat te adingin GOSPEL THUGENNA (a theilo te in ka Pasian uh thuakna hih bang hi cih a theihna ding uh, a limlahna) hi ding hi.

Kei ngaihsutna ah bel Pasian minthanna ding ahih leh thupi sa ing. Tua hilo a thudang hang ahih leh lamdang sa ing.


Thawhkik Pawi ading sabeng:

Hih pen kei zong bangzah vei hiam kihel ing. Ka khua uh pen sa tamna khua hi a, Mizogam ah a kigen pen "Sakhi sa or gamsa na duh leh Murlen ah zin in" kici hi. Vagik sang Sakhi a tam zawkna khua hi. Gam hoih, singkung tam, gammang lian ahih manin sa tam hi.

Jesu sih ni khasia taka, lungdam taka a kizat zawh nitak in kikhopna ah Pawlpi laiatpa in "zing ciang pasal teng Thawhkik pawi sahawl dingin kuan ding. Thau nei tengin thau tawi ding, thau neilo leh tangval te sahawl dingin kuan ding hi. Sunsiah tun tek ding" hong cih khit ciang kikhop tawp nungak helna ah zong sawt kitu nuamlo hi. Ahang - 'zing ciang sahawlna ah pai ding, thau neilo, tangval pawl kihi lai ahih manin a 'teitawi pawl' ah kuan ngai a, ihmut cim kei leeng lawmte kipha lo ding. Tangval lawmte phalo pen maizum huai ahih cianga.

1984-88 kikal in bel gam kuan peuh leng sakhi khat leh nih, sakuh cih bang kiman thei kinken bilbel hi. 1991 pan Shillong ah sangkah in ka om kal in lawmte gam kuan hun ding ciang lungleng ngeungau zel sam hi. 1996 kum BSc exam zawh ciang ka ciah leh sahawl dingin ka kuan uh a, sapangte in sakhi a kap tuk uh ciangin ko zong thau ginna lam ah ka diang phei pah ziazua uh hi. Sialluang leh lingkung lak ah khut leh khe ah lingsut maimai phamawh kisa nawnlo in, mai zuuk seusau in ka diang lut uh hi. (Sa lian hi in, a tuk pah lo hi leh upa te in thaugingna lam ah pai hong phallo dinga, hong hilhna ding un vantung lamah thau lawn ding uh hi. Tua pen sa lauhuai ki kap liam, kidawm tek ding cih kihilhna hi).

Sakhi luipang ah a kaptuk pen uh a la khia masa ding sahawlte kong kituh taktak mai uh bel, a tung masa te nungah kigam la hal hetkei ung. Singmam khat sat pah, khaugui tawh a khe li teng hencip, mualtung lamah innlam zuan in HAW HAW to pah ngeingai sam. Nuam veve hi. "Ei lah kuaman hong eng lo, en lah kuamah eng lo" hi mai hi.

Tua bangin inn tun ding tan teitawi tengin kizawng a, khuamual ah thau om khempeuh a tang lakhia in a vui tawh samualsuah in a teitawi teng mah in thau kong lot uh ciang nungak leh naupangte, khangno khempeuh mitphiat kal in HAW HAW ziahziah in ka kianguh hong tung pah a, Km 1 a gamla khuamual pen gamla sa hetlo uh hi.

Tua pan bel naupang a liandeuhte leh tangvalno te in zawng uh a, Lengkhawmna inn ah (a tangpi in tua kum a Masi tunna inn) zawng lut uh hi. Upa te in lungdam a koh khit uh ciangin tangval teng sabawlin, mei tungah hangkeu uh a, zingsang ciang sahuan Tanu te huan pah theih dingin a siangsa in koihsak in, Ninoni tak kikhop lap man dingin kisil saisai in 'lawmnu' te tawh biak inn kizuan khawm hi. Tua nitak kikhopna lampi bel nungakte powder bang namtui deuh hiam kici hi. Galkap khuan ciah mah bangin a nunglam pek pan zong namtui vangvang hi.

2001 Masi sahawl: Christmas kizang khinta, ahi zongin mikangte in 'week end' a cih ngangngang liang uh Ninoni ahih manin kuamah nasem a kuankhia ding omlo ahih manin upa te in 'sahawl ding' hong ci ta uh. Ko zong Bawidil leh Munmawi, Munpi teng mah hawl kik ding ciin ka kuan khia ngeingai uh hi.

Sataang sung ka lut phet un Ngal suul na thak mahmah ahih manin Ngal om ding hi cih ki ummawh pah a, Thautawi te in Teitawite kiangah 'Thau hong gin leh kidawm mahmah un' hong ci pah lian uh hi. Ngal khat kap liam kha leng lauhuai ahih manin.

Ka hawl uh leh ka muh bat vuah Ngal hon tai ngeingai takpi, thau lah ging ngei mahmah lo. Sapangte pan lohna lam vive ah tai maw, ahih kei leh kap manlo uh maw. Sahawlte kidah mahmah, "sa tuazah tai a kuaman kap lo" ciin kiphun ngeingai hi.

Sahawl nunung te hong tun suk kuan ciang a nawl lam sapangte khat in "DAL" sa in thau hong lawn. HAW HAW HAWI ci in ka delh phei pah ngeingai uh leh sakappa in "vagik hi ka kap" hong ci ta. "Kha lo maw" "thei lo", "Thupi kei e, ciah ni" ciin pawlkhat ka taito ngeingai uh hi. Tua ciang, upa te khat in, "na khawl un, a vagik kapna va en un," "koi lai a?" ciin thaulawnpa a dot ciang, "hia ka nuai a lum leulau pen hiveh aw" ci...Aw, NGAL KHAT TUK GUK khat a kap tuk bial bual na hi veh e, aman hong no ana hi, hong ciamnuih................NUAM TEI EI....HAW HAW HAWI to ziahziah.............

Lamto ka kah taktak uh ciang, kumdanga Sakhi to puak sang NGALKHAT pen gikzaw deuh hi ding hi ven. A nunglam ah ka pan leh tangvalte khat in, "Koi nang thaulua ta a, lamto kah hat nawnlo hi tei, a mailam ah va pang ou," ciin amai lam ah hongsawl a, lampi omlo, gambu lak ah, sialluang leh khaugui zam, ling kawm lak ah 20 Km/h ding khawng a to kah bel khualzin zawh sawt kisa pian mawk hi.

Lampi ka tun uh ciang teitawi tengin zawngin khawllo in khuamual tan taipih khit uh ciang samualsuah mah hi leuleu a, thau ging hoih hoih ding kituh hita mai hi. Nuam veve sam e..... once in a life time!

Inn tun ciang, NGAIH ANGLAI AH te in, "Japan nong tun tuung meel, na pianthak zawh na meel theihna dingin" ciin maan akilaak bangin, Sahawl phawkna ding ciin maan ka kila zaizai vua.......... nuam teeiii eiiiiiiii


A tawpna lam ah:

Tun ka ngaihsut kik ciang, khatveivei gualnopna pen mihing adingin a hoih mahmah hi kasa hi. Ahi zongin tuhun ciang mi pawlkhat in gamsa pen sum meet bawlna, summuhna ding ciin a tuabek buaipih in sa kapkap uh ahih manin sa bei hanhan hi. A taktakin sa kap cih pen a hun neihsak ding a hoih mahmah hi mawk hi. Hi thei leh gamsa pen kap loh in amau om in omsak hi leh a hoih penpen hi.

Ka pute veh in Singlei khua, Kawlgam ah (Champhai sak mah mah hi) ah ka zin uh leh, 1998, nitak ann nek laitak thau lawng 6 tawh khuakhung pan samual hong kisuah. Bang man uh hiam ciin ka dot uh leh a den ciang ka theih uh ciang Sakhi khat leh Vagik khat man uh hi. Sakhi leh vagik khawng Hanla kisa ngeilo hi. Ahi zongin salian om nawnlo ahih manin Hanla sakna ding om nawnlo a, khe 4 nei ahih peuh leh hanla sa mai ta dan uh hi. Sazuk man le uh zong Hanla sa ding hih tuak mawk hi!!

I gam ah om sa te kep dan, khoi dan khat i neih kei leh sepding nei lo a gamvak sabeng bek a ukk tamta ahih manin gamsa te hong bei mai ding hi. Kikham bikbek ahih theih kei leh zong a system khat a om ding hi leh kilawm hi.

Lungdam hun ding ah sabeng, sahawl, gamvak, sa mat cih khawng a hi thei hi leh i hih nawnloh ding hoih hi cih ka phawk ciang Zomi te pen nam naupang mahmah, nam khangkhang laitak hi hang cih ka phawk hi. Topa deihna mah zong kawma khantohna leh Biakna lampi i zuih ding thupi penpen hi.


Hau Za Cin
Phuitong Liim
Philippine gam bek hilo in Zogamah zong om tham hi, ka neumahmah lai (1970s) in RC pawlpi ahilo "Gupkhiatna" thu tangko ding a vei mahmah (pastor ahilo) kapuno khat in khuanawl ah camping bawl aa khuazangbup phial in Pasian thu ngaidingin kipai hi... Tuahun in DVD,TV te tawh Topa Zeisu Film et ding kineilo ahihmanin Topa Zeisu ii gimthuakna leh a sihna alakna ding amah leh amah singlam teh ah kikhai in "ihTopa Zeisu in hihbangin singlamteh tungah kikhai in eite mawhna hangin sihna thuak hi", cin tangko hi. Tuapen ama hihtheihzawhzah aa mipi te ading gupkhiatna thu atangkona ahihi. Pawlkhat ten ahai in gen aa, pawlkhat ten amah Topa Zeisu kineihhi, ci uhhi. Khakhanlawhna (pianthakna, conversion) angah takpi zongomhi, ci uhhi.

Kumsim, GoodFriday ni in Kawlpi St. Mary Biak Inn ahzong "VIA CRUCIS" (manglai in -'The Way of the Cross') cin ih Topa Zeisu in eite ading gimna athuakna leh singlam teh tungah asihna lampi (a tom in 'Singlamtehlamzuihna') kinei den aa tualaiah zong mihingmah singlamtehah kikhai in Topa Zeisu in eite honggup na dingaa agimthuaknate zuihpihna (Zokam in: Topa Zeisu gimthuakna - Singlamteh lamzuihna) kineihi. "Kei, Topazeisu kahihi, note' mawhna pan konggum dinghi" aci hipeuhmah lo in ih Topa Zeisu ii gimthuakdan te mipi te in amitkha in muthei in gupkhiatna angah nading uh deihna ahihi. Amah Topa zeisu zah aa kingaihsun hipeuhmah lo in, gupkhiatna thu atel lo zong hi lo hi. (A diakdiak in zomite adingin hih singlam teh lamzuihna thupi kasa mahmahhi).

Holy Week (Palm Sunday pan Easter Sunday dong) kici hih nipikalkhatsung pen Christian history ah nisiangtho penpen in kiciam teh hi. America khang lamgam te, adiakdiak in Brazil, Colombia cih gamte ah hih Nipi Kal SiangTho pen "Major days" (ni thupidiakni, nilian diakni) ci'n ciamteh uh aa pumpikidekna nei in, antang in thungen uhhi.

Ihzogamah mikang missionary te in Thawhkikpawini (Easter Sunday) annek khop theihnading hih nipi kalsiangtho (Holy Week or Major days) sungteng gam lakah sabeng in hong sawl ahih man un tudong in ihkham tunggam ah Nipi Kal Siangtho ahi (Topa Zeisu ii gimthuak hun) sung gamsungah sa beng aa kuanding Christian ngeina kisa mawkmawkhi.

Mel Gipson ii "The Passion of Christ" film peh hih Topa Zeisu ii gimthuakna (last 14 hours of the passion of Christ) alahna hi aa "The Way of the Cross" ii synthesis nahi gigehi. Hih Film sung aa Topa zeisu akineih (Actor) pan zong kei Topa zeisu kihihi, ci lohi. Ahizong in film a kizaih ma kal thum sung antang in thu ngen aa a phulphuh in "hih film a en ten Topa Zeisu gimthuakna te tel in khanlohna, gupkhiatna a ngah nading in cihi. Hih video ih et ciang ihkhuamul sik in, ih khasia aa ih kah suakhi. Ih ankam lim lo tuam aa Topa zeisu asat te bang ih kiangah om leh kivua vat nuam hi.

Mel Gipson ii Film "The Passion of Christ" leh Philippines a singlam teh tunga ki khai te ii kilam dan na pen a mukha nang leh kei ii muh dan, san dan tawh kisai aa ahih hang athu "MESSAGE" pen a kibang ahihi.

Hih the Way of the Cross pen mun 14 (14 Stations) in ki khen hi. Olive mual pan Calvary mual singlamteh tungah asihna mun dong Topa Zeisu ii gimthuakna teng a kiciam teh hi aa theihmahmah hi.
Mai lam ah zom laini....
Tuazah ciphotni,,
Itna tawh,
Langno

No comments: