Wednesday, July 15, 2009

Tutphah kituh:

Tokhom kituh, Thuneih kituh, Mang tutphah kituh ci leeng zong ahi mai tam maw. British gamkek te hong tunma pek pan Zomi te sungah a thunei ding, a vaihawm ding kituhna om den a, a hat penpen, a siam penpen, a pil penpen, a thei penpen in tua tutphah tungah tu hi. Mikang gamkek te hong tun ciangin India gam, Kawl gam, leh mundang khempeuh ah Mikangte in amau hoihsak khatpeuh, amau thuzawh theih khat peuh tua tutphah pia in tusak uh a, amau nusiat mateng kuamah tua tutphah ah tusak lo in, kuamah kiangah piasawn lo uh hi. Ahi zongin amau nusiat zawh ciangin mihing ngeina a apil, a siam, a thuthei leh a hitheite mah in tua vaihawmna tutphah hong luah kik in, a pil, a siam, a thei peuhmah in tua tutphah kuamah piak tawm sese kullo in luah lel uh hi. Tua ahih manin tulai ciangin tutphah luah ding tampi om a, kumpi office khempeuh ah vaihawmna tutpha luah ding om hi. India gama kumpi nasem u lian Pu Chinkhenthang, IAS (Rtd) in ama tangthu a genna ah, a sangkah laiin Lamka ah zin a, Lamka a kumpi zum lianpen (Deputy Commissioner Office) ah tutphah tungnung penpen ah a tu ding a kisehsa omlo a, a laisiamsiam, a pilpil, a hihzozo te tutna ding hi lel hi cih a pate kam pan a zak ciangin nakpi takin laisimin, BA zo, MA zo, in tua ciangin kumpi tokhom tungah tuttheihna ding Examination hoih tak in zo a, tua tutphah tungah tu takpi hi cih gelh hi. A kikoihsak sa hi lo a, a thalawh tawm ahi hi. British te hong uk lai in tua banga thalah zo tampi a om hangin thalawh kisam lo a a tu ding sehsa om ahih manin tutphah kituh cih om mello in a tusate tutu lel uh hih tuak hi. Tu hun in zong tutphah kituh ding tampi om a, a tuh zozo, a cing zozo, a qualified penpen in luahta hi. I tenna lei tung pen (a diakin Zomite omna gam ciangciang) hong suakta zaw deuhta cihna hi. Ahi zongin tua tutphah kituh dan i siam takpi hiam cih kidong kik leng hoih kasa hi. Tu laitak mai November ciang kitelna ah US President ding kituhna kipanta a, tua lak pan a tuh khat pen Barak Obama kici hi. Hih pa pen i theihsa ciat mah bangin a pa Kenya pan hi a, a nu US pan hi. Hawaii ah piangin khangkhia a, gam tuamtuam ah sangkah in zinkhia a, Indonesia nangawn ah sangkah kha hi. Hih pa in tu laitak in US President hihsawm in kumpi tokhom tuh hi. Zomi te in zong mailam ah US President tutphah kituh lo ding hi kici theilo hi. A suakta gam peuhmah khangto a, a kinengcip gam peuhmah khangto lo hi. A suakta gam peuhmah ah merit tawh kal kisuan a, a kinengcip gam peuhmah ah zawhthawh thu tawh vai kihawm hi. Zomi te in suakta tak a vaihawm dan i siamta hiam cih kidong le'ng ut huai kasa hi. Kei makai ka sep kei leh tua kipawlna ah hong kihel kei ning. Kei makai in nong zat kei uh leh tua biakinn ah hong kikhawm kei ning. Kei a lianbel in nong bawl kei vua, kei thu nong man kei ding uh leh kei leh ka thuzawh zahzah in thu tuam, kipawlna tuam khat satzaw nung cih lungsim i neih khak ding dah huai hi. Tua bang om kei peuh leh Zomi te kipawlkhawm theilo, nasem khawm theilo cih omlo ding hi. ZONET ah lai at khat in, nung lam in, Zomi te mi 100 a vaal naak leh kipawlkhop semsemna sangin kikhenna ding naizaw hi, ci hi. Tua kipawlna a khan semsem ding sangin makai sem nuam hong om kiukiu ta ahih manin a lengkhia nuam omta hi cihna hiding in ka um hi. Zomi te in America gam suahtak banga suahtakna i zatsiam a, democracy kici mipi deihna banga vaihawmna a kizuih ngeingei leh kipawlna a lianlua, mihing tamlua, tutphah tawmlua cih omlo in kithutuak takin kikalsuan thei ding hi. Tutphah kituh ding tampi --- kumpi zum ah omte, kipawlna ah omte, biakinn ah omte, leh a tuamtuamte khempeuh pen siangtho takin kituh in, mipi in a deih penpen mah uh teel ngiat in kitusak leeng hoih pen ding hi. Mipi in hong tutsak kei uh leh kei a tu dingin kilawmlo, kei sang amah tu dingin hoihzaw ciin saang thei in, telsiam leng tawldam mahmah ding hi. Tua hilo a, kei sang naupang zaw, kei sang sum neilo zaw, kei sang tuaci zaw....... etc... ci a pawldang, thudang, biakinn dang i sat sawm pahpah leh bel ..... khangto o lei tawng! Zomi te in siangtho taka tutphah tunga tutdan i kisin ding hi. Makai dingin ka cing takpi hiam, makai sem dingin ka cin takpi hiam, cih te ki et phat mahmah ding hi. Tua hi lo a, makai ding ahih leh KEI, sum tampia pen kidem ding ahih leh KEI, etc.... cih dana "pengpelep tungnung kituh" i bat khak leh bel Zomi te aw.... i kipawlkhopna te lianpi pha theilo ding hi. I Biakinn te lianpi pha ngeilo ding hi. I minam sangpi khangto ngeilo ding hi. ZOMI i hi takpi hiam cih khawng tawh kua hiam thubawl in ki nitumtum lel ding a, kiim leh paam in hong kheng vangvang kha ding uh hi. Tua ahih manin Zomite aw, i pankhop hun hilo hiam ka ci hi. Kipawlkhop siam ding hun hilo hiam. Thudik, thumaan gup hun hilo hiam. Tutphah tunga tu ding a kilawm penpen teel hun hilo hiam. Ko innkuan, ko beh, ko pawl, ko meltheihte, ko biakinn te, ko vengte, etc.... cihcih hun te i paisan a, i kheng vangvang, i pelh hunta hi lo hiam. Darwin in a cih bangin tu hun pen survival of the fittest hita a, kideihsak man bek tawh hiam a kal suansuan hun hi nawnlo hi. Zomi leh Zogam in khantoh a sawm taktak leh a siam penpen, a pil penpen, a thei penpen, a kiva leh a lemgeel siamsiam penpen mah a madawk ah i koih hun hi. Kikoih tawm a, "Ko aa pa mah hi leh maw.." cih den lai pen nauneen huai lua hilo hiam. Na ci hia? Hau Za CinPhuitong Liim

No comments: