Thursday, July 23, 2009

Tunsung khat pan

Posted by: "Suankhup" actsxk@yahoo.com actsxk
Thu May 15, 2008 11:41 am (PDT)
Thupatna: Ih tenna, siam sinna, sum zonna, leh omna ciat pan in Zomi ih hihna bek thamlo in, namkhat ih hihna leh tua namkhat sung ah hong ki pumkhat sak thei ding nam te ah ma ih pankhop theihnam te ki kum khawm ding in kong ki thawi hi. Biakna (pawlpi), ki teelna (political election), sum zonna, te tawh Zomi innkuan khat ih hih ding baih pak lo hih mah ta leh, hong kipumkhat sak thei nam tawm a om te en suk ni:Beh leh Phung: Mi namdang te tawh ih ki batlohna pen khanggui kician ih neihna ahi hi. Lai lam tawh tangthu ih ciap teh theihma (pre-litaracy of Zomi) in phuisamna (shamanism) leh ih Zola te tawh ih Zomi tangthu ih sut/sui toto thei hi. Hih beh leh phung in, Tuunsungkhat pan a piang te ih hihna hong lakkhia a hi hi. Gentehna in: Guite beh kai khawm ding hi leng:- Saizang kampau te sungah, Vangteh kampaute sungah, Sihzang kampau te sungah, Simte kampau te sung ah, Paite kampau te sungah, Thahdo (Kuki) kampau te sungah, Zoute kampau te sungah, Lusei kampau te sungah, Dap (Dapzal) kampau te sungah, Ngaizawl kampau te sungah, Ngawnpau a zangh te sungah, Vaiphei kampau te sungah, khuano kampau te sung ah, Dim kampau a zangh te sungah, Losau kampau a zangh te sungh, Gangte kampau te sungah, Kom pau a zangh te sungah, etc. na omkawikawi hi. Guite minam kici ngei lo a, Guite beh ci in ih lo/sam zaw hi. Zomi te sungah ih tenna (mual leh gual) dung zui in ih pau tawmtawm a ki gamlat hang in, hih beh leh phung te in mi namkhat ih hihna hong lak den khat ahi hi (Guite beh bek hilo a dang beh tampi zongh omlai hi).Pu Chinsianthang in behlaibu bawl ding thu kimlo: Pu Vumson gelhna "Zo History" sungah Pu Chinsianthang beh (Neihkhup) kihelkha lo hi. Zomi te tangthu leh beh kikhum khopna ah bang hang in na beh min pa khalo hiam ci in Pu Chinsianthang tungah ka dot leh, "hih pen Dr. Vumson in Zo History a at ding tungtang in zongh hong dongh hi, Zo History na at nop leh at in la, beh leh phungte peuhmah hel kei le cin hoihsa zaw ing. U Neewin a lungdam lua ding hi, behvai pen kikhenthaang nading in theory khat hi gige hi. Na at teitei leh ka beh min na khum kei hamtang in ka ci hi" ci in hong dawng hi. Ama deihna pen a hih leh, beh innkuan or beh kipawlna te in minam kipumkhatna ding panin hong toksia thei hi a ci nuam ahi hi. Kei gennopna pen Pu Chinsianthang deihna tawh a ki lehbulh hi lo in, ih hihna (identification) hong genkhia lel ka hi zaw hi.Zomi sungah hong ki pumkhat sak thei ding namkhat bek om: Sum leh pai, biakna leh pilna te in hong kipumkhatsak zo pak hetlo ding hi. Ahi zong in, a kibang ih ngeina puahpha ding hang a, ih zatkhop theihnam a kibang ih taang ngeina te pen khua khat ah innkhat ta lam/bawl ding hihang. Tua pen "ZO INN" ([Zomi] folk village) ding hi pah hi. Hih ZO INN pen ih Zogam khua khempeuh ah ih neihzawh ding nam zongh ahi hi.Bi Inn, Sikkang Inn, Paka Building, etc. ei hih zawh namciat lamding hi lel hi. A hizong in a thupi ah, Zo Minam ni leh Khuado pawi ni te ah tua munsan pen ih Laamtual hi hen la, a sungah ih ngeina te koihna/lahna/ senna (museum) ZO INN hong suak leh hong kilawm pah ding hi. Hih ZO INN lamna ding in gamdang pan huhna zongh kisam lo hi. Ei khuatual sung pan in ih hihzawh kimding khat hi lel hi. Gamdang a om te in zongh Zo INN ding in na inn sungah cabinet (bizu) a tuam vilvel nei ding cin a, tua sungah ih Zo ngeina tuamtuam te a limbek (artificial) a hiphial zongin koih ding hi hang. Tua hi leh Zogam leh gamdang a te in ih ngeina ih zatdan hong kibang leh ih kipumkhat na hongkhang to hanhan ding hi.La leh movie/drama tawh ih ngeina te puahpha ding: Zomi sungah aw kaihdan kilamdang in ih paudan tawmtawm a kilamdanna a om hang in ih lakam (poems) te pen kibang kim hi. Thum sang in a tamzaw la kisak khopna ah sinkholh kul lo a Bass Tune sa thei pen Zomi taangpi bek hi phial ni ci in ngaihsun ing. Lasiamnam te ih hi phadiak hi. La tawh khitui luang zah dong a ih lai hong vut valval zo eimi ih hi pahdiak ni. Thu in la hi a, la in thu hi ih cihhang in, thu sang in la in mipi (layman) lungsim hong zo masa zaw lai hi. Zomi namni leh Khuado pawi (including Sialsawmpawi) hong tunkuan sial in (February, May, September) Zogam la (gam ngaihla) te hong/suah (play) hamtang ding hi hang (audio tape, CD, etc). Ih ki pumkhat theih namding movie a tam theithei hanciam ding zongh a hi hi. Zogam lampi te puah ding: Tedim gam a hi nawnlo, Manipur gam tungto leng Tedim Road cih ih zapan zaw a, Tedim Road cih ih muh ciang in ih inntual sung bang keek in hong innteek sak tuam hi. Zomi mi minthang masa te, ukpi te, galhang te, etc. min pua/tap sak in ih khuapi lampi te ah a min uh vawh ding hi hang. Kawlmin peuh mangmin peuh ih vawh ciang in in tenna khua mahmah ah khualmi ih suak mawk hi. Hih zongh khuapi leh khuaneu Zogam khempeuh ah ih zatzawh/theih ding nam ahi hi.Thukhupna: Hih a tunga ih genkhiat te in Tuunsungkhat pan a piang ih hihna te ah hong thahat sak ding nam ahi hi. Thu hoih ih gennop tampi omlai a, ahi zong in mizawng pen leh mi hau pen, khuapi te leh khuaneu te ah a kizangh thei ding nam te ih gen phapha nuam zaw hi.Tuunsungkhat pan a piang te ih hihlam pen hong thahat sak thei ding nam te ki hawmsawn zel ni.Tuunsungkhatpan,SuankhupKorea

No comments: