Tuesday, June 23, 2009

Zomite om dan

Gam lak (gam kuan) ih paiciang in Temta khat leh thungkuah (tualthung) khat kipuaham tangtheihi. Zomi te ading kidalna galhiam hoihmahmah cilengkikhial lodinghi. Gamsungah a lauhuai khatpeuhpeuh (gentehna 'gul') mu kha leng teipi leh temta pen kidalnading hoihmahmahhi. Gul pen ganhingnamtampi lak ah alauhuai mahmah khat hi aa 'gu' nei a hihman ongtu khaleh kisihlawh zohi (Gul nam tampi om aa agu akhauhdan kibang kim lohi).Khanglui te'n mi lungsimkawi, midangte aphin nuam te agen uh teh 'gul' tawh genteh thei uhhi. Banghiam cih leh 'gul' in "mihing ten kamei hongsik hen la, ken amau khe tuleng, cih ngimna tawh lampi ah ameidawn misikkhak din phah in alu pen kiaklak ah selsimhi", ci uhhi. Hongsu kha tapeuh un, hong vatkikpah nuam ing, cih ngimna hi in ka um hi. (Thang an tah acih dan a hi tam).Ahizongin Zomite ki hainawn lo hi. Gamsungvak ten 'gul' in hongtuk khak leh sisan sukkha in hongtukna tungdeuhah khau khat tawh gakpah leng a 'gu' amundangah kilawh lohi, cih theikim phial uhhi (ihkhe me khat gul in ongtuk leh ihkheme bul ah khaukhattawh gakpah ding cihnahi). Leitung gamkhangto, khuapi sung aa om tenzong amau leh amau kidalna ding galhiam ahi 'asia leh apha khen tel theihna lungsim' neitek uhhi. Lungsim picing (mature) mahmah ta cih dinghi. Tua ahihman in 'gul' in ka mei hongsik tapeuhve, na khe ongtuksak nuam ngaungauveng' , acih hang siksak se lo in lampelh ahihkei leh kanziau lel uh hi. Gulzong asawt teh a ih mutsuak in, inn ah va ciah ding aa buaina om se lodinghi.Lungsim picingna (maturity) pen sintheih thukhat ahihi. Mihing gamtat luhek dan asin (moralist) ten zong thutheihna (conscience) zong kisin thei (form) ci uh aa "Formation of Conscience" tawh kisai bang nakgen mahmah uhhi. Minam, biakna khat toh ding ih deih leh thuhoih thupha, miten santheihding gen ding hun hi tahi. Mikim in a ma' galhiam ahi 'ahoih leh ahoihlo khen theihna pilna' (conscience) kinei ciat aa kinaupang khem hun hi nawn lohi. Itna tawh,Langno.

Gul in, "mi in ka mei hong sikkha henla ken tu leng," ci hi kici lo hi. Tua pen nidang lai Zomi te ngaihsutna hi. Gul in mihing thangsiah ngeilo a, a lauh man in a kibu hi a, tua akibu cip pen i va lawnkhak, i va sikkhak zenzen ciangin ama pumpi kidalna dingin (in self defence) hong tu hi kici hi. Tua pen gul tangthu sin scientist te muh khiat hi. Zomi te ngaihsutna pen scientific proof omlo ahih manin amau observation pan a gen uh hilel ahih manin khial a, a diktak tu in a kithei hizaw ta hi. "Laitui Paudan" cih laibu ah mi khatin, "Kei bel nong hehsak kei uh leh dik mahmah ka hi aw" a cih dan deuh in gul zong hehsak kei peuh leeng kuamah tu sese lo dan hi. Mi thangsiah cih zong a nei hi tuan lo a, ama gamtat lai aki lawnkhak ciang a lauh luat leh a kidalna in a tu, a delh hi bek hi kici hi. Tua lo in gul in lungsim sia neikhol ngeilo hih tuak hi. Hau Za CinPhuitong Liim

No comments: