Friday, June 19, 2009

ADC Mizogam in kisam???

Bang hangin Mizorama i dinmun awlmawhhuai i chih chiangin: India pen democracy gam hi a, a economy hoihin khang deuhdeuh a, mailamah Super Power gam suah theihna chance neiin China tawh kidem tou niloh ding bang hi.Tua bang gamah Zo suan ten Mizoram min tawh state khat i neih khak zenzen bangzah takin phatuam i hiam? Mailamah India gam sang lunggulh zawk luat ding dang om tuan lo ding hi. Mizoram state om lo hi zenzen leh Zo suante dinmun tavai mahmah chiat ding hi hang.Zo suan bup vai paikanin Manipur-a eimite politics kalbi en leng, a state sunga Zo suan teng kikhuikhawma Union Territory vaihawmna neih hiam, ahih kei leh Greater Mizoram kichi Mizorama kigawmkhawm hiam a tup ahi hi. Mizorama eimite politics kalbi leuleu pen Autonomous District Council neih hiam, Manipur-a eimite politics kalbi bangbanga kingat hiam hi. Hih vai teng khempeuh pen ei Zomi min pomte lakah Zomi Council hiam, ZRO hiam’ deihna zuia kal i suan a kulna khat om gige hi.Tua bang kawmkalah Mizoramah ADC i neih nang i sep masak pen kul ka sakna ka ngen nuam hi. Union Territory (UT) leh Greater Mizoram vai pen Naga issue siksana North East India bup a kilep phat hun chiang a result muh theih hiam hi pan ding hi. UT ngah hi zenzen leng zong Manipura eimite kikal dinmun i et chiangin President Rule in hong hapdaih mun mahmah kul ding zahin kiphinna tawh i kidim thei ding hi. Greater Mizoramah lut leng lah state kumpi in tribe recognised i hihnasa chiat siksanin hong khenkham veve ding a, Zomi min lah palh zolo, lah i kilom thei tuan kei ding hi.Tua ahih manin Mizoramah ADC i neih masak phot kisapna hong langsak hi. ADC pen UT leh Greater Mizoram a lawhching kei leh i kinepna ding omsa hi ding hi. ADC nei leng Mizorama eimite bek tham loh Kawlgam leh Manipura eimi ten phattuampih khin ding hang a, koikoi-a politics kalbi i suanna dinga i bul kipatna hi vek ding hi. Tua banah UT leh Greater Mizoram vai result suah hun ding kithei lo a, sawt lai ding bang hileh tua kikal sungin i ADC in sangpi-ah i gam leh i minam hong na laam khin man ding a, i eimipih teng henkhawmna in kizang khin man thei ding hi.Tu-a i gen teng panin Mizorama i ADC chih vai pen Mizoram bek tawh kisai ahih lohlam kilang ahih manin leitung buppi-a Zomi ten i awlmawh huan ding kul a, i pankhawm siam naknak leh ngahlah na’ng omlo hi. Mizoram sunga omte bek tha tawh khuat zawh ding hilo chih zong i phawk kul zel si hi. Tua ahih manin ZOMI lungsim i puak chiat ding i kigen nuam hi.Hih i nawkna dingin MIZO chih kammal a omzia i theih kulna khat om a, deihkaih theih a hihnate tan tawm i gen ding hi.Mizoramah eimi i chih khempeuh PAITE hong kichih banah India kumpi in zong tua mah tawh hong chiamteh ahih manin ei pen Paite i kichih tadih phot mah kul hong suak hi. Mizoramah India kumpi in a theihpih minam (recognized tribe) 15 om a, tua lakah Lusei, Paite, Mara (Lakher), Lai (Pawi), Hmar leh Ralte (Galte) chih guk teng major tribe hi in, tua teng khilkhawmna- in MIZO kizatna thu hih bang ahi hi.British kumpi in gam khat hihna min masa pen dinga a vawh Lushai hills chih pen hun bang tan hiam a kizat touh hang, Mizoram pen Luseite bek gam hi loin Lai, Mara, Paite, Hmar leh Ralte mite gam zong hi ahih manin phung bil khat’ min puak pen dik kisa ngei lo hi. Tua ahih manin 1947, April 22 niin Aizawl kianga Muallungthu khua-ah Paite simin Mizoram sung leh pua pan phung (nam) 46 palai paikhawm ten minam min dingin MIZO kichih ding chiin pomna bawl uh a, tua pen India kumpi in 1954, April 29 niin theihpihna pia hi. 1972, April 29 niin Union Territory ngaha Assam nuai pan a kilakhiat tak chiang a gam min zong MIZORAM chiin zat hong kipan hi.Mizoramah Luseite milip tam bel banga a langsak pen Lusei sunga lut Sailo leh Ralte (Galte) mite hi a, hih phung nihte khanggui i kan chiangin eimi innkuan sunga mite ngiat hi zel uh hi. Tua danin sisan zuiin khen leng Mizoramah Zomite kitam pen hi.Mizoramah eimite tam pen ding himah leng, hausate hun laia hong ukchipna, Lusei pau a laanna, 1947 kuma Mizo kichih ding thukimna leh politics sai i siamnop lohnate hangin eimau gam teekah Peemta Tualteng tan i tang kha hi. Tua bang hi napi mahin phung danga lut Sailo leh Ralte mite sim lohin zong Mizoram milip vekpi pan eimi pen tu tanin 10% kipha gige dingin eilam in kiseh hi. 1921 kum Census-in Lushai hills-a milip om 98,406 lakah 10,460 pen Paite mite hi a, tua lakah mi 3,598 ten innkuan sungah Paite pau (mother tongue) na zang uh hi. Kum 2001 Census in Mizoram milip 8,91,058 pha chi leng, tun (2007 kumin) Mizoramah Paite mi 1,00,000 kiim peuhmah om ding chihna hi. A chil pek pana phung dang lakah a mangthang suak tampi om hi kei lai leng tu-a sang kitamzaw tham ding hi. Champhai sak siah (north) i compact area i chih hangin Paite khua leh mi gen tham lo kichi zel hi. Ahi zongin i mi zah genloh i pau mahmah a zang lai innkuan bangzah hiam chiat Mizorama khaw tengah a na ki-om vek phial hi. Hih pen i dinmun a ginat loh mana dalh kihi a, ADC nei leng a huam sung kibawh pah in, sawt loin i milip hong pung tou luai pah ding hi.Hih thute i gen deudauna in, Mizoram i gam hi a, i gamah i teenpih i sanggam Lusei, Lai, Mara, Hmar ten neih nei thei khin uh a hihnate, India kumpi in North East-a tribal-te amau leh amau vai kihawmna dinga ADC a tahna Indian Constitution- ah 6th Scheduled Provision vawhin guansa nei a hihnate leh Mizoram kumpi in Mizo a kipna dinga a henkhawm nam teng lungkimna a khual ding kul a hihnate tawh kituakin Mizoramah ADC i nawk pen kilawm lo kei a, malak i siam naak leh ngahlahna ding om lo chih i deihna hi. A tawpna dingin, mi pawlkhat in ADC neih kulsa napi-in Nam mina neih sese kul pen kei ci zel uh hi. ADC in a tup pen nam khat hihna (custom, culture, tradition, literature leh language) kepbit hi a, mual min, lui min, khua minte tawh i hihna kikeembit thei ding hi lo ahih manin leh tribal hihna zuia Dan kibawl ahih bangin i nam min mah tawh neih teitei i sawm ding hi lai hi.ZOMI LUNGSIM PUA CHIAT NI‘Zomi in deidan nei lo’

No comments: