Friday, May 18, 2012

Meitei icih te kuate hiam?


Meitei icih te kuate hiam?
Compiled and translated by Paul Thangpi, Offenbach, Germany
Meitei te India gam state (25) sunga state khat ahi Manipur State sunga minam lian
pen ahi uh hi. Meitei cih min (nomenclature) a taangmin (original name) hi in, tuhun
ciang Manipur te (Manipuris) kici uh hi.
I. Manipur Mipi (Population of Manipur)
Manipur state ah mipi 2,388,634 pha in, a gam 8,628 sq mile in zai hi. Mongolic
minam hi in Tibeto-Burmese kampau zang uh hi. Mipi (60%) Meitei hi in, (25%)
Naga hi in adang (15%) te Thadou, Paite, Hmar, Gangte, Ralte, Simte, Vaiphei, Zhou,
etc. ahi uh hi. Mipi a tamzaw in Meitei pau (Meiteilon) zang uh hi. Mi kigakna
(Density of population) 277 per sq. mile hi. Bangladesh ah Meitei mi 92,800 bang
(1982) om-in, Kawlgam ah mi 6,000 bang (1931) om uh hi. Bangladesh a Meitei
omte Kawl te‘n kum (7) sung (1819-1825) a ukna nuamsa lo a atai te ahi uh hi.
Manipur State sunga Districts (9) teng leh mipi pha zah:
District                        Area                  Population                        Headquarters
Bishnupur                   496                    208368                            Bishnupur
Churachandpur(Lamka) 4570               227905                           Churachandpur
Chandel                      3313                  118327                            Chandel
Imphal East                 709                    394876                            Porompat
Imphal West               519                    444382                            Lamphel
Senapati                     3271                  283621                            Senapati
Tamenglong                4391                  111499                           Tamenglong
Thoubal                      514                    364140                           Thoubal
Ukhrul                        4544                  140778                           Ukhrul
Source : Wikipedia: Manipur

II. Manipur Leitang (Geographical)
Manipur state in Kawlgam, Nagaland, Assam, le Mizoram te tawh kigamgi uh hi.
Kawlgam tawh 200 miles ki gamgi hi. A gam sung a tam zaw tuipi level pan 2,600 ft
bang sang in, a sang pen na mun tuipi level pan 8,500 ft in sang hi. A khuapi Imphal
hi in mi 217,275 (2001) teng hi.

III. Tangthu (History)
33 A.D. kum pan Meitei kumpi masa pen ahi Pakhangba in Meitei gam sung ukna
hong kipan in kum 120 sung uk hi. 1819 kum in Kawlten Meitei te va sim in 1825
dong kum (7) sung Kawlte ukna sung om uh hi. 1891 kum in Anglo-Manipuri gal
hong piang in Manipur gam Mikang (British) te khut sung hong tung hi. May 3, 1894
ni in Christian missionary masa pen Rev. William Pettigrew Scotland gam pan
Manipur hong tung hi. October 15, 1949 ni in Manipur, India kumpi ukna nuai ah
gamno (Territory) khat in hong om hi. January 21, 1972 ni in Manipur in Territory
pan State hong ngah hi.
Meitei te khang sung thumping te a tom in:
33 A.D. Meitei kumpi masa pen Pakhangba in uk kipan, kum 120 sung uk.
154 A.D. Khuivoi Tompok kumpi suak.
264 A.D. Taothing Mang kumpi suak.
568 A.D. Wura Konthouba kumpi suak.
821 A.D. Ayanba kumpi suak.
1074 A.D. Loiyumba kumpi hong suak in a gam sung ah minam khantohna tampi bawl.
1467 A.D. " Chaithaba " Kyaamba kumpi pa in hong mu khia.
1567 A.D. Khagemba kumpi hong suak in a masa pen Manipur sum nen (coins) hong bawl.
1661 A.D. Paikhomba kumpi suak.
1704 A.D. Charairongba kumpi pa Vaishnavism biakna hong suak in, gambup biakna in
hong zang.
1714 A.D. Garibaniwaz kumpi suak.
1736 A.D. Garibaniwaz kumpi pa in a galkap the tawh Ningthee gun kan in Meyedu
khuapi sukia.
1762  A.D. Manipur East India company tawh kigawm.
1776  A.D. Kumpi pa Bheigyachandra in Imphal ah Govindajee biak innpi lam.
1819 A.D. "Kum sagih sung thuakna " 1819 pan 1825 dong Kawl te‘n Meitei gam uk.
1825 A.D. Maharaj Gambhir Singh kumpi suak.
1834 A.D. The Kabaw zangkuam Kawlgam ap.
1890 A.D. Surchandra kumpi suak.
March 31,1881 A.D. India kumpi in Mikang (British) tawh kipawl in Manipur galdo hong kipan.
April 23, 1891 A.D. Manipur galkap te leh Mikang galkap te kidona `Khongjom gal` hong piang.
August 13,1891 A.D. Yuvraj Tikendrajit le galkap mang Thangal te Pheida Pung (tun B.T. Park) ah
Guiawkna tawh sihna ki pia.
May 3,1894 A.D. Christan missinary Mr. William Pettigraw ( Scotland ) Manipur hong tung.
1904 A.D. `Nupeelal` ( Numei te‘n Mikang te gal a do na) hong kipan ).
May 15,1907 A.D. Manipur state Darbar hong piang
August 29,1931 A.D. Jeliangrong makai Jadonang guiawkna tawh sihna kipia.

IV. Biakna (Religion)
Meitei te atam zaw in a tang (original) biakna Sanamahism zui uh hi. Pawlkhat in
Hindu biakna leh Bahai biakna a zui zong om hi. Manipur mualtung mi Naga,
Thadou, Paite, Hmar, Gangte, Ralte, Simte, Vaiphei, Zhou etc. teng atam zaw in
Christian biakna zui uh hi. Christian missionary Mr. William Pettigrew Scotland
pan May 3, 1894 kum in Manipur hong tung hi. Christian biakna azui (35%) pha hi.
Muslim zong (8%) bang om in a tamzaw Bengali te ahi uh hi.
References:
Britannica Concise Encyclopedia. Britannica Concise Encyclopedia. © 2006
Encyclopædia Britannica, Inc. All rights reserved.
Wikipedia, the free Encyclopaedia. This article is licensed under the GNU Free
Documentation License. It uses material from the Wikipedia article "Manipur".
Columbia Encyclopedia. The Columbia Electronic Encyclopedia, Sixth Edition
Copyright © 2003,
http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=MNR
http://www.manipuri.org/
The European Manipuri Association website
http://www.ema-europe.org/pages/Home.html
The North American Manipur Association
http://www.namaonline.org/

No comments: