Tuesday, May 8, 2012

Ka nu Niang Za Go by Rev. Dr. J. M. Ngul Khan Pau

Ka nu Niang Za Go Posted by: "J.M. Ngul Khan Pau" jamangpau@gmail.com Sat May 5, 2012 8:00 pm (PDT) [Attachment(s) from J.M. Ngul Khan Pau included below] Dear Lawmte May 13 ni *Nute ni* kizang ding ahih manin ken zong ka piannaka nu tangthu tam lo kong gelh hi. A sih zawh kum 43 lam ahih khit hangin amah ka phawk tawntung hi. Topa in amah bang nu hong piak ka lungdam mahmah hi. J.M. Ngul Khan Pau -- J.M. Ngul Khan Pau A5 Parijat Masion. GMC House No. 19 Amarawati Path, Christian Basti Guwahati, Assam, India 781 005 Cell (91) 801-100-1959 (Pau) 801-100-1949 (Lucy) Ka nu Niang Za Go (1926-1969) - Rev. Dr. J. M. Ngul Khan Pau A pianna nu leh pa: Ka pu min Thang Khaw Suan, Buansing beh hi. Ka pi min Awn Khaw Ciin, Thawmte beh pan hi. Amau sung pan ka nu Niang Za Go, Suangzang khua, Tedim pan kigamla lo ah 1926 kumin piang hi. Ama pianpih sanggamte Huai Khaw Dim, Nem Za Ciin, leh Khai Khaw Gin hi uh a, a vek un hong beisan khinzo uh hi. Ka pu Thang Khaw Suan pianpih sanggamte min Lun Khai, Kham Cin leh Khai Khaw Suan te ahi uh hi. Kawlgam panin Mizogam ah na pem uh hi. Khristian suahna: Kum 1940 kum bul lamin Pasian sungah dangtakna nei ahih manin Khristian na suak a, amau innkuanin Jesu Khris upna hangin dawi leh kau biakna nusia uh hi. Kum 1943 in Pastor Siamhnun khut panin baptism na tang hi. Pasal neihna: December 12, 1944 kumin Darngawn khua ah Pastor Kaplung khut tung panin ka pa Thuam Za Gin tawh pumkhat suahna na nei uh hi. Tua kitenna ah ka nu lawm Vial Khaw Nem hi a, ka pa lawm Vial Khaw Zam ahi hi. Khristian a suahpih uh a lawmte Khen Dai leh Thang Za Do te'n Darngawn khua dongah na uap uh hi. Tua hun lai-in Pastor khawng Murlen khua ah omlo ahih manin tuiphumna leh kitenna nei nuamte'n siate omna khua ni nih ni thum khe tawh na zuan uh hi. Ka nu leh ka pa pen nu leh pate' gawm hiloin amau mahmah a ki-it ngiat kiteng ahi uh hi. Tua hangin ko a tate'n amau a kitot lam, a kihehsan lam ka mu ngei kei uh hi. Pasian thu leh la: Sangkahlo ahih manin Labu leh Lai Siangtho sim theih nadingin a lawmte'n sun ann “Annthawl” tungah A AW B CH cih na gelhsak a, tua panin laisim kisinin ama ading khop labu leh Lai Siangtho na sim thei hi. Ka pa tawh a kitenna uh certificate ah ama khut tawh a min a gelh ka mu ngei hi. Ama la deih ko a tate'n ka theih uh Lusei la nih om a, amasa pen: Kum tamtak ka vah bosan hnu pawh in Hmangaihna in min lo la veng zela Engkim a ka engkim i ni Lalpa Leilung hi fakin zai rawh se Aw Isu ka lam rawn hawi leh rawh Lalpa i kong bo in ka vakvai e. cih leh Aw Lalpa i malsawmna hlu Kan engkim chungah a lang I thu lo chuan kan nunna hlu, Kan neih zong nen a ral ang Kan fak a che, kan fak a che I khawngaihna kan hmuh hian I khawngaihna kan hmuh hian cihte hi. Mizogam ah Presbyterian Pawlpi nuaiah Pasian na mu ahih manin khalam kalsuanna leh lungdamna a tamzaw Lusei pau hizaw hi. Kum 1950 kumin Murlen Pawlpi sungah Numei Hanciam Pawl na kiphuan a, ka nu leh a lawm Vial Khan Cing in na makaih uh hi. Pu Khai Lian Nang amau President ahi hi. Ka neu lai-in Khristian Hlabu kici ka nu in beteh a zuakna sum tawh a lei lam ka phawk hi. Tua labu sunga late amau ommuan khawngin sa thei zel hi. Nitak lup hun ciangin Joseph, Daniel leh a lawmte tangthu hong hilh a, tuni dongin ka bilkha-ah luai lai hi. Ka nu mizia: Mi tawh kiho nuamsa in mi tawh kikholh zong siam hi. Aneu a lian hopih in maitai mahmah hi. Minam dei nei loin mite lawmbawl pahpah hi. Nasep thanuam in lokhawh singpuak hahkat hi. Lo lianpipi nei in tawlnga loin nasem a, a ci dam ahih manin nuamsa hi. Ka pa'n hong genna panin, “Na nu in ka nu leh ka sanggamte hong itsak a, maitai takin hong kepsak hi,” ci hi. Amah mi thadim, mi kizen mahmah, kamsiam leh kamnem ahi hi. Ko a tate'n ka phawk dan uh: Ko unau sung panin nau tum pen Gin Khan Cing in ka nu uh a sih in neu lua lai ahih manin a mel cih zong thei manlo hi. Ahi zongin pianna nu a ngaihsut simin, “Pasian thu ah ama hihtheih ciangciang a hanciam manin tuni in ko a tate zong Topa mah beel dingin a hanciam innkuante ka hi uh hi,” cih leh “Amah Pasian upna siangtak nei a si ahih manin ni khat ni ciangin Pasian angsungah kimu kik ding cih ka um hi,” ci hi. Ka nau Suak Khan Mung in, “I nu pen kei khua theih ma in hong sihsan ahih manin ka mit tawh ka muh gen ding thei keng. Ahi zongin mi hong genpih peuhpeuh in mi hoih mahmah hi, hong ci ahih manin mi hoih dingin ka um hi. A sih ding kuanin a khut tawh hong lawngin tua ciang ka khut hong len hi. Ni khat ni ciangin tua khut in vangamah hong lawng kik ding hi cih ka um hi,” ci hi. Ka nau Cing Sian Dim in, “Ka khua theih tung panin hong beisan dong, i nu lokuan hong tun ciangin maigum leh hehsa in inn hong tun lam ka mu ngei kei hi. Lokuan hong ciah i muak ciangin maitai takin hong hopih tawntung hi. Sunkhua nasem khua-ul kai kawmin sing leh vokann ding khawthang lopa (Bawngek lopa) gim namin inn hong tun ka mangngilh thei kei hi. Tuni dongin tua lopa gim ka zak ciangin i nu gimnam in ka ngaihsun lai hi. Nipi zingsang simin ka lu hong sawpsak, ka sam sathau hong nilhsak hong pheksak den hi. Ama kammal ka mangngilh theih loh ahih leh Zato inn pan Lian Cing (nautum pen hong beisan khin zo) kem a sunhun inn lam ciah dingin ka kithawi ciang, 'Na nau hoihtak na kemin aw Dimboih' hong cih ka bilkha ah gingging lai hi,” ci hi. Ka u Ning Sian Cing in, “I nu in hong kamhilh ka mangngilh theihloh khat, “Pasian zahtak ding, Amah beel tawntung ding, tua hi leh vaikhat peuhpeuh hong saisak ding hi,” a cih leh, “cinat lunatna nei leng ann zong ne loin hong kem hong khawi hi, Nipi zingsangin Lai Siangtho a sim ka mu thei tawntung hi,” ci hi. Ken ka mangngilh theih lohna tampi sung panin, 1968 kum in Class IV ka sim lai-in Imphal ah excursion (khuapi en dingin) pai ding ka kithawi uh hi. Ka nu in zingann a ka nek dingin a buhpal hong puak, khinpi tungah pho in a gamh mengmeng nadingin sing tampi a khul hi. Tua buhhum pen zingsang nai li khawngin tho in su mengmeng a, zingann in buhsih in hong huansak a hong nesak hi. Vaimim ne in Imphal lam pai leng sunkhua in gilkial ding hong khualman ahih lam ka thei hi. Ka neu lai-un Nipini simin Bungmual khua ka pute kiangah hong hawhpih den hi. Pu Kham Khual, pu Cin Khaw Zam leh pu Nok Za Chin te inn khawngah ka hawh koikoi lam uh ka thei hi. Bungmual khua ka neutung a kipanin khuanuam in ka ngaihsun hi. Tua Bungpi omna, Lamka tuilakna tuibul kici khawng leh a khua sungah leihawm saupi paitheihna om a, ka neu thutheih ahi diam - thampi, gulpi lampi hi - kici ka zuih khak lam ka thei hi. Khatvei Thenmual khua ah buhpal la dingin ka nu tawh ka kuan uh hi. Tuitha lui na khang a ka nu in a lei i tot sangin khuakhal lai lei kidawh tua tawn ni, ci-in tui in tuum khin napi a sik phei leh tuisungah tumsuk dekpah hi. Ka dipkua lua in ka kiko kha hi. Tuni dongin tuikhang ka muh ciangin ka om a nuam kei hi. June 9, 1969: Ka nu in ka pute ngai mahmah ahih manin ka pu Khai Khaw Gin, pu Suan Eng te in Bungmual panin Tahan ah hong pem khiatsan uh ciang Lamka a ten ding a lungsimah om nawnlo hi. Kei lai theih ding deihna in lenkip hi kei leh ka pa tawh Tahan lamah pem ding na gengen khin uh hi. 1968 kumin amau zong thukhensatna na nei uh a, Topa in cidamna hong piak leh 1969 pawltaak (anlak khit) ciangin inn leh lo zuak in Tahan lam ah pem dingin na kithukim uh hi. Ka neu lai thu theih danin ka papi tate u Ngul Khan Nang leh Tangnuam khua a ka ni uh Dim Za Ning te in niangtui tawh pemlo dingin hong kho uh hi. 1969 May kha panin damlohna tuamtuam hong nei a, Lamka Zato innpi ah va lum hi. Tualai-in ka theihkhialh kei leh Lamka Zato inn ah MBBS khat bek om hi. Ni 20 sung khawng damlo in a lup khit ciangin hoih lam manawh theilo hi. Doctor in Imphal ah paipih dingin hong sawl hi. Sum leh pai neih loh manin - sih hun ding hong tung ahihleh si ding, damna Topa'n hong piak leh dam ding ci-in hong gen ahih manin tua Zato innpi ah om suak ding ka khentat uh hi. Ka mangngilh theih loh ahih leh June 9, 1969 ni-in ka sangkahna Tangnuam Model High School ah Class V laivuanna ka nei uh hi. English I & II laivuanna nei zo ka paikhiat leh ka khuapihte khat un, “Na nu si kici za lo na hiam?” hong ci hi. Inn ah pai mengmengin ka naupa Suak Mung tawh Lamka Zato innah ka pai vingveng uh hi. Ka nu na gim mahmah a, pau zo nawnlo hi. Ko unau hong muh ciang a khut hong khak a, “Paupu, Mungno,” hong ci hi. Tua hong sap kawmkawmin Suak Mung a lupna tungah kahto a, kei a geiah ka ding hi. Ka nu nuntaklai khut ka let tawpna ding ahih lam ka theihloh hangin a nak ciangin a gawlgui kikai in gim mahmah hi cih ka muh ciangin ka lung hong khamsak lua hi. Tua sun hunin, ihmu lah hilo ahih hangin a manglam hileh kilawmin, a pianpih a u Awi Khaw Dim (Rev. Khup Za Go nu) sam thei zel hi. Ka pa kiangah, “Imphal lamah hong paipih sawm ken, kei nungta zo lo ding hi ing,” na ci hi. Tua bangin ka nu lupna geiah naupang cimawh lungkham minute sawm khawng ka om zawh uh ciangin Doctor pa hong pai acih manun ko innpua lamah ka piakhia uh hi. Suak Mung tawh nitak ann ding kihuan tua hospital geiah ka ne uh hi. Tua bangin ka om zawh uh a sawtlo in siapi Shing Khan Thang hong piakhia a, “Nu Niang in hong paisan ta ei,” hong ci hi. Tua ni a kipan ka leitung nuntakna hong kilamdang suak hi. Pianna nu in hong sihsanpah dingin ka gel khakloh manin Zato inn ah a om sungin ka veh kha kei hi. A sihma in hun tomcik sung zangkhawm kha ka hih man un manpha kasa hi. Ka nau Suak Mung tawh i nu’n hong sihsan ahih ciang ci-in khe tawh inn lamah ka ciahpah uh hi. Sausim ka pai khit uh ciangin Ambulance tailai ko kiang hong tunga, hong khawl a, ka nu luang hong kha ding ana hi hi. Tua ambulance tawh ka pai uh a sawt loin Kawllam pute khat zong hong tuanga mawtaw laizangah ka nu puan kikhuh a muh ciangin, “Niang Za Go, nang zum lo maw, banghangin ko teng hong tusak a, nang lum na hiam,” ci-in hong kitom hi. Naupang lai ka hih manin lamdangsak leh ka nu taai ahih manin a gilo in ka ngaihsun hi. Ahi zongin ka theih kikkik ciangin amah a ‘kap’ na hi gige mawk hi. Zankhua in mipi lengkhawm uh a, kei ka hih leh ka pu Khual Khaw Zam te innah ka giak hi. Ka mangngilh theihloh khat om - ka nautum pen uh Ning Lian Cing, nawine lai a ka nu in sihsan ahih manin tua zan zankhua in Nu Zel Za Niang in a nungzangah a pua hi. Thingkangphai Presbyterian Pawlpi in zong zankhua in hong uap uh a, ka nu khakna hun zong hong nei uh hi. Ka pa sihni in zong tua mah bangin Presbyterian pawlpite'n khakna hong nei uh hi. Amau lam panin ka nu leh pa Murlen Presbyterian pawlpi makai lui ahih lam na phawk gige uh ahi tam ka ci thei zel hi. Thukhupna: Ka nu damsung kum 43 bek ahih hangin Topa in leitung gimna gam pan hong laksakpah ahih manin ka khualzinna leh thugenna khawngah khatveivei ka ngaih ngeungau hun a om thei hi. A sih dinga hong sapna awnem ka bilkha ah a mangthei kei hi. Topa in nu hoih sung pan hong piansak ka lungdam mahmah a, ama theihna ciangciangah Pasian na beel teitei ahih manin tuni dongin ama vaang leh hong thuhilhna in hong thakhauhsak hi. Tua ahih manin, “Nu aw, nang bang a nu manpha koi ah mu tuan ding ka hi uh hiam? Nong itna, nong khualna tuni dongin ka phawk tawntung uh hi. Kam tawh i kiho theih nawnloh hangin lungsimah kong mangngilh kei uh hi. Sihna gunpi khen lam Sian angsungah dawn bang kituah hun ding ngaklah ung...” *****

No comments: