Tuesday, May 15, 2012

*Kawlpi Hong Hawh Ve *

By Rev. Thang Van Lian Leitungbupah Zomite’ tam penna khuapi ci leng akikhial het lo ding Kawlpi ah hong hawh ve… ci-in kong zawn nuam hi. Uang gen lua nong sa phial ahi ta zongin Zomi, Mizo, Asho, Cho, Laimi, Khumi leh Matu kici Zomi teng a kim penna khuapi khat ahih manin leitungbupah Zomite ih tam penna aci ka hi hi. Tua hang mah hi-in um ing Pu M L Thangbawi (Yangon) in ‘Zogam Khuapi’ ci thei zel hi. Nidangin Zo Zum na om ngei takpi a, Pu Van Kulh in Hakha ah tuah hi, kici hi. Na kampau kibatpih setset Tedim Zomi bekbek zong Zo suan lakah a tam penna mun khuapi khat ahih manin nong hawh limlim ding kong zawn nuam hi. Tangthu kante’ gen ngei danin ci leng kum zalom 12-13 pawlin ih pu ih pate in Shan ukpite thuak zo loin leh Kawlte mahmah zong na nang lah uh hi ding hi ven Kalay-Kabaw kuam teng paisanin tu a ih tenna Chin State, Mizoram State leh Manipur State dongah na lal uh hi. Ahi zongin tuni-in tua ih paisansa leitang tengah khangthak Zomite tampi tak om ta ahih manin Hmatpongtin (Myanmar National Registration Card) na neih kei phial leh zong hong zin sawm veve in. Gampua a hong zinsan gamdang citizenship nei khinte zong hong ngaih zin pak un, ci-in kong zawn hi. Ahih theih leh Cope topan Zomite’ adingin lai hong bawlsak zawh kum za cinna pawipi khat zong 2010 ciangin nasiatak kibawl ding ahih manin tua kawmin hong hawh un. Vanleng zangin Yangon lam nong tot ding leh Yangon khuapi sung zin tuna ding patau kei in. Meltheih tanau bulnai a om kei leh zong dah kei in. Yangon khuapi ah Tedim Zomi bekbek Tedim khuapi a inn om zah dektak bang om ta ding hi, kici hi. Yangon a om Zomite in Kawlpi vanleng zuih dan ding lam hong lak ding uh hi. Yangon pan direct a nong pai theih leh minute 90 bang sawt ding hi. Kumpi vanleng leh company vanleng (Air Bagan) ci-in nisim a len loh hang kal khat nih vei thum vei bang vanleng om hi. Vanlengte pen khat veivei Mandalay lamah kawi len phot tadih thei uh ahih manin na lungduai lam a kilatna khat hong suak ding hi. Vanleng tuan man pen tu sawng teng company ahih leh Ks. 105000/- hi a, kumpi’ a ahih leh Ks. 65000/- kim pawl hi. Yangon - Kalaymyo pen lei lam nong zuih nop leh zong kingah hi. Ahi zongin ni 2 bit bang sawt ding hi. Ih pu ih pate in Tuikangpi acihcih uh Chindwin gunpi leh Guntawbing zong ana cih ngei uh Gunkhawm (Kalaywa) na muh nop leh Mungzua (Monywa) pan tui lam zui-in hong pai in. Azenzenin India lam pan lei lam zui a pai ding na ut leh Champhai hiam Moreh hiam tawnin kipai thei hi. Lei lam nong zuih ding a, Hmatpongtin na neih kei leh lawm hoih khat peuhmah tawh nong kithuah ding hong vaikhak nuam ing. Kawlgam ah mi a heek thei ekek om zel bek tham loin sum liausak nop manin palik leh thunei tuamtuamte mit kha gega den uh ahih man hi. Kawlgam ahoihna khatah a zia khat thei phot leng apiang theilo om lo lel hi. Moreh-Tamu lam nong zuih ding leh ‘India-Myanmar Friendship Road’ kici 2003 khawng a kihong kultal kizut lampi nuam mahmah zui-in Kawlpi nong tung ding hi. Ahih hangin gun lei lui leite pen Kawl kumpi’ bawl ahih manin kisia mahmah ta a, lum ziazua-in ging zaizai keei ahih manin cimphawng zawzen ding hi. Hih lampi pen Asian Highway zong hi a, Kawlpi ah hong lutin Gangaw tawnin Mandalay tung hi. Mandalay panin leilu lam Muse ah pai to a tua panin Ruill tawnin Sen gam lut hi. Nisuahna lam leuleu ah Shan State nisuahna-leilu lam tawnin Mongla pan Sen gamah khat lut kik hi. Shan gam nisuahna-leitaw lam Tachileik panin Laos gamah khat lut suk hi. Kawlgam leitaw lamah khat suk tai a, Yangon ah lutin tua pan Myawaddy tawnin Thailand gam Mae Sot ah lut hi. Champhai lam nong zuih a leh Ciau icihna Zokhawthar ah, tua pan Haimual khua ah, tua panin Laitui ah cih bangin Tedim khuapi nong tawn ding hi. E..! Tedim lam nong tot leh ahoih mahmah khat hi ci ing. Sihzang, Vaiphei, Thahdo, Dim, Teizang, Zo, Khuano cihbang mite’ mitkeuhna ih ci diam civilization kipatna hoh ih ci zaw diam common lanluage neih kipatna leh minam kician khat hih ding ih kipatna khuapi ahih manin na muh ding kong deihsak hi. Hibang a kong gen deudau dihdih zenzenna ahang in “Myanmar Guide Map” kici gamlim sungah “Distance Miles” kici en lehang khuapi 43 te khat le khat a kigamlatna kigen sam napi Zomite’ tenna khua khat zong kidawk zo lo hi. Ngaihsut ding tampi hong phawk sak ka sa hi. Zokhawthar kici Ciaului pan Kawlpi nong paisuak nop leh Jeep gol ahat mahmahte nong zuih kul ding hi. Tuk guahtui kap ciangin Manlong kici Bus-te zong tai thei zel uh hi. Tedim na giah nop a, zinbuk na ut leh Myoma kici khualai vengah ‘Cherry Guest House’ khat na om ding hi. Restaurant zong thum le li mah om hi. Kawl an, Sen an leh Mang an cih bang an lim tuamtuam zong akinek theihna ‘Mingalar Restaurant’ zong Lawibual veng Lamzang Lamka ah om hi. Tedim – Kawlpi pen Mawtawpi nam nih, Zotaang Super Express leh Shwe Thazin Bus ut zawkzawk na zui thei hi. 2010 kipat ciangciang pen mawtaw sap paisuk Ks. 3000/- hi a, paitoh lam Ks. 3500/- hi. Mawtaw nungzuite pen kum naupang lai pilsinna kician neilo tam zaw ahih manin hong hap goihgoih khak zenzen uh leh amaisak dingin hong kiging in. Ngaihdam bawm golpi khat nong kigin kul ding hi. Tedim pan zing lam 6:30-7:00 kim pawlin Bus-te ding khia uh hi. Saimual kici Tedim kigal muh tawpna mualah thungenin hong khawlpih ding uh a, biakna sia na hih leh thu na ngen thei ding hi. Thungen dingin mawtawte in sehkholh nei ngei lo zaw uh a, ‘Ken hong ngen ning ei’ aci masasa in a ngen hi mai hi. Amai lam a tute pen VIP kici diak se a, tuate’ lak pan thungen tam pen hi. Taingen khua ah zing an ne-in kikhawl a, tua lai mun pen Falam, Hakha, Thantlang leh Tedim Tonzang paina lamkabom ahi hi. Tedim-Kawlpi pen tai 56 (90 km?) dektak hi a, nai khat tai 15 speed kim tawh akihawl ahih manin no lam highway-te tawh kiteh thei lo ding hi. 2005 kumin Ciau leh Tedim kikal pen India kumpi in lamzikpi hong bawlsak sawmin alignment zong hong bawlsak khin napi Kawl kumpi in phal nai lo aitam tu dong mah kibawl nai lo phot hi. Gen le gen kizomin gen vet leng Tedim – Kawlpi lamzikpi pen Galpi II-na lai a Mikangten galtaina dingin a bawl pak uh tu dong akizang lai ci veh aw! Lampi neu, kultal lah kizut lo ahih manin mawtaw dam pai-in kilok ziahziah hi. Kultal kizutna tawmtawm om sam ven a tamzaw nuam thei nai lo hi. Kawl tun kuan ciangin ‘Suh-khin-tha’ kici khuadah mual hoih mahmah khat na om ding a, tua panin khuadak suk lecin na khangah Zomi lia le taang-te’ tual lenna ‘Kalay University’ na mu pah zihziah ding hi. Kawlpi pan Tedim kah ciangin tua lai munah mawtawte in thungetna hun hong zatpih uh hi. University bek hi loin Kawlpi dungsuk khempeuh zong kimu thei lai ahih manin na paicilna ahih zenzen leh bang na lunglutna hong khang mahmah ding hi. Tedim lam ahi a, Tamu lam nong tawn ahi zongin lamkal a lai kigelh peuhmah Kawl lai vive na hi ding ahih manin Kawllai na sim theih kei leh koi khua kitung ta, cih nangawn na tutpihte na dot mai kul ding hi. “Welcome to Kalaymyo” cih bang na mu kha kei ding hi. Kawl lai bek kizang hi. Tua bang teng tawh nong tun phet mahin Zomi Zogam mai lam ding na veina leh na lunghimawhna hong khang semsem ding hi. Ken bel tua pen akipatna hi pan hi, kong ci ding hi. Kawlzang nong lutsuk ciangin Thangmual huih siang leh Kawlzang khualum kilamdan zia zong naphawk ding hi. Nidangin lutcilna Tai 9 kici munah mihing leh van check-na gate khat om a, Kawlpau siam lote kidawm het loin simmawh pha mahmah uh hi. Pasian’ hehpihna tawh tunai lam ciangin tua bang kisitgawpna hong om nawn lo ahih manin lunghimawh kei in. Nong lutsuk kawmin na tak lam khuadak lecin “Kalay University” kici Mikang lai khat na om sam ding hi. Nong pai suksuk ciangin lam gei na ziat na vei en lecin biakinn paina lampite ah Zolai leh Mikang lai kithuah khawng tawmtawm na om ding hi. Lai kisuangte na sim theih kei leh zong lunghimawh kei in. Bang hang hiam cih leh na ziat na vei a inn khempeuh midang inn hi peuhmah loin Zomi na sanggamte’ neihsa vive ahi hi. Na upmawh loh laitak na kim na kiang a tute khat peuhpeuh “pa-dae” ci-in hong ot veva zenzen leh na kiilat kha phial ahi zongin patau kei in. “Kei kum ta ning” cihnopna Kawlpau hi a, atuak khat le nih hong om ding hi. Kawlpi nong hawh theihna ding lampi teng ih gen leh ih thu hongsau lua ta ei mate! Khuapi sung thu nangawn gen nai lopi-in khawl phot kul leh kilawm ei. Hun lem khatah lai hong khak kik sawm ning maw. Hizah ci phot ni. Kawlpi hong hawh ve. Ci phot ni leh maw. God bless Zomi…

No comments: