Saturday, October 9, 2010

"Ngalngam ahihkeileh Gaalngam": Tangthu tom

Dammaw, Na dammaw, I dam em! cihtawh pan riahraih ni-ei.

Dr Cin' gelhkhat "Ngalngam ahihkeileh Gaalngam" vaai taangthu tomno-khat:

Pu Zau Haang' tapa: Gaal/Ngal... ..ngam

Pu Zau Haang' taangthu tomno: Ciimnuai-a nungaak khat-in pasal neihcian neilo-in ciamkawikawi ahihman-in nau hongnei peetmah-a, nauneinu' pa, naupangpa' pu-in "Zulhzauna lam-ah haangsan peuhmah hivecin" ci-in Zau Haang phuak-hi. Zau Haang hong khanciang-in gaalhaang mahmah-a, Meiteite' biakbiak guulpi thahlupsak-hi. Athu-ah; Meitei (nidanglaai- in Meitei kumpi-pen Leengmaangpa kici-hi) te-in guulpi bia uh-a, nungaak meelhoih duanghoih mahmahkhat-tawh kumsim-in sagawh biakna bawl-uhhi.

Zau Haang atangvaal ciang-in Meitei gamlam-ah hong vaakzau-a, nikhat Meitei kumpi inn (ukpi-huang) sung avaluutleh kumpinu-in kapngeungeu kawm-in atanu meelhoih mahmah asam hiatsak hiat-hiat amuhciang-in,

"Pi, abangdia kapkawm-a sam kihiatsak navua?" ci-in donghi. Kumpinu-in, "Bawi-aw, nang thei naailo zawzeenmaw? Tuni biakna ding-a nungaak meelhoih adang omnawnlo ahihciang-a ka-tanu akizanghding cih kumpipa' thusuah nang za naailo liangmaw?" ci-in kapdamdamhi.

Zau Haang-inzong athu adotcian ciang-in abiak-uh guulpi ahihlam thei-in, abiakna-pen guulpi' neekding ahihlam thei-a, tuabaan-ah ameelhoih numei acih sesezong mihingte' phuahtawm, akikheemna ahihlam ciantak theita ahihman-in,

"Hihvaai keimah-in honglemhsiang ning-in, kumpipa' tanu kei hongpia-un" acihciang-in Meitei Kumpipa leh uliante kikum-in thukimna nei uh-a, "Hoih mahmahhi! Bang hong huhtheiding kahi-uhhiam? " ci-in dong uhhi. Zau Haang-in, "Keel(goat) khat, khauhual sau mahmah, ato mahmah-khat leh phiau (sickel) khat hongpia-un." acihciang-in piapah uhhi.

Zau Hang-in keel go-in agun hawk-a, asung-ah vaai thalh-in, vaai lak-ah phiau-bul khihsa guang-a, keelgun khuui kiik-hi. Tuaciang-in, "Na biakpiakna phual-uh hongpaipih vuauleh!" ci-in kuan ngeingai uh-a, aphual atun ciang-in amau' bawlngei bang-in khuangle-zaam tumsak ziahziahhi. Nungaak meelhoih akikhiatsukna suangtumdawk tungpan-in Zau Haang-in vaai-thalhsa keelgun khiasuk-a, akhau leen-in ngaak hiit-hiiat phot-hi.

Khau hongkisat ngeihngeih ciang-in Zau Haang-in athahaatna tengtawh thakhatthu-in kaaito vat-a, guulpi phelnih kisuah-in si-hi. Zau Haang leh biakna piading Meiteite hong ciahkhawm uh-a, Kumpi-huang suang-ah cialpi lianpi khaam-in lungdamthei mahmah uhhi. Tuaciang-in Zau Haang-zong asiamna pulaakkhia-nuam ahihman-in a-ngaihno zuakpang-ah ding sak-in temta-tawh akha dekdek, anawl hiauhiau-in deenghi. Meitei gaalmaangtebang diip-humsa-in kamka heehaa-in en-uhhi. Tualeh anunungpen temta-in kumpi' tanu apangpi-vun nawkphei ahihman-in sisan themcik luang-a, mokhialnu-inzong Kumpipa leh uliante' maai-ah, "Lumzong lumkhawm naailo-a hong sisansuah nahihman-in hongngailo hiteh, kiteeng loding hihang." ci-ngiau ahihman-in Zau Haang-zong zii ngahlo-in hong vaakzaau leuleu-hi.

Mao akici Naga minam-khat Naga gam-ah amaanlaai hi-a, Mao Kumpipa' huang-ah meeting bawl-in uliante dimphengphang Zau Haang-in vatuak leuleu-hi. Athu avadot ciang-in Kumpipa-in nungaak meelhoih mahmah-khat aveilam khuttawh leenkawm-in,

"Kagam-ah gaallianpi-khat om-a, buhte hong suksiatsak niloh ahihman-in kialpi hongtung-hi. Tua gaalpa-pen ngalkhaat khat hi-in, sakaap siampente inzong kaapthei ngiatlo, khuaphialep bang-a amanlaang, dawibang-a agamta khat-hi. Gaalsiam sasiamte-in zaantampi pangkhin uh-a, kaapkhaak manding hilo ahihman-in amuh-a muzeuh, mangpah cihdaan hi-in tuathu akikum hi-ung. Tua ngalkhaat athatzo a-omleh hih ka-tanu-tawh teengsakding kacih-uh nangawn kuamah angam nawnlo hive-aw!" acihciang-in Zau Haang-in,

"keima' kaamphatna hi-ei. Thalpi akhauhpen leh thalthal khauhpenpen tangkhatbek hongpia inla, keimah'n tua ngalkhaat va-that ning-ei!" cigiap- hi. Mao mipite nuamlua-in awngziahziah uh-a, Zau Haang' ngette piapah uhhi.

Zau Haang-zong buhlei zaanglo anhoihnapen mun geinaai-ah sawlbuukn o lam-in tualaaipan-in zaankim ciangdong ngalkhaat pang khiikhee-hi. Akmasa akhuan ciang-in ngalkhaat hongpai takpi-a, mi-maimai' zaaktheihding kheging cihte omlo-hi, ahizong-in gaalsiampu Zau Haang-in huihlak-a agamta ngalkhaat' huging zathei-a, a-etcik laaitak-in, ngal-pen zaanglo- nawl pan-in thakhatthu-in leengpheii-in lolaai buhhoihna lak-ah ding khiikhee-hi. . Tuakhit sekent 3 ciang-in thakhatthu-in lonawl-ah leengkiik leuleu-a, tuabang-in thumvei aveel khitteh buhte phial ziahziahhi. Zau Haang-in athalpi keek-in akaapleh avokdawt munlianmah kha ahihman-in thakhatthu-in lonawl-a gua-ngal (guapi' sang-a neuzaw gua)phung kideenna-hi. Zau Haang-zong leengphei pah-a, abawhleh ngal gualkhiatcing (gualkhiat = tuuk thumleh zungnih) miilmial- khat nasi ziitzeet ahihman-in akiimteng veelcian pahhi.

Tuagei-ah ngalkhaat khenih/khekhaap alianmahmah, sialkhekhaap' sang-a golzaw mupah-in asitaakzong mu ahihman-in zuuipah-a, akthumna akhuan hunciang-in Hausapi kawl-a Hausapipa Dawikuungpu' kiang va-tung peetmahhi. Zau Haang inzong zahdeklo-in,

"Hausapipa, hia naguultawng- a navoktal-in Mao mite' buhteng phialvaat- in ka kaapleh ngalno-khat nakoih pongmawk-ei, veeldih-ou!" acih ciang-in Dawikuungpu- zong guultawng-ah tuaksuk-in aveelleh Zau Haang' thaltang-in Dawikuungpu' sial kiguknei (Gaur with six horns)' avokdawt (amaailam khe gei-a, alungtang tawh akitanna mun)-ah na-kiphut veuvau amuhciang-in hehmahmah-a,

"Pai-inla, nasihna mun-ah vasi-oh. Zau Haang tawh kido nuamkeng-ei, mihing' thahaatna-leh ai' thahaatna akop mite thuak-hak mahmah-ei!" ci-in asialtal thupia-hi. Dawikuungpu' sial kiguknei-zong vapai vingveng-in akmasa khuanhun-a akipaihna gua-ngal phung-ah vasi kiik-hi. Zau Haang-zong nungzuihpah- in Mao mite zasak pah-a, amaute ahonhon-in hongpai-in tua sial kiguknei pua-in aai ziahziah-in Zau Haang' zii mokhaakna cialpi-tawh bawlkhawm uhhi.Mao Kumpipa' tanu-pen meelhoih mahmah-in thunuam, maaitaii mahmah khat ahihman-in Zau Haang lungkim mahmah-a, asiamna-zong lahsawm nawnselo-in nuamtak cialpi khaam uhhi. Mao Kumpi huangsungpan Zau Haang leh azii apaikhiatding ciang-in, Zau Haang-in,

"Gualte-aw, haksatna na-tuak uhleh hongko pah-un. Dawikuungpu' sial kiguknei na-aihna uhzong uang-gengen lualiang kei-un, banghanghiam cihleh Dawikuungpu' sial kiliinei khat omlaai-hi. Tuapen keima' khuttawh thahlup lohding Dawikuungpu' kiang-ah kamciam kapia khinzo-hi. " ci-in azii-tawh Ciimnuai-lam zuan-in hongpaikhia uhhi. Lamkaal anawkna khuate-ah ngalhon athahsaktawh, vompi-hon athahsaktawh, innsa anene sahangte athahsaktawh lamcikkaai mahmah-a Maukuam (tu hun-a Mizoram State akici) sungteng- ahzong akhuakhua-ah kisam-in baang kawikawi uhhi. Kha-sawm vaalbang lamkaal-ah thaam ahihman-in Innbuuk nuai-a gambu akicihna atun-uh ciang-in tapa hongnei uhhi.

(Nuaisuk leh Tonkaai akici daak ngaihpha-mahmah Meitei Kumpi huangsungpan- a alaakkhiat kiikna-zong omhi, ahizong themthem mangngilhta kahihteh hicih photni!)

Zau Haang' tapa aminphuakding nausuahzawh ni 7 hongcin ciang-in Zau Haang-in,

"Ka-pa kuahiam cihlah kitheilo ahihteh kuamah tamhsak kei-ni. Mite' gaal citeng matsak, thahsak niloh kahihteh I-tapa' minding "Gaalngam" ci-ni!" ci-in Zau Haang-in atapa' min phuakgiap-hi. Xao Haang-pen Qial kici theilo-in minphuah xiam cihding ahihi. Atom-in (Gaalngam hongkhan ciang-in Dawikuungpu' sial kiliinei (Gaur with four horns) thahlup sak-hi).

(Hih taangthu-pen Zaakna-tawh Taangthu Siampi Pu Kaam Gin [ps]-in 1980 {laaisinna danh 1/2 ka-hihlaai}- a honggen ahihi). ps = hong paisankhinta. Amahpen azaak thu-khatpeuh amangngilh nawnlo milamdang-khat hi-a, khangtaangthu, behtaangthutezong aneng-athawng- a guulhik cilkheii bang-a akantel taangthu siampi-khat ahihi.
Ahaii-te hehding-a aciimte nuuiding:

Zomite-in Q' taang-in KH zangh-a, Queen ~ Khuien, Quartz (SiO2, cilica) ~ Khuats, silikon dai-okxaid, silika awsuah kizanghhi,



Zo Qai ~ Zo Khai

No comments: