Sunday, October 17, 2010

Galpi nihna leh Zomite tawh kisa: Murlen

From: Gin Mang
Subject: Re: [ZONET] Gaalpi Nihna kuppihna.
To: zomi@yahoogroups. com
Date: Saturday, 28 February, 2009, 9:33 AM

Dear Dr. Pum Khan Pau,

WWII leh Zomi tawh kisai,hih a nuai a laibu nihte zong, tangthu kician
etkak (reference) ding hoih kha in lam en ingh. A laibu ken nei lian
keng in, ebay khawng ah ki lei thei ding hi.

1. BALL OF FIRE by ANTONY BRETT-JAMES, FOREWORD BY VICE-ADMIRAL EARL
MOUNTBATTEN OF BURMA.
Hih laibu sung ah,
CHAPTER XXV na " The Road to Tiddim" kici hi.
CHAPTER XXVI. VITAL CORNER AND KENNEDY PEAK - Thuam Vum leh Thangmual
kim teng a kikapna teng a tom in ki ngelh hi. Hih chapter nih a ki
gawm in, laimai 24 khawng pha in, asawt lo in, ZoNet pan in kong
khahkhia ding uh hi.

2. The Seven Battles on the Tiddim Road Which Turned the Tide Ofthe
Burma War ( Burma the Turning Point) by Ian Lyall Grant, Major
Hih laibu pen, internet - ebay khawng - alibris Books store khawng pan
a kizangsa ki lei kik thei hi. $ 33 khawng man hi.

Ih taangthu, hibang a nong kaihkhawm pen, lungdam huai mahmah hi.

Gin Mang

--- In zomi@yahoogroups. com, Khup Thang wrote:
>
> A sim kha teng,
> "To ten beltung ih thiat" cih ciamnuih kam pen, Pu Hau Kim gendan
maan zaw hi. FYI
>
> Khup Khan Thang
> Norman, OK
>
> From: hau kim
> Subject: Re: [ZONET] Gaalpi Nihna kuppihna.
> To: zomi@yahoogroups. com
> Date: Friday, February 27, 2009, 5:54 PM
>
> "To ten beltung ih thiat" acih pen tulai aa
laigelh dan abawlbawl tein (Lesson) lak huai mahmah hi.
Mangkang tein TONZANG bom khiat ding pen,
> TUNGZANG khiat kha ahih manin athu ala theilo TUNGZANG khua
mitein van pan aa bomkia agalmuh uhciang beltung tawh kibang
sa aa "TO TEN BELTUNG
> IH THIAT" ciin delh ngeingai uhhi. Asi aliam zong omuhhi.
Amin apuam zong agenthei omlai dinghi. Kam kisangkhial aa
BOM khiakhial aa misihlawh hi.
> Laizong atkhial lehang Nuamnading\Hehna, Nuihnading\Kahna,
Ngahding\Supna, amawkna aa sihna suakthei hi. Ciamnuih abat
hang athupi mahmahkhat hi.
PUHAUKIM.
>
>
> From: M L Thang
> To: zomi@yahoogroups. com
> Sent: Friday, February 27, 2009 3:50:24 AM
> Subject: Re: [ZONET] Gaalpi Nihna kuppihna.
>
> Pu Zo Khai' gen Innpipa' thupen Pu Khen Za Moong' laibu "Tedim pan
Zangkong ah " acihna sungah ki at hi. Japante khamtung hong kahtohma
un Innpipa in Japan te contact khin hi. Hih thu Mikang te'n atheih uh
ciangun Innpipa man uh aa Imphal puakto dingin apaipihna vuah Pu Khen
Za Moong in Tonzang khuanawl Tuitum khuataw pan in khahsim hi.
>
> Tua hang teng tawh Mikangte hehlua uh ahih man un ( Athu dangdang
zong omsam ven cin) Tonzang Innpi Bomb tawh khiat uh hi. Tuni dong "To
te'n beltung ih thiat" akici denkeei pen tuapan aa hongpai ahih hi.
Tua hang teng tawh Mikangte hehlua uh ahih man un Tonzang Innpi Bomb
tawh khiat uh hi. Innpi sung aa Dawl 3 tawh kilam inn hoih mahmah pen
tuapan in siacip hi. Sen khutsiam te in tua innpi alam ngiat uh hi.
Tua innlamte' suan le khak te tuni dong in Zogam ah om uh aa, Zomi
suakkhin mangta uh hi.
>
> Innpipa pen advance mahmah hi. Radio ngai thei zeel ci uh hi. A omna
mun pan in atuattuat teh Japan te'n leitung ala mang ding, gal azo
mangding aa tuat hiding hi.
>
> Zahtakna Tawh
>
> Thangboi
> Zangkong
>
>
> Laaizomte,
>
> Hih Pu Khup Khan Thang leh Pu Pum Khan Pau (Zahtaakpiakna- tawh "Pu"
kongguanhi)te' thukupna theihhuai leh lungluut-huai sa-ing. Pu Khup
Khan Thang' cihtak-in tulaai hun-in Mikaangte leh akhangto gamliante
lobuang adiak-in Zomi' lak-ah taangthu akigelh khatpeuh simlehang ei'
tumtak-a heh tiilteel nading zahkhop-in deihlaak (bias) tamzaw
phial-a, tuabangte khatveivei a-uang luadeihte ami nangawn piimuh
zo-nawnlo zahkhop-in laai-kigelh tampi omkhinhi. Lahthu (Evidence)
kician kuamah-in (adiak-in Zomite-in) awlmawh selo-in, lawhcinna
themno-khat' ziak-in "Mite'n hong-um veve unteh" acibangphial- in laai
aki-mawkgelh atam man-in Zomi sung-ah bulphuhtaak (quotable) laaibu
kician cihding taktakzong om naailo-hi.
>
> Pu Khup Khan Thang' thulahna bang-in Pu Pum Khan Pau-in laaibu
hongbawlkhia peuhmahleh simnop-huai mahmahding um kahihman-in
ka-ngaaklah mahmahhi.. Keima' aaituam suunmang-ah hihbang-a thukanzo,
athahaat, pilna siamna leh thagui thatangte Zomi' ading-a azangh
mite-in azomzom-in, "Zomi leh Khuasakna" cihbangte, "Zomi leh
Ki-ukvaaihawmna (Politics)", Zomi leh Biakna", Zomi leh Zawnkhaalna
(Poverty)" cihbangte bias omlotak-in hong gelhkhia zangzangle-uh Zomi
khangsawnte' n phattuamlawh mahmahding lamet-huai ka-sa mahmahhi.
>
> Kuppihpak:
>
> Japan gaallaai-in Laaitui khuamite-in Japan gaalte ado-uhhiambel
theikeng, Mikaang Gamkeektebel dolo uhhi. Ka-pii (kum 96 acinhun
1985-a hong nusia)-in ka neulaai-in, "Mikaang Gaalkaapte-in hong
naihkuan ciang-in khua upate-in va-muak uh-a, kidona' taang-in kilemna
bawlkhopna-in sial-tal khat go-uhhi. Tua-pen "Sialmei-a Kivaat"
kici-hi. Mikaang gaalkaap uliante-in muangpah ahihman-in amaute'
laaibu manpha (mawtaw, thau cihte bawlziading aneng atawng-a akigelh
laaibu) te innpipa' inn-ah keemsak uhhi.. Japante-in Mikaangte hong
nungdelh-uh ciang-in innpipa' inn-a Mikaang laaibu akiseel
amuhciang-in innpipa' inntawh haaltum uhhi. Khuasiam' kepna ziak-in
innpipa leh a-innkuanpihte kuamah ki-khuai buanglo-hi."
cihteng honggen ngei-hi. Aneng atawng-a atelding Laaitui-ah Pu Thang
Khan Khup (taangthu akhong akhia- a acinsihthei) damlaai-hi.
>
> Mikaangte' vanzat: Janpan gaalsung-in Laaitui leh Tuitawh kikaal
Munluui akici mun-ah Mikaangte' sup-laih vaanleengpi- khat Japante'
gaalvaanleeng nih-in kaapkhia-a, tua Sap-laih vaanleeng akiatna mun-ah
akiim-a khua: Laaitui, Tuitawh, Hiang-awn, Kaapteel, cbt pan-in
va-kuan uh-a, zattheihding- a aseh-uh siikte vala-uhhi. Tua
siingtaangmite- in akaangvom lialua misite nehngamlo uh-a, vaanleeng
siikte a-khoihkhoih hun-in Mikaang gaalkaapte-in misite' khut-a
zungbuhte, misite' ipsung-a akaanglo sagun sumbawmte leh medal-te
lasemsem ci-uhhi.
>
> Lawpna-tawh kuppihpakna ci-ni! Zokhai
>
> Zokhai
> 60 Narr-Maen Drive
> Croydon Hills VIC 3136
> Melbourne, AU
> Tel: +61 39723 0460
> Mob: +61 420 800 460
> ************ ********* ********* ********* ********* *********
********* ********* ********* ***
>
> From: Khup Thang
> Subject: Re: [ZONET] Galpi Nihna kuppihna.
> To: zomi@yahoogroups. com
> Received: Friday, 27 February, 2009, 3:37 AM
>
> Dr. Pum Khan Pau,
>
> Hih na research bawlpen hoihtak hong hanciam inla, taangthu
limcii/maan nong suahsak zawh nang' hong lamen ing. Hih bang research
paper te bel mimal khat ciat tung pan hita leh, laibu tuamtuam pan
hitah leh kaikhop huai hi. Nidanglai (Kawlgam hun hoih lai, cih
nopna-ah, 1962 maa) magazine sung khawng aa, article ki-at te bel,
maan/dik mahmah a, zuauthu ki-at leh zong kikawk ngam pah hi. Tu hun
teh lai-at pa'n thumaanlo amaa deihkaih (Bias) tamlua thei ta hi.
> Kei mimal thei pawlkhat leh reference pawl khat hong pia nuam ing.
> 1. Dr. Desmond Kelly at; "Kelly's Burma
Campaign" w.w. w.tiddimpress. com. Hih laibu pen hoih sa-ing. 1999 kum
November kha-in, Dr. Demond mahmah Tedim pai hi. Galkap kumpi-in,
Tedim-ah a makaih ding, Bo Hau Za Gin, Pu Neng Khen Thang leh Pu La
Cin Khup te cialsak-in, Mansuang lei (Mansuang Bridge) khawngah pai
kawikawi-uh a, Japan gal thu tampi kikum uhhi. Hih pute 3 teng nungta
lai uh a, primary resource hoih mahmah hipah ding uhhi.
> Dr. Desmond-in, flyer pawl khat leh Galpi II tawh ikisai laibu
zuakna (Arizona State sung) address hong piakte mupak kei ingin, na
deih dingleh hong zasak-in. Dr. Desmond kiangah Khup Khan Thang U.S.A.
hong refer hi na' cile cin tampi hong huh thei ding hi.
>
> 2. General. Slim at; "Defeat into Victory" Reference bu hoih mahmah
khat hi ding hi.
>
> 3. Hill Chin Student Union Magazine 1956-57 sungah Dr. Robert Vung
Swam at; C.D.A Japan galkap Chin Defence Army thu zong reference hoih
mahmah khat hi-in um ing.
>
> 4. Col. Khen Za Moong at laibute zong reference hoih mahmah hi.
>
> 5.Tedim gam Japante hong uk sung, Dept of Health aa sem Sayama Don
Khaw Cing zong nungta lai dam pha nawnlo, primary source hoih khat hi
ding hi.
>
> General Orde Wingate phuah "Chindits" sungah zong Zomi galkap pawl
khat kihel hi.
>
> Galkap lui Japan gal a do kha a nungta lai tamnawnlo ding hi.
>
> Tedim gam-ah, galphual nasia pen, Vaunah ciang kiim/ Vomsem kiim
(No.3 Stockade kiim) leh Akluai Taam teng hipen ding hi. Vaunahciangah
Gurkha galkap khat-in V.C (Victoria Cross) asilo-in ngah hi. Akluai-ah
khat-in V.C asih khitteh ngah hi. Tua kiim teng mah-ah Bo Khup Za Neng
(Lamzang/leilum) in B.G.M (Burma Gallantry Medal) ngah. Minphatna
ngah Zomi tampi omlai ding hi.
>
> Khamtung gam-ah, Japan gal maa-in, kahpasik tuuk khat (Approx. 4
inch) vok tuk 3 khat tawh kilei hi. Gal ven ciangin Ukpipa Pu Pum Za
Mangin, Khamtung gam-ah gal vansiat teng, Mangkang kumpi te'n hong
kaihkhop kik loh nadingin ngen hi kici a, vansia bangmah hong
kikaikhawm kiklo hi. Ko neu lai ciangciang siksia, tam mahmah lai hi.
1970 kum nung lamteh Kawlzaang lampan (Even from Yangon) siksia
kaikhawm hong kipai ngeingai a, gal vansia bangmah omnawn lo hi.
>
> Kei thei khak teng: Tuikhiangzaang ah, jeep, truck adim-in dim ki
ci. Tonzang Innpi mai-ah meepi lawng khat om. Tonzang khua nawl lam-ah
Tank khat om. Tedim lampan, Zalui lei tunmaa kawipi-ah Tank khat om.
Tualzang khuakhungah Bulldozer vansia om. Lawibual Pu Pum Khan Thang
te inn-ah, Armored Car khat leh, Bomb Shell 500 Lb khat om. Hawp lam
kawipi kiangah Tank khat om. Tedim-Kalemyo lam milestone 26 ah Tank
khat kia. Ailuai Taam phei mawtaw lamlui dungah, Armored Car, Tank
tampi om. Bomb tang bel gen vet ding hilo.. A nunung pen ka thei-ah,
E.B.C te LST sang, Bo Kap Za Thang inn mun a tawhna-ah, Vanleng Bomb
200 Lb khat kimu.
>
> Lungdam
>
> Khup Khan Thang
> Norman, OK
> U.S.A.
>
> From: Pum Khan Pau
> Subject: [ZONET] Galpi Nihna
> To: zomi@yahoogroups. com
> Date: Wednesday, February 25, 2009, 4:57 AM
> >
> Dear lawmte
>
> Second World War hun lai-a Zo suante i nasepnate ka research tawh
kisai ka kan laitak ahih manin hehpihna tawh ong huh thei na om uh leh
ka nuam mahmah ding hi. Hih tawh kisai kan theihna ding
primary/secondary source aike'h record khatpeuh a neikha/theikhate in
hehpihna tawh ong mail (puapau@gmail. com) dingin ong thum ing.
Adiakin Japan gal a dokha aih kei leh Japante lamah pangin Mikangte a
do Zomite pawlkhat zong damlai kha ngel dingin um ka hih manin tuabang
mite zong theihnop huai hi. A theihnop huai dang khat pen Galpi huna
kizang galvan, mawtaw, tank etc. koimun tengah kimu thei lai ding haim?
> Galpi Nihna tawh kisai limlim Khamtung gama thupiangte a theinuam ka
hih manin hih tawh kisai huhna ong thum hi'ng.
>
> Topa thupha
>
> Dr Pum Khan Pau
>
> Lawmte

Galpi Nihna tawh kisai i kikupna panin source material tampi tak mah ka phattuampih pah hi. Midangte in zong a phattuampih ciat ding ka lamen hi. Kikum toto in i theihna/theihzah ciat sungkhawm toto lai lehang mailamah tuate tungtawn mah panin laibu kician i suah khia zo kha ding hi.

A diakin Chin State sunga omte in galpi tawh kisai van kinusiate bang maan tawh la-in hong suah thei leh deih huai mahmah ding hi. Amau adingin a ol zawk deuh leh cihna ee.

Galpi Nihna tawh kisai laibu tampi kibawl khin napi'n tuate sungah gal hun sunga nuntakna tampi a tanlawh Zomite tangthu pen kitam at pha hetlo hi. A taktakin Chin Hills ah Zomite in Japante na nang kei leh Japante in Imphal la zo kha thei dingin a ki ummawh phial hi liang hi. Midangte' n i pu i pate nasepna ong gelhsak kei leh eimah in i kana leitung i theih dinga i pulak zawh ding kisam hi.

I theihna ciat gawmkhawmin kikum toto lai ni.
Pau
>

No comments: