Friday, August 21, 2009

Ngapik uihsa lua maw???

Ka laigelh pen tello na hi tam aw khawng peuh na ci ing..... khat veivei phiatlan (kawlpau, Zokam: tomgen, English: short cut) lua kha in a simte adingin kitello hi kha mah ding hi. Ahi bangbang a gelhsuk pahpah pen ei Zomi lakah kimangthei zaw ahi tam cih hong phawksak. 1. Meh thu kigen lo hi. 2. Tedim, Zangkong khawngah i ten ut nawnlohna thu hi. 3. Zomi te pen bawmpuate 'Chin' ciin minam pawlkhat in hong ciamteh a, 'Kuki' ciin pawlkhat in.... 4. Tua bang mah in Zomi te in zong minam pawlkhat amau minam min hilo tawh i ciamteh hi. Gentehna in Spanish te pen Benete (Be ne den uh, be duh diak uh ahih manin), vun kang te Mikang (Mangkang), vun vomte Mivom (Mangvom), Behte, Dekte, etc...... 5. Tua bang mah in Kawlte pen Ngapikte ciin kiciamteh hi. 6. Kawlte lak nuamsa lo lua uh hilo diam? ka cihnopna lel hi. A kitelta hiam aw? Nu i cih tang in Tuun, Pa i cih tang in Zua i cih dan te pawl a kong genna hi. Aituam lak luat a Ngapik leh Gataam tawikhaina dinga kong gen hilo zaw hi. 7. Meh vai bel i ngap a, hun i neih leh ni dang ciang zom ni. ---------- Behlapna: India om Zomite tungah khasia pian hi dingin hong um ing. Tawm hong behlap pak ning. 8. Kawlgam sung thu pen i gen nuam kei a hiven.... na ci a, tuni ciangciang ah ZONET hi in, koi net peuh ah hileh Kawlgam thu lo i kikup pen tawm mahmah ding hi. Ut in utkei ta leng, za nuam in za nuamkei ta leng Kawlgam thu bekbek hong kigenpih kuppih hun te in hong khen vangvang ding kingaklah mahmah mah hi. 9. Kawlgam pan India ah tai a nuamsa ziau ding i hih leh bang hanga kheng vangvang se i hi tam? India sanga nuamzaw gam tam lua hiven i ci kha ding hi. Ahi zongin nop tuam pak nang ahih leh India pan zong a ban zop theih veve hilo maw? Zomi India a omte mawhsak sese ding i hih leh bel thu tuam. 10. Zomi India ah omte in Kawlgama omte hong vei nawnlo ahi tam... na cih pen bel thucing sa ing. India om khempeuh in 'Kawl long ok' khempeuh suutkhiat ding bel ahih theih zah in a hanciam ding hitakpi hi. A hanciam zong omtham hi. Ahi zongin lamet bangin India om Zomite kicingzo lo mah ding hi. Hong mawhsak nai kei o, ko lam zong 'Vai long ok' ki tamlua hi. Ko zong ko khom takin luvai mahmah sam hi ung. President Bill Clinton in, "If we are not strong at home, we can't be strong abroad" a cih bangin ko zong ka luvaihna khom uh om a, lamet zah a sem zolo hizaw ung, hong theisiam un. Vai min, Vai zi, Vai pasal, Vai ngeina, Vai pau, Vai puan,..... cih bangin na awk pianpianta ung. Ko zong 'Vai masala' namsia a sa lua kibehlap semsem ung. No zong ka Vai long oh uh nong suut ding uh honpi khat om hi. Who will bell the cat hilo in, who will unbell the cat peuh himai lo diam mate? Lai atpa in globalization/ global village acih tua pen heuhahi tam maw? 11. India ah hong taito pawlkhat om mah hi. Ahih hang Bu lungsim hong puato in, Bu za a kipiak kei leh Biakinn khawng nuamsa lo in, lal gam neilo kisa in kikhawm nuamlo, sumpi pia nuamlo, siate gensia in ko, kawk ziahziah, pau khauh ekek; kipawlna ah zong Bu za a kipiak kei leh kihel nuamlo, thu tuam sat pah, kawlte khat mu leh lah 'sya sya sya.... ciin a vei uih gim zui in nungzuih pah, kamkhat pau leh lah dawng ngamlo uipi vaitung mahmah bang, mei khup dudu cih khawng hiin, baih tuanlo hi ei. 12. Ahi zongin India sangnaupang te na leeng a tawvang uh a sawksak gawp ngam galkap hangsan omna ah bel a gam mite naleng dopbawl lo ding, nak thuak lua ding cih ki mumang khiat thei hi. Ahithei zahzah in kihanciam sam hi. "Mite hong lamet zah in kisemzo ngeilo" cih leitung pianzia ahih manin Zomi India ah omte zong mite hong lamet kibanlo ding cih ka um ngiat hi. Hong hanciam lai nung. 13. Ahi zongin (mah ci kik ni), i ZONET ah hi in lawm leh gual maingap khat peuh tawh ahi zong, kiho khakna mun khat peuh ah hita leh "kawlgam nusiat khit ciang Kawlpau zang sese loin zong biakna kipia thei, Zolai kisin thei, Zopau kizang thei, Zomi hi ing cih kingahta, suakta hita....." cih khawng kei mahmah in zong ka gen sam hi; kei sangin midang in limgen zaw tham uh hi. Ahih hang...... (na khuadak pak dih ve i mi i sate lenna mun leh gam ah) 14. US ah Ngapikte innkuan khat, a tapa bang un ngapikpau siam nawnlo English bekbek zangta, ahi zonga a lawmte Zomi innkuan khat kiangah, "na tate in Ngapikpau siamlo maw" ci ngam tazen hi. Zomite hizaha kimaingap ciin ka khasia mahmah hi. Zogam ah bangzah taka kibawlsia ngam ding hiam cih hong mu sak hi in ka thei hi. 15. Gataam gensia in Ngapik phat sese cih pen ka theihsiam loh khat hi. Mizogam ah siatna hoihlo khat om peuh leh 'Ngapikte hi inteh, Vaite hi inteh.... ciin kigen khiu kheu a, Mizo te hi inteh kici masa ngeilo hi. Amau ahih khak leh zong veihteh bangin a theilo kineih uh a, kuamah in gengen nawnlo uh hi. Ahih hang mi khat in minpha ngah leh Mizo hi hang ciin huaisiam se uh hi. Tua pen pilvai kasa mahmah hi. Kawlgam buai in Monk kaplumte Chin galkapte hi ci ziau lel uh hi. Zomi te in bang i ci a le? Hi kha thei ding hi... peuh i ci huaihuai kha deh. 16. Sente a tuntun na vuah biakna kem in a tate uh a ngeina uh tawh pattah a, Zomi te i tuntunna ah i koltanna kampau khawng tawh biakna kipia huaihuai lai tazen hi. Zopau tawh biakna pia in, Zolai, Zongeina a zang a zuun bangzah i pha hiam, khua dak dih ni. Na mahmah hi. "Ngaihsun thei leng a na mah hi" cih sangin a zah sawm sagih vei sagih in na zaw lai hi. Ngapikpau peuh tawh biakna khawng i pia haaihaai kha diai. I tate Ngapikpau siamloh khawng zumpih in i kunkun kha hiam. Zopau tawh kipawlna leh Biak piakna khawngah i kihel nuamkei kha diai. Zomi Khuado khawngah iki ziakai sak duamduam kha diai. 17. I pianna gam ah ki omom leh kimangthang kha ding ciin i suahtak khit ciang zong i Zongeina, Zopau, Zolai zang nuamlo hi om leng i suahtak bang phatuam ding? "Sialtal kikhih tai nuam a kitomtom a khau suut leng lah tai sawm tuanlo" tawh kibang ding hi hang. 18. Gataam gensia a ngapik phatphat pen Aksi khat bek a suahna dinga nasem hahkat penpente hi. Letsong lah sang lo lai ding! 19. Japan an duhna tawh Japan mi a hi ngeilo ding te thupi sa ing, hoih hi. Ngapik duhte e le, ngapikmi suaksuakta hilo hiam? 20. Ngapik duh mana Zopau pau nuamlo, Zomin zang nuamlo, Zomi lak ah kihel nuamlote Japan an duhte i etteh sak thei diam? Thukhupna: Minam kinektumna (assimilation) tawh kisai Pu L. Keivoma in a gelh "Zoram Khawvel" laibu sungah Kawlgama om Zomite a kinektum baih ding dan kicingzaw sem in om lai hi. A kicingin hong gelh zo kei ing. Kikum toto lai ni. Hau Za CinPhuitong Liim

No comments: