Tuesday, August 7, 2012


Dementia (Tek Natna)

Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com   suante2002

Fri Oct 15, 2010 6:32 am (PDT)



Dementia (Tek Natna)

Mihing te khansau deuhdeuh, pitek putek tam deuhdeuh, kep kul khoi kul tam deuhdeuh, athei aphawk nailo tampi om...  
 
Dementia cih pen Latin pau (de = without = omlo; mens = mind = ngaihsutna, khuatheihna) pan hong pai hi a, "without mind" or "madness" or "ngaihsutna kician neih nawnlohna" ahi hi. Pitek putek te a ngaihsutna uh manlang nawnlo in thu khat peuh ciamteh thei nawnlo, mangngilh baih, phawk nawnlo, tua banga navakna omnawnlohna pen dementia kici hi. Anne laitak, "ka sikkeu e, ka kuang e... koi ah?"
 
Leitung ah kum upa tam deuhdeuh, khangham tam deuhdeuh, khangno tawm deuhdeuh cih a kilatna hi. Nasem ding (work force) kiam deuhdeuh a, pitek putek vak ding tam deuhdeuh cih gam khangtote ah kilang deuhdeuh hi. Tua ahih manin gam khangto laitak leh gam khangto nailo te pan nasem ding thatang hat, khangno te sam uh a, na semsak uh hi. 
 
Kumkhat in pitek putek dementia kepna dinga sum kizang pen USD 604 billion khawng hi a, tua pen leitungbup GDP 1% khawng tak himawk hi! Tua pen tuzawh kum 50 ciang a zah thum in khang ding hi cih Alzheimer's Disease International, London in September 2010 in gen uh hi. "Dementia kepna dinga kizang sum khempeuh gam khat kepna dingin kizang hileh leitunga gam sumhau lak ah a 18-na hi ding hi," ci uh hi. "Sumbawlna (business company) dinga kizang hileh leitunga sumbawlna meet pen hi dinga, Wal-Mart leh Exxon Mobil te sangin tam meetzaw ding hi.  Tulaitak in tua zahta a khuasung leh gamsung a nawngkaisak thei dementia om hi cih a tamzaw gam kumpi leh gam makaite in theilo, phawklo uh hi," ciin ADI Chairman Daisy Acosta in gen hi. Tu kum zalom 21 sungah cidamna lam leh khuasung vai ah nawngkaina a piangsak ding thu lianbel ahi hi. 
 
Hih bang nawngkaina a piangsak lianpen in gam khangto (developed countries) te ah mihing nuntak kum kibehlap in khansau uh ahih manin dementia a ngah tam tektek hi. Alzheimer's kici pen dementia natna lak pan a kitam ngah pen hi a, tua in khuaksung thuciamteh theihna siasak in, ngaihsutna kician neisaklo a, omdan gamtat dan kikepzawhlohna leh nisim nuntakna - annek, kisil, dailen, puansilh, lampai, cihte mangngilhna piangsak hi. Kikem baih leng dementia pen damkik thei a, ahi zongin Alzheimer damsak thei kimu nailo hi. 
 
Tulaitak mihing 35 million in dementia natna ngah uh a, tuzawh kum sawmnih ciangin 66 million pha dinga, tuzawh kum sawmnga ciang 115 million pha ding hi. Tua a piantheihna ding pen tu laitaka khangnote upa ta ding uh a, gamzawngte tampi hong khangto in tua gama mite hong khansau lai ding hi. Gam khantohna a manlangna mun peuh ah dementia ngah tam a, mi zong khansau tek pah uh hi. "Tu laitaka dementia tamna gamte a khangto khinsa gam hi a, a khangto laitak gamte in hong behlap ding hi," ciin Mr. Harry Johns, Chicago Alzheimer's Association President in gen hi. Gamzawngte in dementia cina 14% bang neiin a kepna dingin sum 1% khawng bek puak uh a, adangte gamhaute in piaksak hi. Tua banga sum beina te pen a kem ding Nurses, doctors, nursing homes, hospitals, leh community support service cihte hi. 
 
Tek Natna a ngah tam deuhdeuh napi kumpi in tua lamah sum tampi piak thuah mello ahih manin gamzawng te buai pha diak uh a, gam haute in a kainawi kawmkawm uh kul hi. Tua manin gamzawngte zong tua lamah sum behlap dingin deih uh a, ahi zongin kumpi lam pan bangmah pulakna om nai tuanlo hi. Dementia (Tek Natna) Policy kici a nei gam zong tam hetlo a, Britain, France leh Australia khawng bek hi a, USA nangawn in a tuamin policy nei nailo hi. Tua ahih manin Heart Diseases Funding leh Cancer Funding tawh a kikim sumlut a om theihna dingin kumpi in dementia policy ah sum a zah 15 leh a zah 30 a behlap kul hi. "Dementia kepna ding sum lah kicinglo, tangpi tangta theihna lah kicinglo, kuamah in thudon masak in neilo lai," ciin Chief Medical Officer leh Scientific Officer Mr. Bill Thies in gen hi. "Pul natna bang a dementia (Tek Natna) i buaipih ding hun pen nausuak ding bangin gai keengkaang a, i kithawikholh mahmah kei leh nikhat i sup zong kisamkik theilo
ding hi." 
 
Putek kum 80 khat inka tau tungah tu, a kiangah naupang khat om:
 
"Bawi, ka inn uh koilai a?"
"Ka pu, hih i inn ahi veleh"
"Nang kua?" 
"Na tupa, ka mintap na hi veleh, ka pa pen na tapa hi ei"
"Na pa kua ahia?" 
 
.... he he he....
 
 
 
Hau Za Cin
Phuitong Liim
www.hauzacin. blogspot. com
[Ka lai at dangte ka blog pan kisimthei hi]

No comments: