Tuesday, April 14, 2009

Lungzuang lua

"Heina khatlo a mual in hal,Na vang mu bang hong ngai siing e maw, Samgi bang i kikhen zong,I heina peuh ah lailung kingilh kei ni...."cih la khawng ka lungsim ah hong suak zuaizuai. Zan ni, nitak ann ne dinga ka cycle tawh NTU campus sung pan a phaitam lam (back yard) lampi dung teng ka tai pheiphei ciangin lamdung ah singteh keu na kia ziahzuah in, ka khuadak toh leh lamgei singkung (Mantawi kung tawh kibang khawng hi) te a teh na kolh khin in, a ziik meeng neu cik cik hong sel singsiang khawng Khataang tawh ka mu khawm a, ka lung hong leeng sak mahmah hi. Ka lungsim in ka khua uh ka phawk a, ka mitkha in ka khua nawl vua 'Venglui' suk leh to ah Kuangkuah paak leh Phuitong gah min bawm vasa te vaai a Buangnai Sailing tawh thuk kuah dim a sailingtang kuah a ling kawm, dai lak ah ka vak thelthel laite ka phawk a, ka khenuai lingin hong sut zeuhzeuh hunte ka mu kik hi. Aw! khua khaal hong tung hi ta veh e. Nisa hongtung hi ta veh e. 'Venglui' pen Murlen Khua lui hi a, Mizogam buai ciang Zomite tenna veng teng India galkap te in haltum khin ahih cianga mi khempeuh kitai zaak gawp hi. Pawlkhat Manipur ah, pawlkhat Shillong ah, pawlkhat Kawl lam ah... sial-ek den keek bangin kikhen uh hi. Tua khua lui ah tu in singkung lopa po ta a, gamsung suakta in vasa zusa te in tenna mun in neita uh hi. 1968 a kinusia pen 1979 ciang pawlkhat ciah kik uh a, ahih zongin vengpi lam ah teeng nawnlo in venglui lam ah a teeng uh hi. 1991 a hong zin kik ciangin ka pa Thang Nang (f/o Dr. S. Neng Ngaih Lian) in a pianna khua uh, a khanna khua uh a muh ciang a lungleng sam hi inteh:(a). Sianmang biakna laikuang umna, Gamlo bang tul zo ta e. (b). A kot kawl a huangdawn tulta, gam Khuva'n tau na'n nei e. ciin la phuak hi. A Biakinn munte vuah singkung na po a, vasa te in tuanna ding in na zangta uh cih hong phawksak hi. Tua bang lak ah ko Nu leh Pa te lunglen zong theihpih lo in naupang vasa vaiin zing tho peuh leeng ka diangkhia uh a, nitak sangkah tawp peuh leh ka tung phei uh hi. Ni sa a, gam keu in, singteh sikkha leng keulua ahih manin ging guapguap a, vasa in hong mu pahpah a, gamla pipi pan i gin za in vasa mat hak mahmah hi. Ahi zongin singsang dawna Thokolong leh Tawlawk tau ngakngak te in lungleng sak mahmah a, nisa zong nilimsak tuam hiam cih dingin bilkha ah luai den hi. A lunglen huai dan. Kuangkuah paak san dawna pakzu dawn vasa te zong Muksanva leh Baibek, .... te in nuamsa uh a, leitung a nop mahmah laitak hi. Khuapi huih niin leh moto gingte in a buaisak lohna mun gamdawn ah Nature - sing leh mau, gamsa te kituak diamdiam a tenna khopna gam nuam ah na khempeuh siangtho in nuam a, luitui luang khempeuh suangso lo in kidawn khin thei hi. Bangzah in hih banga nunnop iplah huai, khiatlah huai hita zen hiam!!Gam keu ahih manin lo tul ah meh gah - samphok, manta, zasan cihte a khal gah zong keu giapguapa, beli teh meeng kik nangawn hingzolo in kiil thelthal hi. Ahi zongin a limna kiam tuan lo a, tawmcik hing lai peuh leh kimeh thei hi. Lo ah a piang mehteh mehgahte saiibawk gawpta ahih manin gamsungah - Singthupiteh, Tumngek, Khaunai teh, naatngek, ciingngek cih te leh a tuamtuam, kizong a, lo ah i ciin tawmte sangin ciil zaw, limzaw, vitamin tamzaw (thei lian sam kei ing hih pen, upmawh dan hi), siangtho sitset, pollution in a nitsak vetlo, thoza aki kaap vetlo, chemical leh lei hoihza a kibuak vetlo te i nek bel... i zing thawh zong ki siangpah veva hi. Nuam tei ei guai........ .Ciingngek kheh mahmah khut lingin hong sun nuam lua. Tumngek kheh mahmah nitum baih, a kung lianlua, keenkiil, luisung ah om ahih manin a mu ding zong hamsa. Banlakaai bel deih zahzah om, kimeh nuam mello hi mai, a lawk tuung a ngek lai bek kipua nuam, tua zong a ngek kikheh lai... i paih teng zong Khuapi ah zuak leeng taihinn kiciang zo ding hi ven! Anzo teh zong khuakhal luata ahih manin gahta a, a teh om nawnlo in a gah min vom kilkel bek kimu ta hi. Singthupiteh zong lah ni 7 halta bang bek in meeng kik a, tua zong ameengsa ah kumkhat sungin meeng kik lo ahih manin akizong nailo na gam zon kisam hi. Aicil leh aisa sawk khawng, Be-ai thang siah leh vagiah ngaih cih khawng a nop laitak hi a, vasa te zong a tui hun naita ahih manin Buah vasa bang a giak ding ciangin a nu leh a pa nitak Sakhi ni a suak ciang kidawng in 'kawngkawi, kawngkawi... ...' ciin khuang ngeungeu uh a, lungzuan huai teii ei.......... ..Tawlawk Khuakhal ni tum awii zong lah a awih siam diak hiam cih ding bangin hun dangn sangin kitelzaw a, a ging ngaihzaw tawh kibang hi. A taktak in a kibang hi a, tuk leh khal leh phalbi ta leh ahi zongin hih khuakhal hun sungin mipi in nasep kinlo in meh zong leh thangsiah a gamsung vak mawkmawk kihi zaw ahih manin vasa haam kilim zaak diak hi. Vagiah ngai a eibek gamsungah thau tawh i kuan ciang zong i sak i khangah vasa leeng ging diahdiah leh a giak ding vasa kisam ziahziah te in lungsim nuamsak a, leitung DAM MAN OM mahmah hi. Nature lover, leitung sing leh suang leh a sunga omte a ngaina, a it, a lunglut te adingin hun hoih leh a nuampen pen hun hi a, a lunglen huai penpen hun hi. Ni tum kuan to kap hihiai, san ciciai, Sakhi ni a suaktak ciangin khua kiim a sakhi hawk ging bua bua te, muvanlai nupa vantung lam zuan a kimvial a lengto to te, vasa giak ding sak leh khang zuana leng ziahziah te, nupi papi meh zonga kuan khuanawl lampi pan hong ciah laih laih te, mikhual meltheih kiang hawh ding hong zin tung leih leih te leh nitak ann ding huanna meikhu inntung pan-a zam khia liatliat te in leitung hoihna kilawmsak a, Topa bawlsa leitung nuamsak in, a sunga teng mihing te leitung gimna nuntak tawldam sak hi. Ahi zongin it leh ngaih a taan, a khuangai te adingin bel leitung a haksat penpen hun, sihna mualliam sate ngai a kahna hun hi a, dahna khitui tawh kidim hun ahi hi. Lengtong Pauno in -TUK, PHALBI, KHUAKHAL hun kihei ta leh, Kong sialna meii bang theng lo.....a cih mah bangin it leh ngaih a om nawnlo ngai thei te adingin lunglenna a tuam hi kik hi. Hih singteh hong meeng kik hun laitak pen tui kang laitak ahih manin tui omna mun peuhmah gamsa in zong tui dawnna dingin zang uh a, mihing bek hilo gamsa in zong tua bang tui omna munte sa matna mun in nei uh hi. Singteh tawh gu deen in ngasa kiman a, tui tawm a hih manin ngasa lu vai pah in tam kiman thei hi. Kei zong kumlui masa lam 2004 in huansak nungakte honkhat tawh ka kuan mah uh leh kei ngasa omna a theilo pen hong teelsak uh a, 'ka mit tawh ngasa tamna pen' ka teel mah leh ka kuan lam uh sang ka ciah lam uh ka gil uh va zaw napi inn ah hong ngakte bel a kilamet uh sang a gil uh kialkikzaw dan hi. A maikal ciang huankhang lam nungakte pawl kuan leuleu uh a, ka zui nawn kei hi, Galilee tuisunga Peter ngeen pai mahmah bang leuleu uh hi. Bang bang hi leh tu hun khuakhal hun pen khua hun a nop toh laitak, khuavot pan khualum a kipat laitak, nasep ding a tawm laitak, awllen lai (nasep awl a vak thaap hun), it leh ngaih kiang zin hun, hun awng, hun nuam khat ahih manin, nu leh pa in zong tate nasep ding a seh sak ngakngak loh hun hi. Zomi te nuntakna (Zogam ah) a nop lai penpen hun hi. Tua manin lungleng sak a, khuakhal in nunlui hong phawksak hi. It leh ngaih lawm leh gual tawh cik ciang dawn bang tuah kik ni a om diam? Kimu lo dinga i kizin san, i kinusiat ciang cik ciang kimu kik ding cih kigen theilo hi. Kimu kik ding maw, kimu nawnlo ding cih zong kigen theilo hi. Ankuang um khawm kik ding maw kik nawnlo ding ki thei ban lo hi. Ahi zongin i nuntakna eite hong bawlpa Topa Pasian khut ah om a, innlum nu leh pa kiang, it leh ngaihte kiang i tun kik mateng hong kem in hong lungdamkhawm sak kik ding hi. Kei zuanna dinga tang khuakhalHeina peuh lenmui kai zilzial Huihkhi hong laang ngaih gim hong nam,Taang kei sinlai hong kuai ngaihno, Thelnah leng in zaideih awi e.Khuakhal huih hong nung in, sim lam pan huihpi in hong nawt a, intung innuai a nawk gawp hi. Meipi mei vom hong puak tung mateng khuakhal huih in hong nawk dinga, vantungah meivom, khua tungsan hong tun ciangin bel guahtui luangin singkung keute hong selsak kik dinga, leitung hoihna hing dipdepin no suah kik dinga, i lungsim thaksuak in, i nuntakna nosuak kik dinga, Hermon mual a kia zing daitui te bangin a kang nawnlo lungdamna cik tui i sungah luang ta ding hi. Khua khal la: THEISIAM VE NGAIH - Tg. Pauno (Lengtong Pauno), Lengtong No. 3. Kei zuanna dinga tang khuakhal Heina peuh lenmui kai zilzial Huihkhi hong laang ngaih gim hong nam,Taang kei sinlai hong kuai ngaihno, Thelnah leng in zaideih awi e.Sakkik:Khawlkhawm ve ni theibang sen a tanglungtupLiapal ngaihno, Lungsit kei aw, tomkal melmuh Vang ngaih simthu leel dih niMabang kong pat ding sinlai gu bang hong zen lua eTheisiam ve maw ngaih aw. Sawlkha taang nuai ah khattang lungzuan Zaideih naubang awiawi zong, Tang ka zaila'n lungzuan kei taNaubang kah heh hong nem zolo, mawtaw?Mawtaw, lungzuan khuakhal lenmui kai. Laitual lenna lungtup lia neemAngkawi ding tembang kong deih awKhuatuah dih ve lungzuan na eKei zuan hong nem dih aw ngaih awNang lo kei zuan nem zo omlo!(Solkha taang Pahtang dawn pan thangzam luangsai tawh hih la na sa ngeungeu mah dih ve)Khuakhal lungzuan sialkhawm diamdiam ni,
Hau Za CinPhuitong Liim

No comments: